Làng nghề áo dài Trạch Xá chứa đựng giá trị văn hóa phi vật thể vô cùng quý giá

Các nghệ nhân nơi đây vẫn giữ được những kỹ thuật truyền thống cùng với sự khéo léo và kỹ thuật trong từng đường kim, mũi chỉ tạo nên sự khác biệt cho Nghề may Trạch Xá. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Cách trung tâm Thủ đô Hà Nội khoảng 60km về phía nam, làng nghề áo dài Trạch Xá, nằm tại xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa, Hà Nội, được biết đến như một trong những địa điểm khởi nguồn cho nghề may áo dài truyền thống của Việt Nam.

Với bề dày lịch sử hơn 1.000 năm, ngôi làng này không chỉ nổi tiếng bởi những bộ áo dài mang vẻ đẹp tinh xảo, toát lên sự khéo léo và tài hoa của người thợ, mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa phi vật thể vô cùng quý giá. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn là một di sản đáng trân trọng, góp phần bảo tồn và thúc đẩy bản sắc văn hóa dân tộc qua từng thế hệ.

Lịch sử làng nghề

Làng Trạch Xá từ lâu đã nổi danh với nghề may áo dài truyền thống, được lưu truyền và gìn giữ qua nhiều thế hệ. Những người con của làng đã mang theo tinh hoa nghề nghiệp khi di cư đến nhiều địa phương khác, góp phần làm rạng danh nghề may áo dài thông qua các thương hiệu nổi tiếng. Đặc biệt, các tiệm may áo dài lâu đời trên phố Lương Văn Can và Cầu Gỗ ở Hà Nội chính là minh chứng sống động cho sự lan tỏa ấy.

Niềm tự hào của người dân Trạch Xá chính là bà Nguyễn Thị Sen, vị tổ nghề may của làng, từng là Tứ phi của vua Đinh Tiên Hoàng. Bà được biết đến như một người phụ nữ tài giỏi, khéo léo và đầy sáng tạo. Chính bà đã thiết kế ra những bộ trang phục lộng lẫy dành cho hoàng đế, cung phi và các thành viên hoàng gia thời bấy giờ.

Không chỉ vậy, bà còn tận tình truyền dạy nghề may cho các cung nữ, giúp phát triển kỹ nghệ trong hoàng cung và từ đó đặt nền móng cho sự hình thành nghề may áo dài truyền thống.

Một điểm độc đáo ở làng nghề Trạch Xá là số đàn ông theo nghề may nhiều hơn phụ nữ do truyền thống từ xa xưa. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Vào năm 979, sau biến cố lớn xảy ra trong triều đình nhà Đinh, bà Tứ phi Nguyễn Thị Sen đã quyết định đưa các con từ biệt hoàng cung, trở về quê hương Trạch Xá.

Tại nơi đây, bà đã dành tâm huyết để truyền dạy nghề may cho người dân trong làng. Từ đó, nghề may dần trở thành một nét đặc sắc, được cha truyền con nối, thế hệ nối tiếp thế hệ nhờ vào sự tận tâm gìn giữ và phát triển của người dân Trạch Xá. Điều này đã giúp nghề may vươn mình từ một kỹ năng cá nhân trở thành nghề truyền thống quý giá của miền đất này.

Ngày 12 tháng Chạp hằng năm, được chọn làm ngày giỗ tổ nghề may Việt Nam, chính là ngày mất của bà Tứ phi Nguyễn Thị Sen. Vào dịp này, con cháu từ khắp mọi miền đất nước, cùng với các công ty, xưởng may lớn nhỏ đều náo nức trở về quê gốc của nghề để tri ân và tưởng nhớ công lao sáng lập của bà. Không khí ngày giỗ tổ vô cùng trang trọng và đậm chất văn hóa truyền thống, thể hiện lòng kính trọng đối với người đã đặt nền móng cho sự phát triển của ngành may tại Việt Nam.

Bên cạnh ngày giỗ tổ, ngày 4 tháng Giêng cũng mang một ý nghĩa đặc biệt trong truyền thống làng Trạch Xá, được xem là ngày khai kim, khai kéo - dấu mốc đánh dấu sự khởi đầu cho một năm mới đầy hy vọng trong nghề may. Vào ngày này, dân làng cùng nhau hội tụ tại không gian linh thiêng của Đền thờ Tổ nghề, dâng lễ vật trang trọng lên tổ tiên và thánh thần.

Đặc biệt, những cuộc thi thể hiện sự khéo léo trong tay nghề cũng được tổ chức để tôn vinh những người có tài năng xuất sắc trong nghề may, đồng thời củng cố thêm niềm tự hào về giá trị truyền thống lâu đời.

Làng nghề áo dài Trạch Xá có gì đặc sắc?

Làng nghề Trạch Xá nổi bật với nét độc đáo từng tồn tại từ xa xưa, khi số lượng đàn ông theo nghề may vượt trội hơn phụ nữ bởi truyền thống địa phương, nơi phụ nữ chỉ được phép hỗ trợ nam giới trong công việc. Tuy nhiên, với sự thay đổi quan niệm xã hội, vai trò của phụ nữ đã dần được bình đẳng hóa, cho phép họ làm nghề may tương đương với nam giới.

Phong cách khâu áo của người làng Trạch Xá nổi bật với kỹ thuật cầm kim tay dọc vô cùng khác lạ và độc đáo, tạo nên nét đặc trưng riêng biệt. Thay vì để kim khâu di chuyển như thông thường, kỹ thuật này yêu cầu kim đứng yên, trong khi tấm vải liên tục chuyển động, khéo léo khớp với từng đường chỉ.

Từ nghìn năm nay, làng Trạch Xá đã nuôi dưỡng lớp lớp những người thợ may tài hoa, bằng tình yêu nghề và đôi bàn tay khéo léo, họ tạo ra những chiếc áo dài truyền thống tôn lên vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Người làng Trạch Xá thực hiện thao tác cầm kim với sự điêu luyện đến mức tạo cảm giác như không cầm gì trong tay. Khi khâu, ngón trỏ của bàn tay phải giữ vai trò cố định mũi kim chắc chắn, còn ngón giữa của tay phải tạo lực đẩy kim một cách chính xác. Đồng thời, các ngón tay trái đảm nhiệm việc điều chỉnh và định hướng vải, giúp mặt vải di chuyển lên xuống nhịp nhàng, linh hoạt theo mỗi mũi khâu. Kỹ thuật tinh tế này không chỉ đòi hỏi sự khéo léo mà còn minh chứng cho bí quyết truyền thống lâu đời của người thợ nơi đây.

Sau khi hoàn thành, sản phẩm có phần mép trong của áo phẳng lì như được dán hồ, còn bề mặt ngoài thì các mũi chỉ ngay ngắn, đều đặn, tinh tế như những sợi tơ nhện. Vì thế, "trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện" đã trở thành chuẩn mực không thể thiếu của các thợ may ở Trạch Xá. Một nét đặc trưng khác góp phần khẳng định tên tuổi làng nghề này là việc không sử dụng chỉ công nghiệp mà tận dụng những sợi tơ được tháo từ chính vải lụa dùng để may áo dài.

Nếu sử dụng chỉ công nghiệp trong quá trình giặt là, thân áo sẽ dễ bị co rút do ảnh hưởng của nhiệt và nước, khiến tà áo dài trở nên cứng nhắc, mất đi sự linh hoạt. Ngược lại, áo dài Trạch Xá có đặc điểm vượt trội là không bị co rút sau khi giặt, giữ được vẻ tự nhiên và sự mềm mại vốn có. Bằng cách sử dụng các sợi tơ lấy trực tiếp từ tấm vải may áo, chiếc áo đạt được sự đồng nhất về chất liệu, đảm bảo tà áo luôn giữ được nét thướt tha, không bị cứng hay giãn. Ngày nay, dù có sự xuất hiện của máy may công nghiệp, vai trò của máy chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong quy trình. Máy may chủ yếu được dùng để hỗ trợ các đường khâu khuất bên trong, còn những đường may lộ ra ngoài đều phải thực hiện hoàn toàn bằng tay để đảm bảo tính thẩm mỹ và độ tinh xảo.

Ngoài việc chế tác áo dài, áo tế và áo tượng, làng Trạch Xá còn sản xuất chăn, gối, áo bông, trang phục phục vụ ngành điện ảnh và xuất khẩu các sản phẩm đa dạng sang thị trường Hàn Quốc, Mông Cổ, khẳng định vị thế trên cả lĩnh vực truyền thống lẫn quốc tế.

Làng nghề Trạch Xá không chỉ lưu giữ những giá trị truyền thống mà còn trở thành biểu tượng vững chãi của nét đẹp văn hóa lâu đời. Cuối tháng 4/2024, làng nghề may truyền thống này đã chính thức được công nhận là một trong 26 Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, khẳng định vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc.

Nghề may truyền thống của làng Trạch Xá vẫn duy trì được giá trị cốt lõi nhờ vào phương pháp thủ công và sự khéo léo của các nghệ nhân tài hoa. Người dân nơi đây không chỉ miệt mài làm nghề mà còn tận tâm truyền dạy nghề may cho thế hệ trẻ, đảm bảo rằng ngọn lửa đam mê với tà áo dài Việt Nam sẽ mãi được duy trì. Những lễ hội vinh danh nghề may áo dài cũng thường xuyên diễn ra, tạo nên sự hấp dẫn đặc biệt và thu hút đông đảo du khách từ khắp nơi.

Du khách có thể đặt may áo dài ngay tại làng với nhiều mẫu mã đa dạng. (Ảnh: Lê Đông/TTXVN)

Khi đặt chân đến Trạch Xá, du khách không những được tận mắt chứng kiến quy trình tỉ mỉ để tạo nên những bộ áo dài tuyệt mỹ mà còn có cơ hội tham gia trải nghiệm trực tiếp các công đoạn may đo. Dưới sự hướng dẫn tận tình của các nghệ nhân, bạn sẽ cảm nhận sâu sắc hơn sự khéo léo và tinh tế đằng sau từng đường chỉ.

Ngoài ra, bạn có thể đặt may áo dài ngay tại làng với nhiều mẫu mã đa dạng, từ truyền thống đến cách tân hiện đại. Được may đo riêng theo ý muốn, những chiếc áo dài này không chỉ là món quà đầy ý nghĩa mà còn là hiện thân sống động của văn hóa Việt Nam, giúp lưu giữ dấu ấn khó phai trong lòng mỗi du khách./.

(Vietnam+)