Lan tỏa Truyện Kiều trong học đường: Mạch nguồn không bao giờ cạn

Một buổi lẩy Kiều tại Câu lạc bộ Văn học của cô và trò Trường THCS Thành Mỹ.

Ở xã Tiên Điền - quê hương Đại thi hào, giá trị ấy không chỉ được trân trọng, mà còn “vun tưới” mỗi ngày bằng các hoạt động giáo dục cụ thể, bền bỉ trong nhà trường để “Truyện Kiều còn, tiếng ta còn”.

Nếp văn hóa giáo dục

Trường Tiểu học Tiên Điền (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) có khuôn viên nằm trong khu vườn cũ của gia đình cụ Nguyễn Du. Nhà trường đã đầu tư xây dựng thư viện xanh ngay phía trước khuôn viên trở thành địa điểm lý tưởng để học sinh ngồi đọc sách giờ ra chơi. Ghé thăm không gian ấy khiến ai cũng cảm nhận được sự kết nối rất thật giữa văn hóa - giáo dục - di sản.

Theo bà Trần Thị Ngọc Xuyến - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Tiên Điền, việc một ngôi trường tiểu học được đặt trên khu vườn xưa của Đại thi hào Nguyễn Du là “vinh dự đi liền trọng trách”. “Trẻ em lớn lên ở Tiên Điền không chỉ học chữ trong lớp học, mà còn thấm dần hồn cốt văn chương ngay trong hơi thở quê hương. Nếu không làm sống lại giá trị văn hóa trên chính mảnh đất này thì có lỗi với cha ông và học trò”, bà Xuyến nói.

Từ suy nghĩ đó, nhà trường đã khởi xướng nhiều hoạt động lan tỏa tác phẩm Truyện Kiều đến các lớp học. Ngay từ đầu năm học, phát triển văn hóa đọc Truyện Kiều đã được đưa vào kế hoạch chương trình nhà trường.

Một điểm thuận lợi với nhà trường đó là Chương trình GDPT 2018 có nội dung giáo dục địa phương về danh nhân Nguyễn Du, giúp nhà trường dễ dàng lồng ghép vào tiết học, sinh hoạt dưới cờ hay môn Lịch sử - Địa lí. Đặc biệt năm 2025 là năm kỷ niệm 260 năm ngày sinh của Đại thi hào nên hoạt động càng được ưu tiên, dành nhiều thời gian và chiều sâu hơn.

Một trong những hoạt động nổi bật của nhà trường là phong trào đọc - thuộc Truyện Kiều. Phong trào được đưa vào nhà trường cách đây khoảng 6 năm và nhanh chóng trở thành nét sinh hoạt đặc trưng.

Để giúp các em đọc thuộc, nhớ lâu, nhà trường phân công giáo viên phụ trách hướng dẫn mỗi ngày thuộc 10 câu, thuộc chắc đoạn nào mới chuyển sang đoạn tiếp theo. Cũng từ đó, qua nhiều năm nhà trường đã phát hiện, bồi dưỡng nhiều học sinh đam mê và năng khiếu đọc Truyện Kiều.

Điều đặc biệt lý thú là bất kỳ học sinh nào ở Trường Tiểu học Tiên Điền cũng có thể đọc, ngâm hoặc lẩy vài câu Kiều. Nhiều em tuy chỉ mới học lớp 2, lớp 3, nhưng đã thuộc hàng trăm câu Kiều như em Đặng Vương Minh Anh - lớp 3A1 có thể đọc thuộc được gần 300 câu Kiều, em Hoàng Lê Hà Linh - lớp 4B1 đọc thuộc hơn 600 câu Kiều.

Ngoài ra, cứ hai năm, nhà trường tổ chức cuộc thi đọc thuộc Truyện Kiều, đến nay phong trào đã đi qua 3 kỳ thi thành công, thu hút đông đảo học sinh tham gia. Nhiều em còn nhỏ, mới lớp 2, lớp 3 nhưng đã thuộc hàng trăm câu Kiều, đặc biệt năm 2023, em Trần Thị Thùy Trang - lớp 5 đã ghi nhớ tới 1.200 - 1.500 câu, con số khiến cả giáo viên lẫn phụ huynh bất ngờ. Năm nay, cuộc thi đọc Truyện Kiều được nhà trường tổ chức vào 15/12, ngay tại Khu lưu niệm Nguyễn Du.

Cũng từ đó, không khí đọc Truyện Kiều trở thành một phần đời sống của trường. Với 27 cán bộ, giáo viên và 481 học sinh của 15 lớp, nhiều thầy cô đã thuộc Kiều và truyền cảm hứng vào từng tiết học. Cô Cao Thị Anh, phụ trách thư viện, được xem như “kho Kiều sống” khi thuộc gần 2.000 câu. Cô miệt mài sưu tầm sách vè, ấn phẩm nghiên cứu, sách phê bình, những bản Truyện Kiều mới… để làm đầy đặn góc văn hóa của trường.

Hàng năm, các nhà trường ở Tiên Điền tổ chức tham quan tại Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du.

Từ giáo viên lan sang học sinh, hiệu quả càng rõ nét. Lớp 5A1 của cô Trần Thị Diệp là ví dụ: 34/34 học sinh thuộc Kiều. “Không gì xúc động hơn khi nghe các em thực sự yêu thích Truyện Kiều. Nhiều em trong lớp thuộc 200 - 500 câu, và đọc bằng sự thích thú, các em đã biết ngâm, lẩy Kiều”, cô Diệp bộc bạch.

Không dừng ở đó, phong trào lan rộng về từng mái nhà, chạm đến cả phụ huynh và ông bà. Nhiều gia đình trở thành “bạn đồng hành” cùng con trong từng câu Kiều. Ông Phan Duy Hà (67 tuổi, thôn Giang Thủy) chia sẻ: “Ngày trước ông đọc Truyện Kiều cho vui. Nay cháu học Truyện Kiều, ông đọc lại, đọc cùng. Kiều nối hai thế hệ, mà cũng nối con người với quê hương”.

Để phong trào thêm chiều sâu, nhà trường còn tổ chức cuộc thi chép Kiều bằng thư pháp, có sự đồng hành của đại diện dòng họ Nguyễn Tiên Điền và các nghệ nhân. Trước 15/12, tác phẩm hoàn chỉnh sẽ được giới thiệu. Học sinh và giáo viên được trực tiếp hỗ trợ nghệ nhân trong quá trình chép - một trải nghiệm vừa mới lạ, vừa khó quên.

“Đọc Truyện Kiều giúp học sinh phát triển tư duy, ngôn ngữ, giao tiếp nhưng sâu xa hơn giúp các em có nền tảng văn hóa vững vàng. Gieo Truyện Kiều vào tuổi thơ chính là gieo những hạt giống văn hóa theo các em suốt đời”, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Tiên Điền nói.

Nhờ sự bền bỉ gieo hạt nhiều năm, Trường Tiểu học Tiên Điền luôn là “điểm sáng” trong các sân chơi văn hóa về Truyện Kiều. Năm 2023, tại hội thi cấp huyện Nghi Xuân (cũ), trường xuất sắc giành giải Nhất toàn đoàn. Là người say mê Kiều, bà Trần Thị Ngọc Xuyến cùng 2 giáo viên và 7 học sinh cũng dự thi; riêng bà Xuyến đạt giải Nhì, như một cách tiếp thêm lửa cho học trò.

Giáo viên Trường Tiểu học Tiên Điền (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) giới thiệu về Truyện Kiều trong Chương trình GDPT 2018 về giáo dục địa phương.

Giữ lửa di sản trên đất Tiên Điền

Trường THCS Thành Mỹ (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) với 773 học sinh, 17 lớp và 38 cán bộ, giáo viên nhiều năm qua được xem là một trong những điểm sáng trong việc đưa Truyện Kiều vào đời sống học đường. Trên vùng đất gắn bó mật thiết với tên tuổi Đại thi hào Nguyễn Du, nhà trường xác định việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản không chỉ là nhiệm vụ giáo dục, mà còn là trách nhiệm văn hóa của thế hệ hôm nay đối với di sản quê hương.

Theo bà Đặng Thị Lệ Thủy - Phó Hiệu trưởng nhà trường, ngay từ đầu năm học, Ban giám hiệu đã ban hành kế hoạch chuyên môn rõ ràng, trong đó yêu cầu các tổ, nhóm chuyên môn tích cực lồng ghép giáo dục di sản vào từng hoạt động.

Truyện Kiều trở thành chất liệu quen thuộc trong các tiết sinh hoạt ngoại khóa của nhà trường: Mỗi tuần một buổi, 15 phút đầu giờ, toàn trường tổ chức đọc đồng thanh các câu Kiều, duy trì đều đặn như nhiệm vụ trọng tâm hướng tới kỷ niệm 260 năm ngày sinh của cụ Nguyễn Du. Nhờ đó, những câu lục bát thấm đẫm nhân văn đã bước ra khỏi trang sách, trở thành âm hưởng quen thuộc trong nếp học hàng ngày của học sinh.

Ngoài ra, từ cuối tháng 9 hằng năm, sau khi ổn định nền nếp, học sinh khối 9 được tham gia tiết học giáo dục địa phương tại Khu lưu niệm Nguyễn Du. Tại đây, các em được nghe hướng dẫn viên giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp của Đại thi hào; tiếp bước vào không gian văn hóa, lịch sử đã hình thành nên kiệt tác Truyện Kiều. Hoạt động này giúp học sinh cảm nhận Truyện Kiều không chỉ là bài học Ngữ văn, mà còn là di sản sống, niềm tự hào về một danh nhân văn hóa thế giới của quê hương mình.

Học sinh lớp 5, Trường Tiểu học Tiên Điền lẩy Kiều.

Nhiều năm qua, Trường THCS Thành Mỹ duy trì hai câu lạc bộ nòng cốt: Câu lạc bộ Truyện Kiều và Câu lạc bộ Dân ca ví, giặm. Mỗi câu lạc bộ có từ 30 - 35 thành viên, duy trì liên tục từ năm 2015 đến nay. Không chỉ đọc Kiều hay tìm hiểu tác phẩm theo cách truyền thống, học sinh còn được tham gia sân khấu hóa các trích đoạn, hát, ngâm, lẩy, xẩm Kiều… giúp ngôn ngữ và tinh thần của Kiều trở nên sống động, gần gũi. Sắp tới, trường sẽ tổ chức Câu lạc bộ Văn học cấp cụm với nội dung tìm hiểu Truyện Kiều và sân khấu hóa các trích đoạn.

Ở Thành Mỹ, việc gìn giữ di sản không chỉ do giáo viên đảm trách, mà còn có sự đồng hành của các nghệ nhân dân gian địa phương. Nổi bật trong số đó là cô Phan Thị Thùy Diễm (1986), nghệ nhân dân gian từ năm 2018, đồng thời là giáo viên Tổng phụ trách Đội.

Cô truyền lửa bền bỉ, dạy học sinh hát ví, giặm, tập ngâm, lẩy Kiều… và đưa các thể thức diễn xướng truyền thống trở thành hoạt động thường xuyên trong nhà trường. Trong chương trình “Tiếng hát học đường” vừa diễn ra, nhiều tiết mục đậm âm hưởng Kiều đã được lồng ghép tinh tế, khiến sân khấu trở nên vừa gần gũi vừa trang trọng.

Phong trào viết thư pháp Truyện Kiều là một điểm nhấn đặc biệt, được duy trì đều đặn và thu hút nhiều học sinh tham gia. Ngày 15/11 vừa qua, em Lê Duy Việt Tường và Lê Việt Anh đã tham gia cuộc thi viết thư pháp cấp cụm gồm 4 xã thuộc huyện Nghi Xuân cũ, đem về giải Ba và giải Khuyến khích, tiếp tục khẳng định sức lan tỏa của phong trào này trong học sinh.

Điều đáng nói, ngay cả khi đã ra trường, nhiều em vẫn quay lại tham gia cùng các câu lạc bộ của trường. Điều đó cho thấy sức hút và giá trị bền chặt mà Truyện Kiều đã tạo nên trong các thế hệ học sinh Thành Mỹ. Với học sinh lớp 9, tinh thần “Trường học thân thiện, học sinh tích cực” luôn thể hiện rõ khi các em tham gia đầy đủ, chủ động và hứng khởi mọi hoạt động liên quan đến di sản.

Em Phan Xuân Dũng - học sinh lớp 9A, chia sẻ từ năm lớp 3 đã thuộc hàng trăm câu Kiều, và nhờ sự hướng dẫn của cô Thùy Diễm, em biết cách ngâm, lẩy, xẩm Kiều. Với Dũng, Truyện Kiều không đơn thuần là tác phẩm văn học, mà còn là nguồn nuôi dưỡng tình yêu văn chương và niềm tự hào sâu sắc đối với quê hương.

Những nỗ lực của Trường THCS Thành Mỹ cho thấy khi giáo dục gắn với di sản một cách bài bản, có chiều sâu và người truyền lửa đúng nghĩa, những giá trị văn hóa truyền thống không chỉ được gìn giữ, mà còn thấm vào thế hệ trẻ một cách tự nhiên và bền lâu.

Hồ Phương