Làn sóng AI tạo ra tài sản nghìn tỷ USD, nhưng phần lớn là 'trên giấy'

Ngành công nghiệp trí tuệ nhân tạo (AI) đang trải qua một giai đoạn tăng trưởng bùng nổ, tạo ra tài sản với quy mô và tốc độ hiếm thấy. Tuy nhiên, phần lớn sự giàu có này không đến từ lợi nhuận kinh doanh truyền thống mà từ các vòng gọi vốn đẩy định giá của những công ty chưa niêm yết lên mức kỷ lục.

Theo dữ liệu từ CB Insights, tính đến giữa năm 2025, thế giới có khoảng 498 "kỳ lân" trong lĩnh vực AI – các công ty tư nhân được định giá từ 1 tỷ USD trở lên – với tổng giá trị ước tính đạt 2,7 nghìn tỷ USD. Đáng chú ý, có tới hơn 100 công ty trong số này mới chỉ được thành lập từ năm 2023. Các báo cáo từ Forbes cũng chỉ ra rằng, làn sóng đầu tư vào AI đã góp phần tạo ra ít nhất 46 tỷ phú mới trong một thời gian ngắn.

"Chúng ta chưa từng thấy tốc độ tạo ra tài sản như thế này trong hơn 100 năm qua", nhà nghiên cứu Andrew McAfee của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) nhận định.

Sự hình thành tài sản này chủ yếu được thúc đẩy bởi dòng vốn đầu tư lớn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ tài sản quốc gia và các tập đoàn công nghệ hàng đầu. Các công ty như OpenAI hay Anthropic liên tục thiết lập các kỷ lục mới về định giá. Ví dụ, OpenAI đang trong quá trình đàm phán các thỏa thuận bán cổ phần cho nhân viên có thể đưa định giá công ty lên mức rất cao, sau khi đã được định giá ở mức khoảng 86 tỷ USD vào đầu năm 2024.

Tương tự, Anthropic, sau khi huy động vốn thành công ở mức định giá hàng chục tỷ USD, vẫn đang tiếp tục các cuộc thảo luận cho những vòng gọi vốn mới với mức định giá mục tiêu cao hơn gấp nhiều lần. Các vòng gọi vốn này ngay lập tức biến cổ phần của những người sáng lập và nhân viên chủ chốt thành những khối tài sản trị giá hàng tỷ USD.

Bài toán thanh khoản của các "tỷ phú trên giấy"

Một đặc điểm quan trọng của làn sóng tài sản AI là tính chất "trên giấy". Không giống như tài sản niêm yết, cổ phần trong các công ty tư nhân này có tính thanh khoản rất thấp. Những người sở hữu chúng không thể dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt.

Sự khác biệt chính so với kỷ nguyên dot-com cuối những năm 1990 là các công ty công nghệ ngày nay có thể duy trì trạng thái tư nhân lâu hơn rất nhiều. Nguồn vốn dồi dào từ thị trường tư nhân giúp họ không chịu áp lực phải phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) để huy động vốn. Điều này đồng nghĩa với việc tài sản của các nhà sáng lập và nhà đầu tư ban đầu bị "khóa lại".

Tuy nhiên, thị trường thứ cấp (secondary market) đang ngày càng phát triển, cung cấp một giải pháp thanh khoản phần nào. Tại đây, các cổ đông có thể bán lại cổ phần của mình cho các nhà đầu tư được chấp thuận. OpenAI đã thực hiện các đợt chào mua lại (tender offer) để cho phép nhân viên bán một phần cổ phần, tạo ra thanh khoản cho họ.

Tác động và triển vọng

Dù phần lớn là tài sản chưa thanh khoản, dòng vốn AI đang tạo ra những tác động kinh tế rõ rệt. Khu vực Vịnh San Francisco, trung tâm của ngành công nghệ, đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ về số lượng tỷ phú, với 82 người, vượt qua cả New York. Giá bất động sản siêu sang tại đây cũng tăng cao, với các giao dịch mua nhà trên 20 triệu USD xuất hiện với tần suất ngày càng nhiều.

Sự xuất hiện của một thế hệ siêu giàu mới cũng mở ra cơ hội cho ngành quản lý tài sản. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là làm thế nào để quản lý một khối tài sản khổng lồ nhưng lại bị khóa trong cổ phần tư nhân.

Giá trị thực của khối tài sản này sẽ chỉ được kiểm chứng khi các công ty AI tiến hành IPO hoặc thực hiện các thương vụ sáp nhập và mua lại (M&A) quy mô lớn. Khi đó, một lượng thanh khoản khổng lồ sẽ được giải phóng ra thị trường tài chính. Kinh nghiệm từ bong bóng dot-com cho thấy, không phải tất cả các định giá "trên trời" đều có thể đứng vững trước thực tế kinh doanh.

Làn sóng tỷ phú AI hiện tại vẫn mang tính sổ sách, nhưng tiềm năng chuyển đổi thành tài sản thực là rất lớn. Các sự kiện thanh khoản trong tương lai sẽ là phép thử quan trọng để xác định mức độ bền vững của sự giàu có được tạo ra từ cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo.

Nguồn: CNBC, Fortune, BI

Khánh Ly