Lạm dụng thuốc kháng sinh - thói quen nguy hiểm từ sự chủ quan

Người dân vẫn dễ dàng mua kháng sinh tại các nhà thuốc mà không cần đơn thuốc.

Theo quy định của Bộ Y tế, kháng sinh là nhóm thuốc kê đơn, chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ và không được phép bán tự do. Tuy nhiên, thực tế cho thấy người dân vẫn dễ dàng mua được kháng sinh, kể cả những loại có tác dụng mạnh hoặc biệt dược, mà không cần đơn thuốc. Ghi nhận tại nhiều nhà thuốc vẫn sẵn sàng bán kháng sinh theo yêu cầu của khách, những loại kháng sinh thường bị lạm dụng và dễ mua nhất là amoxicillin, azithromycin hay ciprofloxacin, chủ yếu dựa trên mô tả triệu chứng của người bệnh mà không qua thăm khám y tế. Cùng với đó là sự cạnh tranh giữa các nhà thuốc và tâm lý muốn đáp ứng ngay nhu cầu của khách hàng, việc giám sát và xử lý chưa thật sự chặt chẽ từ phía cơ quan chức năng là những nguyên nhân khiến tình trạng bán kháng sinh không cần đơn vẫn phổ biến. Việc lạm dụng và sử dụng kháng sinh không đúng cách đã trở thành thói quen phổ biến ở không ít người dân. Chỉ cần có các biểu hiện như ho, sốt, đau họng, cảm cúm..., nhiều người lập tức tìm đến các cửa hàng thuốc, tự mua kháng sinh và sử dụng theo cảm tính. Điều đáng nói, phần lớn các triệu chứng trên do virus gây ra - nhóm bệnh mà kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng.

Chị Hoàng Thị Hương, phường Hạc Thành, chia sẻ: "Cứ mỗi lần cảm sốt là tôi lại ra hiệu thuốc mua mấy viên kháng sinh về uống. Lần nào cũng thấy đỡ nên tôi nghĩ không cần đến cơ sở y tế để được thăm khám. Chỉ đến khi uống nhiều mà bệnh không khỏi, phải nhập viện truyền kháng sinh liều cao, tôi mới biết mình dùng thuốc trước đây hoàn toàn sai cách".

Việc sử dụng kháng sinh không đúng loại, không đủ liều hoặc không đủ thời gian điều trị sẽ khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn, mà còn có cơ hội thích nghi và trở nên kháng thuốc. Tại nhiều bệnh viện trong tỉnh, tình trạng người bệnh phải điều trị bằng kháng sinh mạnh hơn, liều cao hơn vì trước đó đã tự ý dùng thuốc dẫn đến kháng thuốc không còn hiếm gặp.

Bác sĩ chuyên khoa II Đỗ Xuân Tiến, Trưởng Khoa Bệnh nhiệt đới Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thanh Hóa, cho biết: "Nhiều bệnh nhân nhập viện điều trị nhiễm khuẩn ở mức độ nặng có tiền sử tự ý dùng kháng sinh trước đó. Việc dùng sai loại, sai liều, ngừng thuốc sớm khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn, dẫn đến tình trạng kháng thuốc. Một số chủng vi khuẩn hiện nay kháng hầu hết các loại kháng sinh thông thường, khiến điều trị khó khăn và tốn kém hơn".

Kháng kháng sinh được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo là 1 trong 10 mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe toàn cầu. Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ kháng thuốc kháng sinh cao. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc người dân tự mua thuốc, sử dụng thuốc không đủ liều, không theo hướng dẫn, vẫn còn nhà thuốc bán kháng sinh mà không cần đơn. Một chủ nhà thuốc lâu năm trên địa bàn phường Hạc Thành, thừa nhận: "Một ngày có hàng chục người tới hỏi mua kháng sinh. Dù biết quy định không được bán khi không có đơn, nhưng nhiều người đến nói rằng họ đã uống thuốc này nhiều lần rồi nên lần này bị cảm cúm, đau họng không cần đi khám. Đây là thực trạng xảy ra phổ biến tại nhiều nhà thuốc trên địa bàn tỉnh".

Việc tự ý mua và sử dụng kháng sinh không theo chỉ định của bác sĩ kéo theo nhiều hệ lụy nguy hiểm.

Lạm dụng kháng sinh không chỉ gây kháng thuốc mà còn dẫn đến nhiều tác dụng phụ nguy hiểm như dị ứng, tổn thương gan, thận, rối loạn tiêu hóa, thậm chí sốc phản vệ. Trong nhiều trường hợp, người dân nhầm tưởng kháng sinh là thuốc “trị bách bệnh”, dẫn đến dùng sai thời điểm, sai bệnh lý, làm bệnh càng nặng hơn.

Bác sĩ Đỗ Xuân Tiến phân tích: "Các bệnh do virus như cúm mùa, viêm họng do virus, sốt siêu vi... hoàn toàn không cần dùng kháng sinh. Việc dùng thuốc trong những trường hợp này không giúp khỏi bệnh mà còn tiêu diệt vi khuẩn có lợi, khiến cơ thể suy yếu hơn. Người tự ý sử dụng kháng sinh sẽ là người đầu tiên gánh chịu hậu quả, và về lâu dài, điều này còn ảnh hưởng đến cả cộng đồng, tạo áp lực lớn cho hệ thống y tế khi tình trạng kháng kháng sinh gia tăng. Để hạn chế tình trạng lạm dụng kháng sinh, ngành y tế liên tục triển khai các chương trình truyền thông về sử dụng thuốc an toàn, kiểm soát bán thuốc tại các nhà thuốc tư nhân. Nhiều cơ sở điều trị trong tỉnh cũng tăng cường xét nghiệm vi sinh nhằm xác định tác nhân gây bệnh trước khi kê đơn, hạn chế dùng kháng sinh không cần thiết".

Theo các chuyên gia, để sử dụng kháng sinh an toàn và hiệu quả, người dân không tự ý mua và dùng kháng sinh khi chưa có đơn của bác sĩ. Dùng đúng thuốc, đúng liều, đúng thời gian theo hướng dẫn, không ngừng thuốc khi thấy đỡ bệnh; không dùng lại đơn thuốc cũ, không chia sẻ thuốc cho người khác. Mỗi người dân cần nâng cao nhận thức, sử dụng thuốc có trách nhiệm, tránh tâm lý chủ quan. Bên cạnh đó cần tăng cường phòng bệnh, vệ sinh cá nhân tốt, tiêm chủng đầy đủ để hạn chế nhiễm khuẩn. Khi có dấu hiệu bất thường như sốt cao, ho kéo dài, khó thở..., cần đi khám sớm để được chẩn đoán đúng và điều trị kịp thời.

Bài và ảnh: Hà Phương