Kỳ vọng về cấu trúc an ninh bền vững

Bước ngoặt trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ

Kể từ khi tái nhậm chức nhiệm kỳ 2 vào tháng 1/2025, Tổng thống Donald Trump cùng chính quyền Hoa Kỳ đã tiến hành tái cơ cấu toàn diện, ưu tiên chính sách đối ngoại, chuyển trọng tâm về bảo vệ lợi ích kinh tế - an ninh nội địa và khuyến khích các đồng minh “chia sẻ gánh nặng” trong bảo đảm an ninh toàn cầu.

Một ví dụ điển hình là Sắc lệnh Hành pháp số 14169, được ban hành đầu năm nay, theo đó tạm dừng hầu hết các chương trình viện trợ phát triển nước ngoài trong 90 ngày nhằm tiến hành rà soát kỹ lưỡng. Dù vẫn duy trì mức hỗ trợ tối thiểu cho viện trợ nhân đạo và hỗ trợ quân sự thiết yếu, động thái này gửi đi thông điệp rõ ràng về sự ưu tiên chiến lược mang tính chọn lọc của Washington.

Đối thoại Shangri-La là diễn đàn an ninh - quốc phòng hàng đầu ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Tại châu Âu, Washington chủ trương giảm quy mô viện trợ quân sự trực tiếp cho Ukraine, đồng thời gia tăng thúc đẩy giải pháp ngoại giao. Sự thay đổi này đã tạo ra những điều chỉnh nhất định trong cán cân viện trợ quốc tế, khi nhóm Weimar+ (gồm Pháp, Đức, Ba Lan, Anh, Ý và Ủy ban châu Âu) gia tăng đáng kể vai trò hỗ trợ, thể hiện sự chủ động hơn từ phía các đồng minh châu Âu trong việc duy trì ổn định khu vực.

Ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, chính quyền Hoa Kỳ vẫn duy trì hợp tác quốc phòng song phương với các đồng minh truyền thống như Philippines, nhưng lại rút khỏi một số sáng kiến kinh tế khu vực trọng yếu như IPEF, vốn được xem là trụ cột thương mại của chính quyền tiền nhiệm, tạo nên nhiều dấu hỏi về tính nhất quán và chiến lược lâu dài của Mỹ tại khu vực chiến lược này.
Trước sự điều chỉnh từ phía Hoa Kỳ và sự phức tạp ngày càng gia tăng trong cục diện khu vực, các quốc gia châu Á - Thái Bình Dương, đặc biệt là nhóm nước Đông Nam Á, đang nỗ lực đẩy mạnh vai trò của các cơ chế hợp tác đa phương, lấy đối thoại làm công cụ chủ đạo để xử lý các thách thức và bất đồng chung.

Theo các chuyên gia của Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế (IISS), đơn vị tổ chức Đối thoại Shangri-La, một trong những chủ đề cốt lõi năm nay là làm rõ vị trí, vai trò và năng lực điều phối của các thiết chế khu vực như ASEAN, Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) hay Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+). Trong bối cảnh các nước lớn cạnh tranh ảnh hưởng ngày càng rõ nét, việc ASEAN duy trì vai trò trung tâm trong kiến trúc an ninh khu vực là điều kiện tiên quyết để bảo đảm ổn định chiến lược lâu dài.

Nhiều quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Singapore, Indonesia và Việt Nam đã tái khẳng định quan điểm nhất quán về việc duy trì kênh đối thoại cởi mở, minh bạch, không loại trừ bất kỳ bên nào và tôn trọng luật pháp quốc tế. Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP) được đánh giá là nền tảng phù hợp để định hình một cấu trúc hợp tác hòa bình, toàn diện, có khả năng bao trùm cả những quốc gia lớn và nhỏ trong khu vực.

Một trong những chủ đề cốt lõi năm nay là làm rõ vị trí, vai trò và năng lực điều phối của các thiết chế khu vực.

Đặc biệt, trong vấn đề Biển Đông, điểm nóng chiến lược tiềm ẩn nhiều rủi ro, các nước ASEAN nhấn mạnh cần tôn trọng nghiêm ngặt Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS), coi đây là khung pháp lý duy nhất để đảm bảo hoạt động hàng hải hợp pháp, giải quyết tranh chấp bằng hòa bình và pháp lý, kiên quyết tránh sử dụng vũ lực.

Hướng đến một cấu trúc an ninh bền vững

Một điểm đáng chú ý tại hội nghị năm nay là sự tham gia ngày càng tích cực và có trách nhiệm của các cường quốc châu Âu như Anh, Pháp và Đức. Mặc dù không thuộc khu vực, các nước này khẳng định vai trò chủ động trong việc thúc đẩy nguyên tắc thượng tôn pháp luật quốc tế và bảo vệ tự do hàng hải thông qua các hoạt động tuần tra chung, hợp tác đào tạo - huấn luyện quân sự, cũng như tham gia sâu rộng vào các diễn đàn đối thoại an ninh khu vực.

Giới chức quốc phòng châu Âu tại hội nghị nhấn mạnh cam kết “duy trì hiện diện có trách nhiệm” tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhằm bảo vệ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, đồng thời mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực an ninh mạng, phòng chống khủng bố và ứng phó biến đổi khí hậu, những thách thức xuyên biên giới có ảnh hưởng trực tiếp đến ổn định khu vực.

Dù chưa có cơ chế an ninh tập thể mang tính ràng buộc cao, các diễn đàn đa phương như Đối thoại Shangri-La ngày càng khẳng định vai trò “văn phòng an ninh mở”, tạo không gian minh bạch để các quốc gia trao đổi chính sách quốc phòng, thiết lập đường dây liên lạc quân sự và giảm thiểu nguy cơ hiểu lầm có thể dẫn tới xung đột.

Trong bối cảnh trật tự thế giới chuyển dịch nhanh chóng và phức tạp, việc kiến tạo một cấu trúc an ninh khu vực bền vững, toàn diện và dựa trên pháp quyền trở thành yêu cầu khách quan. ASEAN tiếp tục được kỳ vọng giữ vai trò trung tâm trong điều hòa lợi ích giữa các cường quốc, đồng thời duy trì cân bằng chiến lược nhằm đảm bảo hòa bình, ổn định lâu dài cho khu vực.
Sự đồng thuận về tăng cường đối thoại, thúc đẩy hợp tác thực chất và tuân thủ luật lệ quốc tế chính là nền tảng để các quốc gia vượt qua giai đoạn chuyển tiếp đầy thử thách này. Đối thoại Shangri-La 2025 một lần nữa khẳng định nhu cầu cấp thiết về một kiến trúc an ninh khu vực linh hoạt, thích ứng, lấy con người và hòa bình làm trung tâm cho mọi chính sách quốc phòng và an ninh.

Minh Hằng