Kỳ vọng hóa giải 'điểm nghẽn' đô thị

Tại báo cáo gửi tới Kỳ họp thứ 29 của HĐND TP về việc thực hiện dự án đầu tư công khẩn cấp, TP đã nêu rõ lộ trình triển khai Nghị quyết số 23-NQ/ĐU ngày 29/10/2025 của Đảng ủy UBND TP. Theo đó, Sở Xây dựng đã tham mưu để Chủ tịch UBND TP ban hành 10 quyết định về Lệnh xây dựng công trình khẩn cấp với tổng mức đầu tư dự kiến lên tới 5.579 tỷ đồng.

Đây là tín hiệu cho thấy sự thay đổi căn bản trong tư duy quản lý đô thị: xem ngập úng là một dạng thiên tai cần ứng phó tức thời bằng cơ chế đặc biệt, thay vì quy trình đầu tư công thông thường kéo dài nhiều năm.

Từ bức xúc dân sinh đến “lệnh khẩn cấp”

Thực tế nhiều năm qua cho thấy, hệ thống thoát nước Hà Nội đang trong tình trạng "mặc áo quá chật". Chỉ cần lượng mưa khoảng 50 - 100mm kéo dài trong hai giờ, hàng loạt tuyến phố từ nội đô lịch sử đến các quận mới phát triển đều chìm trong biển nước. Ngập lụt không chỉ gây ùn tắc giao thông, hư hại tài sản mà còn kéo theo hệ lụy về ô nhiễm môi trường và dịch bệnh. Những dự án thoát nước cũ kỹ, thiếu đồng bộ, tình trạng "xôi đỗ" trong quy hoạch cốt nền khiến khả năng tiêu thoát nước của TP trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Người dân Thủ đô đã quá mệt mỏi với cảnh phải lội nước về nhà sau giờ tan tầm, hay thấp thỏm lo âu mỗi khi nghe tin bão về.

Sông Tô Lịch - một trong những hệ thống thoát nước chính của thành phố Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Trước thực trạng bức thiết đó, việc UBND TP Hà Nội kích hoạt cơ chế "Lệnh xây dựng công trình khẩn cấp" được giới chuyên môn và dư luận đánh giá là một phản ứng chính sách kịp thời và dũng cảm. Việc xác định các dự án này thuộc nhóm biện pháp khẩn cấp để ứng phó thiên tai cho phép TP áp dụng các quy trình rút gọn về thủ tục, chỉ định thầu, từ đó đẩy nhanh tiến độ thi công để sớm đưa công trình vào vận hành. Mục tiêu đặt ra rất rõ ràng: kịp thời ứng phó với mưa bão, tăng cường khả năng tiêu thoát nước và quan trọng hơn là bảo đảm tính kết nối để phát huy hiệu quả của hệ thống thoát nước đã được đầu tư trước đó.

Nhìn nhận về động thái này, nhiều chuyên gia quy hoạch đô thị cho rằng, Hà Nội đang đi đúng hướng khi coi trọng tính mạng và tài sản của người dân trước thiên tai. KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam nhận định, quyết định chi hơn 5.500 tỷ đồng lần này cho thấy sự quyết tâm của bộ máy chính quyền trong việc đối diện trực tiếp với những "điểm nghẽn" khó khăn nhất của đô thị. Điểm đáng chú ý trong gói đầu tư khẩn cấp 5.579 tỷ đồng này là tính đa mục tiêu của các dự án. Phân tích kỹ nội dung báo cáo của UBND TP có thể thấy nguồn vốn không chỉ đổ vào việc đặt cống hay nạo vét kênh mương đơn thuần. Bài toán được đặt ra mang tính tổng thể hơn: giải quyết ngập úng gắn liền với xử lý ô nhiễm môi trường và tạo cảnh quan đô thị. Cụ thể, bên cạnh nhiệm vụ tiêu thoát nước, các dự án này còn gánh vác trọng trách giải quyết các vấn đề bức thiết về ô nhiễm môi trường nước và cung cấp nguồn nước sạch ổn định.

Một điểm sáng được dư luận đặc biệt quan tâm trong đề xuất lần này là hạng mục tăng cường lưu lượng để duy trì dòng chảy cho sông Tô Lịch. Dòng sông này từ lâu đã bị ví như "dòng sông chết" của Hà Nội, là nơi tiếp nhận nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý, gây ô nhiễm không khí và mất mỹ quan nghiêm trọng. Việc đưa giải pháp bổ cập nước, tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch vào danh mục "khẩn cấp" cho thấy tầm nhìn của TP trong việc hồi sinh các dòng sông nội đô. Khi dòng chảy được khơi thông và duy trì liên tục, sông Tô Lịch không chỉ giảm thiểu được mùi hôi thối mà còn có cơ hội trở thành trục cảnh quan xanh, cải thiện khí hậu cho cả khu vực.

Đây là mô hình mà nhiều đô thị tiên tiến trên thế giới đã áp dụng thành công. Việc kết hợp giữa chống ngập và xử lý môi trường (bổ cập nước sạch, thau rửa) là một bước tiến bộ về giải pháp kỹ thuật. Nếu thực hiện thành công, Hà Nội sẽ giải quyết được "mục tiêu kép": vừa bảo đảm an toàn trong mùa mưa bão, vừa nâng cao chất lượng môi trường sống trong mùa khô. Ngoài ra, việc bảo đảm kết nối hệ thống thoát nước cũng là một yếu tố then chốt. Lâu nay, nhiều trạm bơm, cống thoát nước được đầu tư tiền tỷ nhưng hoạt động kém hiệu quả do thiếu sự đồng bộ, đầu xuôi nhưng đuôi không lọt. Gói đầu tư khẩn cấp này hứa hẹn sẽ "vá" lại những lỗ hổng hạ tầng đó, tạo nên một mạng lưới thoát nước liên hoàn, khép kín từ khu vực thu nước đến các trạm bơm đầu mối và nguồn tiêu.

Bài toán giám sát thực thi

Dù dư luận bày tỏ sự đồng thuận cao với chủ trương đầu tư mạnh tay cho chống ngập, song vẫn còn đó những băn khoăn, lo ngại về tính hiệu quả thực tế khi triển khai theo cơ chế "khẩn cấp". Trong quá khứ, không ít dự án "dán nhãn" cấp bách, thực hiện theo quy trình chỉ định thầu đã bộc lộ những sai phạm hoặc chất lượng công trình xuống cấp nhanh chóng chỉ sau một thời gian ngắn sử dụng. Bài học từ những dự án lát đá vỉa hè "bền vững 70 năm" hay các dự án cải tạo hồ nước trước đây vẫn còn nguyên giá trị cảnh tỉnh. Người dân Thủ đô kỳ vọng, chữ "khẩn cấp" ở đây phải được hiểu là khẩn trương về thủ tục hành chính, quyết liệt trong giải phóng mặt bằng, nhưng tuyệt đối không được "đốt cháy giai đoạn" trong các khâu thẩm định kỹ thuật và giám sát chất lượng.

Với số vốn lên tới gần 5.600 tỷ đồng tiền ngân sách, yêu cầu về sự minh bạch và trách nhiệm giải trình càng phải được đặt lên hàng đầu. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, HĐND TP cần phát huy tối đa vai trò giám sát trong suốt quá trình triển khai 10 dự án này. Việc giám sát không chỉ dừng lại ở tiến độ giải ngân mà phải đi sâu vào chất lượng từng mét cống, từng khối bê - tông và hiệu quả vận hành thực tế sau khi bàn giao. Bên cạnh đó, cần có cơ chế ràng buộc trách nhiệm rõ ràng đối với các đơn vị tham gia thi công và tư vấn giám sát. Nếu công trình gắn mác "khẩn cấp" nhưng làm xong vẫn ngập, hoặc vừa làm xong đã hỏng, thì sự lãng phí không chỉ đo đếm bằng tiền bạc mà còn là niềm tin của Nhân dân.

Hơn nữa, giải quyết ngập úng đô thị là một bài toán khoa học phức tạp, không chỉ dựa vào việc xây dựng công trình cứng. Nhiều chuyên gia thủy lợi cảnh báo về việc cần cân nhắc các giải pháp "thoát nước bền vững", tăng cường diện tích thấm nước tự nhiên, hồ điều hòa thay vì chỉ tập trung vào các giải pháp công trình tốn kém. Việc triển khai các dự án khẩn cấp cần được đặt trong quy hoạch tổng thể, tránh tình trạng giải quyết được điểm ngập chỗ này lại đẩy nước gây ngập cho chỗ khác.

Nhìn chung, việc UBND TP Hà Nội ban hành 10 lệnh xây dựng công trình khẩn cấp với tổng mức đầu tư 5.579 tỷ đồng là một tín hiệu tích cực, thể hiện sự lắng nghe và hành động quyết liệt trước những bức xúc của người dân. Đây là cơ hội lớn để Hà Nội thay đổi diện mạo hạ tầng thoát nước, cải thiện môi trường sông hồ. Tuy nhiên, để những kỳ vọng này trở thành hiện thực, cần một sự nỗ lực đồng bộ từ khâu triển khai, giám sát đến quản lý vận hành. Người dân Thủ đô sẵn sàng chia sẻ khó khăn trong quá trình thi công, nhưng đổi lại, họ chờ đợi một kết quả thực chất: một Hà Nội an toàn hơn trước mưa bão và xanh, sạch hơn trong tương lai gần.

Quý Nguyễn