Kỳ vọng bứt phá từ tự chủ toàn diện giáo dục đại học, nghề nghiệp

Sinh viên Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông học thiết kế vi mạch.

Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo khẳng định một nhiệm vụ then chốt: “Bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính”. Đây được xem là bước ngoặt quan trọng, tháo gỡ những rào cản trong cơ chế tự chủ đại học hiện hành, đồng thời mở ra cơ hội đổi mới căn bản mô hình quản trị giáo dục.

Khi tự chủ bị “đồng nhất” với tài chính

Trong nhiều năm qua, các văn bản pháp luật liên quan đã phân loại mức độ tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập dựa trên khả năng tự đảm bảo chi thường xuyên. Điều này khiến cho nhiều trường đại học rơi vào vòng luẩn quẩn: muốn được giao quyền nhiều hơn thì phải chứng minh khả năng tự cân đối tài chính; mà để cân đối được thì lại phải tăng nguồn thu, chủ yếu từ học phí.

Sinh viên Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên) trên giảng đường.

Hệ quả là không ít trường buộc phải tìm cách mở thêm ngành học “hot” để thu hút người học, chạy theo nhu cầu ngắn hạn của thị trường lao động. Trong khi đó, những ngành học cơ bản hay các ngành đặc thù như nông - lâm nghiệp lại dần bị thu hẹp do không có khả năng mang lại nguồn thu lớn. Sự mất cân đối này vô tình đi ngược với mục tiêu phát triển toàn diện và bền vững nguồn nhân lực quốc gia.

Mặt khác, việc gắn tự chủ với tài chính cũng tạo áp lực lớn lên người học. Tăng học phí là điều khó tránh, nhất là với các trường không có nhiều nguồn thu ngoài ngân sách. Điều này gây ảnh hưởng đến cơ hội tiếp cận giáo dục của sinh viên nghèo, đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa. Bản thân nhiều trường ở địa phương, dù rất nỗ lực, vẫn không thể đạt tiêu chí tự chủ theo “chuẩn tài chính” và bị xem như “chưa đủ năng lực”.

Tinh thần cốt lõi mà Nghị quyết 71-NQ/TW mang lại chính là: tự chủ không chỉ là tài chính. Bản chất của tự chủ đại học, giáo dục nghề nghiệp phải được nhìn nhận đa chiều, bao trùm các lĩnh vực từ học thuật, tổ chức, nhân sự, quản trị đến trách nhiệm giải trình xã hội.

Điều này có nghĩa, một trường đại học, cao đẳng, cơ sở giáo dục nghề nghiệp hoàn toàn có thể chưa tự bảo đảm chi thường xuyên, nhưng nếu có năng lực học thuật mạnh, đội ngũ giảng viên chất lượng cao, mô hình quản trị hiện đại và trách nhiệm giải trình minh bạch thì vẫn được công nhận là trường có quyền tự chủ cao. Ngược lại, nếu chỉ dựa vào khả năng “tự lo tài chính” mà không nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu thì không thể gọi là tự chủ thực chất.

PGS. TS Phùng Trung Nghĩa, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông (Đại học Thái Nguyên) cho rằng: Việc Bộ Chính trị khẳng định tự chủ không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính là chìa khóa mở ra cánh cửa đổi mới. Các trường giờ đây có thể tập trung nhiều hơn vào học thuật, nghiên cứu và hợp tác quốc tế.

Cần bộ tiêu chí đa chiều

Một vấn đề đặt ra là: Nếu không dựa vào tài chính, vậy tiêu chí nào để đánh giá mức độ tự chủ? Các chuyên gia cho rằng, cần xây dựng bộ tiêu chí đa chiều, bao gồm: Năng lực và uy tín học thuật (số lượng công trình nghiên cứu, trích dẫn, hợp tác quốc tế); Chất lượng đào tạo (tỷ lệ sinh viên có việc làm, mức độ hài lòng của doanh nghiệp); Hiệu quả quản trị (tính minh bạch, khả năng huy động nguồn lực, quản lý nhân sự); Mức độ gắn kết cộng đồng và trách nhiệm xã hội; Khả năng hội nhập quốc tế và thương hiệu học thuật.

Giờ thực hành của Trường Cao đẳng nghề số 1 - Bộ Quốc phòng.

“Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông định hướng phát triển công nghệ số. Chúng tôi nhận thấy việc đánh giá năng lực đào tạo nhân sự số, hợp tác doanh nghiệp và triển khai các mô hình đổi mới sáng tạo sẽ phản ánh tự chủ toàn diện sát thực hơn so với chỉ dựa vào con số tài chính” - PGS. TS Phùng Trung Nghĩa cho biết.

Đặc biệt, bộ tiêu chí này cần được áp dụng linh hoạt, có tính đến đặc thù ngành nghề và vùng miền. Đại tá, TS Phạm Văn Hòa, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề số 1 - Bộ Quốc phòng nêu quan điểm: Một số trường đại học, cao đẳng, cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở miền núi, phục vụ đào tạo cho đồng bào dân tộc thiểu số, có thể không đạt chuẩn về tài chính, nhưng lại rất cần thiết cho sự phát triển vùng. Do đó, đánh giá tự chủ phải toàn diện, công bằng và nhân văn.

Có thể khẳng định, Nghị quyết 71-NQ/TW đã kịp thời tháo gỡ “nút thắt” lâu nay trong tự chủ đại học và giáo dục nghề nghiệp. Đây chính là nền tảng để giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp bứt phá, hội nhập và khẳng định vị thế trong khu vực cũng như trên thế giới.

VPVB