Kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành nông nghiệp và môi trường (14/11/1945-14/11/2025): Vươn tới kỷ nguyên xanh

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến thăm gian trưng bày công nghệ nuôi trồng và giống thủy sản của Viện Nghiên cứu Hải sản. (Ảnh: Bảo Thắng)

Đồng hành cùng đất nước trong suốt 8 thập kỷ xây dựng và phát triển, ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, ngành nông nghiệp và môi trường luôn khẳng định vị thế trụ cột, vừa bảo đảm phát triển kinh tế, ổn định xã hội, giữ vững an ninh lương thực, vừa bảo vệ môi trường, đồng thời nâng tầm vị thế quốc gia của Việt Nam trên trường quốc tế.

Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành nông nghiệp và môi trường (14/11/1945-14/11/2025), Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Nhân Dân về những thành tựu to lớn của ngành trong 80 năm qua và những định hướng phát triển, hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh, môi trường bền vững.

Phóng viên: Thưa Thứ trưởng, ngành nông nghiệp và môi trường đã trải qua 80 năm phát triển cùng đất nước, Thứ trưởng có thể nhìn nhận lại những dấu mốc quan trọng của ngành trong suốt 80 năm qua?

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến: Ngày 14/11/1945, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết nghị về việc thành lập Bộ Canh nông với nhiệm vụ tổ chức sản xuất nông nghiệp một cách bài bản. Nhiều sáng kiến quay vụ, tăng vụ của Bộ Canh nông giúp khơi dậy sức mạnh của nông dân, sản xuất lương thực được đẩy mạnh. Năm 1946, nạn đói đã được đẩy lùi một bước trên cả nước, sản lượng lương thực đạt 1.155.000 tấn, gấp đôi năm 1945.

Nhờ những chính sách tích cực, hiệu quả đã giúp thay đổi căn bản quan hệ sở hữu ở nông thôn miền bắc, sản xuất lương thực phát triển, tạo cơ sở xã hội-chính trị cho chính quyền cách mạng, động viên nông dân tham gia kháng chiến, cung cấp hậu cần lương thực, thực phẩm cho quân đội, đồng thời huy động sức người, sức của từ nông thôn cho chiến trường, xây dựng nền tảng vững chắc cho chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu chấn động địa cầu.

Giai đoạn trước khi thống nhất đất nước (1955-1975), nông nghiệp đóng góp quan trọng vào xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền bắc, đấu tranh thống nhất đất nước. Cuộc vận động cải cách ruộng đất hoàn tất năm 1956 đã chia 334.100ha ruộng cho nông dân; hoàn thành xóa bỏ giai cấp địa chủ, xóa bỏ tàn dư chế độ phong kiến ở miền bắc, nâng cao quyền làm chủ của nông dân trong nông thôn. Từ 1958-1960, bình quân tổng sản phẩm xã hội tăng 14,1%. Sản lượng lương thực năm 1970 toàn miền bắc đạt 5.278.900 tấn, tăng hơn nửa triệu tấn so với năm 1969. Diện tích gieo trồng năm 1970 là 3.028.100ha, tăng hơn 60 nghìn ha so với năm 1969. Năng suất lúa cả năm trên 1ha ruộng hai vụ đạt 43,11 tạ, góp phần quan trọng phục vụ tiêu dùng.

Từ bài học thành công của thử nghiệm tự phát ở Hải Phòng và xu thế lan rộng của mô hình "khoán chui", ngày 13/1/1981, Trung ương Đảng đã ban hành Chỉ thị 100 CT/TW về “Cải tiến công tác khoán, mở rộng khoản sản phẩm đến nhóm lao động và người lao động trong hợp tác xã nông nghiệp" đánh dấu bước đột phá quan trọng trong tư duy đổi mới kinh tế. Chỉ thị 100 thường gọi là "Khoán 100", đã tạo ra những tác động to lớn và mang tính bước ngoặt đối với nền nông nghiệp Việt Nam trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế trầm trọng thời kỳ đó, không chỉ giải quyết được vấn đề cấp bách về lương thực mà còn mở đường cho công cuộc Đổi mới toàn diện nền kinh tế đất nước, đưa nông nghiệp Việt Nam bước vào một giai đoạn phát triển mới.

Kinh tế hộ nông dân thực sự được mở đường phát triển mang tính căn bản kể từ khi có Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị ngày 5/4/1988 cho phép giao khoán đất đai và tư liệu sản xuất cho hộ nông dân. Theo tinh thần của Nghị quyết 10, người nông dân được hưởng trên dưới 40% sản lượng nhận khoán, do vậy đã khuyến khích nông dân đầu tư thêm lao động, tiền vốn để phát triển sản xuất. Nhiều địa phương, nông dân đã góp vốn làm thủy lợi, xây dựng đường giao thông nông thôn, mua thêm máy móc công nghiệp nhỏ và trâu bò cày kéo, áp dụng kỹ thuật mới, thay thế cây trồng và lựa chọn vật nuôi.

Mô hình trồng hoa lan công nghệ cao tại Trang trại F-Farm, xã Mê Linh, thành phố Hà Nội. (Ảnh DUY LINH)

Ngày 5/8/2008, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW "Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn". Lần đầu tiên, vấn đề "tam nông" được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia với quan điểm "nông nghiệp, nông dân, nông thôn là cơ sở và lực lượng quan trọng để phát triển nhanh, bền vững kinh tế-xã hội". Nghị quyết đã định hướng chiến lược phát triển "tam nông" trong giai đoạn mới, hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Năm 2022, Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra Nghị quyết 19 "Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045" khẳng định nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nông nghiệp là lợi thế, nền tảng bền vững của quốc gia, nông thôn là địa bàn phát triển kinh tế quan trọng, là không gian chính gắn với tài nguyên thiên nhiên, nền tảng văn hóa, xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng của đất nước.

Nông dân là lực lượng lao động và nguồn tài nguyên con người quan trọng. Các vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn phải được giải quyết đồng bộ, gắn với quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Phát triển nông nghiệp trên quan điểm hướng tới nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh. Công tác bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu tiếp tục là nhiệm vụ ưu tiên quốc gia.

Phóng viên: Xin Thứ trưởng cho biết những thành tựu chính ngành nông nghiệp và môi trường đã đạt được trong những năm qua, nhất là từ sau Đổi mới?

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến: 80 năm qua, ngành nông nghiệp và môi trường đã vượt qua khó khăn, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đưa dân tộc thoát khỏi nạn đói năm 1945, phục vụ 2 cuộc kháng chiến của dân tộc và ngày nay đang tích cực góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh. Trong những thời điểm khó khăn, biến động, nông nghiệp luôn khẳng định vai trò là trụ đỡ, góp phần quan trọng giữ ổn định cho đất nước.

Tiếp nối những thành tựu đã đạt được, từ khi đổi mới, mặc dù gặp nhiều khó khăn, thách thức do thiên tai, biến đổi khí hậu và biến động thị trường, nhưng sản xuất nông nghiệp của Việt Nam vẫn tăng trưởng nhanh và liên tục, với tốc độ trung bình 3,56% mỗi năm. Sản lượng, chất lượng nông sản không ngừng tăng, nhất là trong khoảng 15 năm trở lại đây, từ khi triển khai thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa X "Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn".

Đóng gói thanh long xuất khẩu tại Hợp tác xã Tầm Vu, tỉnh Tây Ninh. (Ảnh DUY LINH)

Năm 2024, sản lượng lương thực cả nước đạt 43,5 triệu tấn, thịt các loại đạt 8,24 triệu tấn, thủy sản đạt 9,6 triệu tấn, gỗ rừng trồng đạt 33 triệu m3. Năm nay, dự kiến sẽ đạt 43,7 triệu tấn lương thực, thịt các loại đạt 8,6 triệu tấn, thủy sản đạt 9,8 triệu tấn, gỗ rừng trồng đạt 34 triệu m3. Nền nông nghiệp Việt Nam đã chuyển từ tự cung, tự cấp sang sản xuất hàng hóa đa dạng và trở thành quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu trên thế giới, nông sản Việt Nam được xuất khẩu tới hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Kim ngạch xuất khẩu nông sản tăng nhanh qua các năm, với tốc độ trung bình hơn 10%/năm, đến năm 2024 đạt 62,5 tỷ USD, xuất siêu đạt kỷ lục 18 tỷ USD, tăng gần 70% so với năm 2020. Kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản 10 tháng đầu năm nay đạt 58,13 tỷ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ, dự kiến cả năm sẽ đạt khoảng 70 tỷ USD. Giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản so với cả nền kinh tế chưa cao, nhưng lại có ý nghĩa hết sức to lớn vì nó đem lại công ăn, việc làm, thu nhập và làm giàu cho hàng chục triệu hộ nông dân và nhiều người ở các khâu chế biến, kinh doanh…

Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã làm thay đổi căn bản bộ mặt nông thôn. Đến nay, cả nước có 78,7% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 40,4% số xã đạt chuẩn nâng cao và 10,8% số xã đạt chuẩn kiểu mẫu. Năm 2024, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt 54 triệu đồng, tăng 1,3 lần so với năm 2020. Độ che phủ rừng không ngừng tăng lên qua các năm, hiện nay đạt hơn 42%.

Môi trường là một trong ba trụ cột quan trọng, thường xuyên được quan tâm và bảo đảm cùng với đất nước phát triển một cách bền vững. Năm 2024, Việt Nam xếp 54/166 về phát triển bền vững, tăng 34 bậc so với năm 2016, đứng thứ 2 ASEAN, chất lượng môi trường cải thiện, tỷ lệ thu gom xử lý rác thải sinh hoạt đạt 97,28% ở đô thị và 83,1% ở nông thôn; 98% chất thải nguy hại được xử lý đúng quy định. Ứng phó với biến đổi khí hậu đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của đất nước. Tài nguyên của đất nước được quy hoạch, khai thác và sử dụng hợp lý. Biển, hải đảo được quản lý theo cách tiếp cận tổng hợp, liên ngành, liên vùng, góp phần phát triển kinh tế biển bền vững, đưa Việt Nam trở thành quốc gia biển mạnh.

Phóng viên:Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã ra Nghị quyết số 19 "Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045", đề ra nhiều mục tiêu quan trọng, trong đó nông nghiệp phải đạt mục tiêu phát triển nhanh, bền vững, hiệu quả. Xin Thứ trưởng cho biết, ngành Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai các giải pháp gì để góp phần hoàn thành các mục tiêu này?

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến: Thực hiện Nghị quyết số 19 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, chúng ta đang triển khai phát triển một nền nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ, giảm phát thải và đã đạt được những kết quả bước đầu như một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long, hay nhiều mô hình chăn nuôi gia súc, gia cầm, thủy, hải sản theo hướng xanh đang được triển khai ở nhiều địa phương. Tuy nhiên, để đạt các mục tiêu Nghị quyết đã đề ra, cần tiếp tục nỗ lực rất lớn trong những năm tới.

Để có một nền nông nghiệp xanh, nhân tố đầu tiên là thể chế. Ngành hiện đã hoàn thành thể chế hóa các quy định liên quan phân cấp chức năng, nhiệm vụ của các cấp, khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp. Ngành cũng đang tích cực tham gia việc sửa đổi các văn bản luật, trong đó có những luật quan trọng, liên quan đến ngành, lĩnh vực, như Luật Đất đai, Luật Môi trường… để phù hợp với thực tiễn và sự phát triển của đất nước. Ngành cũng đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính. Năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đẩy mạnh cắt giảm thủ tục hành chính, tuy nhiên vẫn cần phải tiếp tục đơn giản hóa và cắt giảm trong những năm tới.

Thứ hai là vấn đề đầu tư hạ tầng cho nông nghiệp. Những năm qua, Đảng, Nhà nước đã rất quan tâm, đầu tư hạ tầng cho nông nghiệp và đã đạt được những kết quả tương đối tốt, tuy nhiên hạ tầng cho nông nghiệp vẫn còn nhiều yếu kém, nhất là tại Đồng bằng sông Cửu Long. Chi phí cho một con tôm, con cá, kg gạo xuất khẩu hiện nay vẫn còn rất lớn, mà nguyên nhân chính là do hạ tầng logistics còn yếu kém.

Thứ ba là phát triển khoa học công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp, môi trường. Bộ đang quyết liệt triển khai thực hiện Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; trong đó huy động tổng lực các nguồn lực từ các trường, viện của ngành tham gia, đồng thời chú trọng nghiên cứu, triển khai các đề tài, đề án mang tính liên ngành, liên vùng, đáp ứng mục tiêu Nghị quyết đã đề ra. Thủ tướng Chính phủ cũng đã có Quyết định số 429-QĐ/TTg phê duyệt Đề án phát triển công nghiệp sinh học ngành nông nghiệp đến năm 2030 với mục tiêu mang lại giá trị gia tăng cao, bền vững, thân thiện với môi trường phục vụ phát triển kinh tế nông nghiệp; nâng cao tiềm lực nghiên cứu phát triển, ứng dụng và làm chủ công nghệ sinh học nông nghiệp hiện đại của khu vực và thế giới; đưa Việt Nam trở thành quốc gia có trình độ công nghệ sinh học nông nghiệp ngang bằng các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới. Đồng thời cần đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng hệ thống dữ liệu của ngành trở thành một nguồn tài nguyên, góp phần thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu.

Thứ tư là đẩy mạnh chế biến và chế biến sâu. Tỷ trọng nông sản xuất khẩu của chúng ta qua chế biến, đặc biệt là chế biến sâu còn rất hạn chế. Trong khi các nước mang ra thị trường bán gói, thì chúng ta vẫn bán bao.

Thứ năm là tiếp tục làm tốt công tác phòng chống thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu. Từ đầu năm đến nay, thiên tai đã làm 305 người chết và mất tích, đồng thời gây thiệt hại gần 60 nghìn tỷ đồng.

Thứ sáu là làm tốt công tác phòng chống dịch bệnh trên đàn vật nuôi, thủy hải sản, làm tốt công tác bảo vệ thực vật, xây dựng vùng an toàn thực phẩm.

Thứ bảy là tập trung nguồn lực để tiếp tục đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới, phát triển mạnh sản phẩm OCOP. Chúng ta hiện đã có gần 20 nghìn sản phẩm OCOP các loại, đây là những sản phẩm có tiềm năng xuất khẩu, mang lại giá trị kinh tế cao.

Thứ tám là tăng cường hợp tác quốc tế, để đi tắt, đón đầu trong phát triển kinh tế nông nghiệp.

Cuối cùng là tăng cường đào tạo nguồn lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao cho phát triển nông nghiệp, bảo vệ môi trường; có cơ chế để tạo động lực cho các nhà khoa học, các nghiên cứu về nông nghiệp, môi trường.

Sản lượng lương thực năm 2024 đạt 43,5 triệu tấn. Ảnh: Duy Linh

Phóng viên: Có ý kiến cho rằng, làm nông nghiệp chỉ đủ ăn, chứ làm giàu rất khó, Thứ trưởng có đồng ý với ý kiến này không?

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến:Tôi không nghĩ như vậy. Thực tế nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Hà Lan… đã làm giàu từ nông nghiệp, cho nên, đối với chúng ta, để nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp làm giàu từ nông nghiệp là hoàn toàn có cơ sở.

Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới với định hướng phát triển nhanh và bền vững, gắn kết giữa tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường, đồng thời chú trọng xây dựng nền kinh tế xanh, tuần hoàn, thích ứng biến đổi khí hậu, hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào giữa thế kỷ XXI. Dư địa cho phát triển nông nghiệp, nhất là nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn còn rất lớn, đơn cử hằng năm có tới 156,3 triệu tấn phế thải từ nông nghiệp, trong đó trồng trọt là 86 triệu tấn, chăn nuôi 65 triệu tấn, lâm nghiệp khoảng 5 triệu tấn, thủy sản khoảng một triệu tấn. Nếu số phế thải này được tận dụng để làm nguyên liệu đầu vào cho các ngành kinh tế khác sẽ mang lại giá trị to lớn, đồng thời giảm được phát thải, ô nhiễm môi trường.

Bối cảnh mới với các cơ hội và thách thức đan xen đòi hỏi ngành nông nghiệp và môi trường cần có những định hướng chính sách phù hợp, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng 2 con số của cả nền kinh tế. Nông nghiệp thật sự là lợi thế quốc gia, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực và dinh dưỡng, nâng cao thu nhập và đời sống cho người dân, đồng thời gắn kết chặt chẽ với nhiệm vụ gìn giữ văn hóa, bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học và chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu. Đồng thời, để có thể làm giàu từ nông nghiệp, chúng ta cần tiếp tục chuyển mạnh từ tư duy “sản xuất nông nghiệp” sang “kinh tế nông nghiệp”, phải sản xuất thứ thị trường cần chứ không phải cái mình có.

Phóng viên: Xin cám ơn Thứ trưởng.

Quốc Việt, Hải Phương thực hiện