ST25: Từ hạt gạo ngon nhất thế giới đến khát vọng nâng tầm nông nghiệp Việt

ST25 - Hạt gạo kể chuyện Việt Nam

Từ vùng đất Sóc Trăng đầy nắng gió, nơi những cánh đồng lúa trải dài bên dòng sông Hậu, kỹ sư Hồ Quang Cua cùng cộng sự đã dành hơn hai thập kỷ miệt mài nghiên cứu, lai tạo, thử nghiệm và hoàn thiện giống lúa ST25. Họ không có phòng thí nghiệm hiện đại, không có ngân sách hàng triệu USD, không có đội ngũ đông đảo, nhưng họ có đam mê, sự kiên trì và niềm tin rằng một giống lúa Việt có thể thay đổi cách thế giới nhìn về gạo Việt Nam.

Gạo ST25 là "Gạo ngon nhất thế giới" với 3 lần đạt giải, nổi tiếng với hương thơm dẻo, vị ngọt thanh và hàm lượng dinh dưỡng cao. Ảnh minh họa

Theo chia sẻ của ông Hồ Quang Cua, ST25 được lai tạo từ hai dòng thơm: hương dứa nhẹ của giống lúa miền Nam và hương cốm nổ của giống Tám Xoan miền Bắc, tạo nên mùi thơm thanh thoát, đặc biệt, “không đụng hàng” với bất cứ giống nào khác trên thế giới. Hạt gạo ST25 thon dài, trắng trong, ít sạn bụi trắng, độ dẻo vừa phải, tơi mà vẫn mềm khi nguội - những đặc tính mà nhiều chuyên gia ẩm thực đánh giá là gần chạm đến “chuẩn mực của một loại gạo cao cấp”.

Những đặc điểm này không tự nhiên mà có. Đó là kết quả của hàng nghìn lần lai tạo thất bại, nhiều vụ mùa mất trắng và những đêm ông Cua thức trắng để ghi chép lại từng biến đổi nhỏ nhất của từng dòng lúa. ST25 vì thế không chỉ là một giống lúa, mà là biểu tượng cho tinh thần khoa học nông nghiệp Việt Nam: lặng lẽ, kiên trì và bền bỉ.

Năm 2019, ST25 đưa Việt Nam lần đầu bước lên bục vinh quang khi được xướng tên là “Gạo ngon nhất thế giới” được tổ chức tại Manila (Philippines). Năm 2023, tại Hội nghị Thương mại Lúa gạo toàn cầu do The Rice Trader tổ chức ở Cebu (Philippines), gạo ST25 tiếp tục nhận danh hiệu cao quý này. Năm 2025, ST25 lại được tôn vinh tại Phnom Penh (Campuchia).

Một lần là kỳ tích, hai lần là sự khẳng định, nhưng ba lần thì đó là tuyên ngôn: gạo Việt Nam không chỉ ngon mà còn ổn định, đẳng cấp. Đây không chỉ là thành tích của một giống lúa, mà là sự khẳng định giá trị thật của hạt gạo Việt trong mắt bạn bè quốc tế.

ST25 không chỉ ngon mà còn thông minh. Với chu kỳ sinh trưởng khoảng 100 ngày, không cảm quang, có thể trồng quanh năm (trừ mùa lạnh miền Bắc) và đặc biệt phù hợp với mô hình lúa - tôm, giống lúa này mở ra hướng đi bền vững cho Đồng bằng sông Cửu Long, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt.

Hiệu suất của ST25 được ghi nhận cao gấp 3,5 lần so với giống Khao Dawk Mali 105 của Thái Lan, vốn là “huyền thoại gạo thơm” nhiều năm liền.

Khi một giống lúa Việt có thể vượt qua giống chủ lực của Thái Lan cả về hương vị lẫn năng suất, đó là dấu hiệu cho thấy dư địa của nông nghiệp Việt Nam còn rất lớn và chưa bao giờ được khai thác đến tận cùng.

Nguồn lực để Việt Nam có thêm nhiều “ST25 mới”

Hành trình của ST25 không chỉ chứng minh chất lượng của một giống lúa Việt Nam có thể bước ra thế giới, mà còn mở ra một cách nhìn mới về dư địa, nguồn lực và khát vọng để nền nông nghiệp Việt vươn lên tầm cao mới, nơi nhiều sản phẩm khác có thể đạt đẳng cấp tương đương hoặc vượt xa ST25.

Thu hoạch lúa tại Đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh: Lê Hoàng Vũ

Dư địa lớn nhất của nông nghiệp Việt Nam nằm ở chính sự phong phú về hệ sinh thái và sự đa dạng của giống loài. Việt Nam trải dài từ Bắc xuống Nam, có khí hậu, thổ nhưỡng, nguồn nước, độ mặn - ngọt khác nhau, hình thành nên hàng nghìn nông sản bản địa độc đáo.

Trong cùng một quốc gia, ta có đất phù sa ngọt ở Đồng bằng Sông Cửu Long, đất mặn ven biển, đất sét đồng bằng Bắc Bộ, cao nguyên bazan đầy khoáng chất, và khí hậu phân tầng theo vĩ độ. Những điều kiện này tạo ra hàng trăm giống lúa bản địa với hương thơm, cấu trúc, khả năng thích ứng khác nhau. Việt Nam hiện có gần 400 giống lúa được công nhận, nhưng chỉ khoảng 10% được nghiên cứu sâu để phát triển thương hiệu. Dư địa còn lại là rất lớn.

Dư địa còn nằm ở thị trường. Khi người tiêu dùng quốc tế chuyển từ “ăn no” sang “ăn ngon, ăn sạch, ăn có truy xuất nguồn gốc”, thì thị trường “gạo premium” toàn cầu trị giá hơn 5 tỷ USD mỗi năm đang là cơ hội lớn. Thái Lan có Jasmine, Nhật có Koshihikari, Ấn Độ có Basmati. Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng “bản đồ gạo đặc sản” của riêng mình với ST, RVT, Tám Xoan Hải Hậu, Séng Cù, nàng thơm Chợ Đào… nếu được tổ chức đúng cách.

Nhưng lâu nay, chúng ta thường bán nông sản “thô” hoặc bán số lượng lớn, trong khi thế giới ngày càng đánh giá cao những sản phẩm đặc sản có câu chuyện, có nguồn gốc, có quy trình chế biến tinh tế.

Trong nhiều năm, chúng ta chạy theo năng suất và sản lượng, dẫn đến tình trạng “nhiều nhưng không tinh”. Trong khi đó, các thị trường cao cấp như Mỹ, Nhật Bản, EU không cần nhiều, nhưng đòi hỏi sự đồng nhất và chuẩn mực.

Khi ST25 có thể thành công, thì hoàn toàn có thể xuất hiện những “ST26, ST27” hay những giống lúa thơm của An Giang, Đồng Tháp, Sóc Trăng được nâng cấp theo hướng tương tự, miễn là chúng được đặt trong một hệ sinh thái sản xuất nghiêm ngặt.

Nguồn lực để nhiều loại gạo Việt Nam đạt đến đẳng cấp như ST25 không chỉ đến từ yếu tố khoa học giống. Điều kiện tiên quyết là phải xây dựng được một hệ thống nghiên cứu, lai tạo, thử nghiệm, nhân giống bài bản.

Hiện nay, lực lượng các viện nghiên cứu nông nghiệp của Việt Nam như Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam hay các trung tâm nghiên cứu giống ở địa phương có chuyên môn tốt nhưng còn thiếu liên kết giữa nghiên cứu và doanh nghiệp.

ST25 thành công vì có sự kết hợp giữa nhóm nghiên cứu và doanh nghiệp tư nhân sẵn sàng đầu tư, ứng dụng và đưa sản phẩm ra thị trường. Mô hình này cần được nhân rộng: mỗi địa phương, mỗi vùng sinh thái cần ít nhất một trung tâm nghiên cứu - thử nghiệm gắn với doanh nghiệp để rút ngắn thời gian từ phòng thí nghiệm đến cánh đồng và đến bàn ăn.

Nguồn lực thứ hai đến từ chính người nông dân, lực lượng quyết định chất lượng hạt gạo. Muốn có nhiều giống ngon như ST25, người nông dân cần được hỗ trợ tiếp cận quy trình canh tác tiên tiến, cơ giới hóa, kỹ thuật canh tác bền vững, giảm phân - thuốc, tăng khả năng chống chịu.

Hạt gạo ngon không chỉ nằm ở giống, mà nằm ở cách trồng, cách thu hoạch, cách sấy, cách bảo quản. Một giống gạo dù “ngon nhất thế giới” cũng có thể suy giảm chất lượng nếu gieo trồng không đúng quy trình, hoặc thiếu sự đồng nhất giữa các hộ sản xuất. Muốn nhân rộng chất lượng, phải chuẩn hóa được canh tác, phải có hợp tác xã kiểu mới, vùng nguyên liệu tập trung và hệ thống chế biến đồng bộ.

Nguồn lực thứ ba, không thể thiếu, là doanh nghiệp. Chính doanh nghiệp là người định hình thương hiệu, mở cửa thị trường, xây dựng tiêu chuẩn và dẫn dắt chuỗi giá trị.

Nhiều năm qua, xuất khẩu gạo Việt Nam phụ thuộc vào thương nhân nhỏ, quy mô thấp, khiến thương hiệu gạo Việt mờ nhạt. ST25 đã cho thấy, chỉ khi doanh nghiệp bước vào, đầu tư đóng gói, truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu, thì giá trị mới được nâng lên. Nếu nhiều doanh nghiệp Việt dám đầu tư mạnh mẽ vào phân khúc gạo thơm, gạo đặc sản, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra một “bản đồ gạo Việt Nam” với nhiều sản phẩm có giá trị tương đương hoặc vượt ST25.

Một nguồn lực quan trọng khác là chính sách nhà nước. Để có thêm nhiều giống lúa ngon như ST25, Việt Nam cần một chiến lược bảo hộ sở hữu trí tuệ bài bản, tránh tái diễn việc bị doanh nghiệp nước ngoài đăng ký nhãn hiệu ở Mỹ, Úc như giai đoạn 2020 – 2021. Bên cạnh đó, chính sách tín dụng xanh, khuyến khích sản xuất nông nghiệp chất lượng cao, hỗ trợ chứng nhận quốc tế, phát triển logistics chuyên biệt cho gạo sẽ tạo ra bệ đỡ dài hạn cho toàn ngành. Nếu ST25 tự mình vượt qua nhiều rào cản để bước ra thế giới, thì những giống lúa mới sau này cần được “đi cùng hệ thống”, thay vì phải tự tìm đường.

Khi thế giới ngày càng quan tâm đến chất lượng và câu chuyện của nông sản, thì mỗi hạt gạo Việt không chỉ mang theo hương thơm, mà còn mang theo danh dự quốc gia. Giữ được chất lượng, giữ được thương hiệu, giữ được niềm tin, đó là con đường để gạo Việt không chỉ “ngon nhất”, mà còn “đắt nhất”, “đáng giá nhất” trên bản đồ nông nghiệp thế giới.

Trần Mừng