Kỷ niệm 64 năm Ngày mở đường Hồ Chí Minh trên biển (23-10-1961 - 23-10-2025): Ký ức về những chuyến tàu không số

Ngày 23-10-1961, Đoàn 759 vận tải thủy được thành lập nhằm vận tải vũ khí cho chiến trường miền Nam. Từ những chuyến tàu gỗ giả dạng tàu cá ngư dân, rồi chuyển sang tàu sắt giả dạng tàu hàng, những cán bộ, chiến sĩ Đoàn 759 đã vận chuyển hàng trăm nghìn tấn vũ khí vào chiến trường miền Nam, lập nên kỳ tích của đường Hồ Chí Minh trên biển. Lớp người đi tàu "không số" năm xưa, hôm nay đều đã bước vào tuổi cổ lai hy, những dòng hồi ức sống động của họ góp phần tô thắm thêm "huyền thoại" đường Hồ Chí Minh trên biển.

Những chuyến tàu mở bến

Sau những lần dò đường thất bại rồi thành công, đêm 11-10-1962, chiếc tàu gỗ gắn máy đầu tiên của Đoàn 759 (tiền thân của Lữ đoàn 125 Hải quân) mang mật danh Phương Đông 1 với 13 cán bộ, đảng viên, do Thuyền trưởng Lê Văn Một và Chính trị viên Bông Văn Dĩa chỉ huy chở 30 tấn vũ khí rời bến Vạn Sét, Đồ Sơn (Hải Phòng) hướng vào miền Nam. Đêm 16-10-1962, tàu cập bến Vàm Lũng, Cà Mau an toàn. Vui mừng trước chuyến mở đường thành công, ngay trong đêm đó, Quân ủy Trung ương và Đoàn 759 đã lệnh cho tàu Phương Đông 2 xuất bến.

Anh hùng Phan Nhạn và ông Trần Ngọc Tuấn (hàng đầu), cùng các chiến sĩ tàu không số dâng hương tại bia lưu niệm tàu C235 (phường Đông Ninh Hòa).

Một trong những người đi trên tàu Phương Đông 2 năm ấy chính là Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phan Nhạn (hiện nay sống ở phường Nha Trang). Ở tuổi 93, anh hùng Phan Nhạn vẫn nhớ khá rõ về chuyến tàu không số đầu tiên của đời mình. "Gọi là tàu không số, nhưng thực ra tàu nào cũng có số hiệu. Để vượt qua tầm kiểm soát của địch với các đội hải thuyền, tàu chiến trên biển, máy bay trên không và hệ thống radar dọc tuyến, những con tàu vận chuyển vũ khí đều dùng số hiệu giả, khi thì giả dạng tàu cá, khi thì tàu chở hàng... Trong hành trình, nhiều khi phải vươn ra hải phận quốc tế, đến gần điểm nhận hàng mới ngoặt vào vùng biển của Việt Nam", ông Nhạn giải thích.

Theo lời giới thiệu của ông Phan Nhạn, chúng tôi đã tìm gặp Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Đức (hiện nay sống ở TP. Hồ Chí Minh) - một trong những cán bộ đi trên chuyến tàu gỗ nhỏ của tỉnh Bến Tre vượt biển ra miền Bắc ngày 1-6-1961 để xin chi viện vũ khí. Được gia nhập lực lượng hải quân, đến cuối năm 1962, ông tham gia vận chuyển vũ khí vào Nam trên chuyến tàu Phương Đông 4. Ông Đức nhớ lại: "Chuyến đi của tàu Phương Đông 4 có nhiều người từng là thành viên của các đội thuyền từ miền Nam vượt biển ra Bắc năm 1961. Giây phút xuống tàu, trong tôi tràn ngập xúc động, vì chỉ hơn 1 năm trước đó, chúng tôi liều mình từ quê nhà Bến Tre vượt biển ra Bắc để xin Bác Hồ và Trung ương chi viện vũ khí cho miền Nam đánh giặc giải phóng quê hương. Chúng tôi trở về trên con tàu đầy ắp vũ khí nên ai cũng vui sướng". Trong suốt đời lính, ông Đức tham gia tàu vận chuyển vũ khí vào miền Nam.

Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phan Nhạn giới thiệu về những chuyến tàu không số.

Cùng thời với ông Nhạn, ông Trần Ngọc Tuấn (89 tuổi, sống ở phường Bắc Nha Trang) cũng là người kỳ cựu đi tàu không số. Giai đoạn 1962 - 1968, ông Tuấn có 9 chuyến vận chuyển vũ khí vào Nam trên các tàu 56, 55, 43 với vai trò là Chính trị viên, Bí thư chi bộ. Kỷ niệm thì nhiều, nhưng ông Tuấn tự hào nhất chuyến đi của tàu 56 vận chuyển hơn 50 tấn vũ khí vào bến Lộc An, Bà Rịa - Vũng Tàu cuối năm 1964. "Nhờ có vũ khí, đạn dược từ tàu 56, trong chiến dịch Bình Giã, lực lượng Trung đoàn 2, Sư đoàn 9 của quân ta đã giáng một đòn sấm sét vào quân chủ lực của Mỹ - ngụy", ông Tuấn nhớ lại.

Sau những chuyến vượt biển thành công, Đoàn 759 chuyển sang đi tàu sắt với tải trọng lớn hơn, tốc độ nhanh hơn để kịp thời đáp ứng nhu cầu vũ khí của chiến trường miền Nam.

Trang sử bi tráng

Trên đường vận chuyển vũ khí vào Nam, nhiều người lính tàu không số đã đối mặt với quân thù, phải chiến đấu và hủy tàu. Cho đến bây giờ, anh hùng Phan Nhạn vẫn nhớ như in chuyến đi của tàu 41 chở vũ khí vào bãi ngang ở Đức Phổ, Quảng Ngãi cuối năm 1966. Đêm 27-11-1966, tàu cập bến trả hàng, khi thả được 2/3 số hàng thì có 2 tàu tuần tiễu. Phát hiện tàu lạ vào bến, chúng khép kín đội hình với ý định bắt sống tàu của quân ta. Thuyền trưởng Hồ Đắc Thạnh lệnh nổ máy nhưng tàu bị sóng đánh vào gân cát nên chân vịt bị cong không thể cơ động. Đứng trước tình huống bất ngờ này, lãnh đạo tàu quyết định phương án "cho thủy thủ bơi vào bờ rồi phá tàu" nhằm giữ bí mật vị trí thả hàng và không để tàu rơi vào tay giặc. Với tinh thần dũng cảm, ông Nhạn đã xung phong cùng ở lại với thuyền trưởng để điểm hỏa hoàn tất nhiệm vụ này. "Tôi đã tính toán chọn giờ nổ tàu hợp lý và lên bờ an toàn, bộc phá phát nổ đã phá hủy toàn bộ con tàu, đồng thời làm một tàu địch bị hỏng nặng. Nhưng trong trận đó, Thuyền phó Dương Văn Lộc và thợ máy Trần Nhợ đã mãi mãi nằm lại Bãi Ngang - Đức Phổ", ông Nhạn rưng rưng kể.

Anh hùng Nguyễn Văn Đức trò chuyện với phóng viên Báo và Phát thanh, Truyền hình Khánh Hòa về đường Hồ Chí Minh trên biển.

Ông Trần Ngọc Tuấn, ông Nguyễn Văn Đức, cùng đồng đội không ít lần đối mặt với hiểm nguy, chứng kiến sự hy sinh của những người lính tàu không số. Gần 60 năm đã qua, ông Trần Ngọc Tuấn vẫn nhớ như in về trang sử bi hùng năm ấy. Rạng sáng 1-3-1968, khi còn cách bờ biển Quảng Ngãi khoảng 20 hải lý, tàu 43 bị tàu chiến của địch vây đánh. Sau hơn 3 giờ chiến đấu ngoan cường, tàu 43 đã làm hư hại nhiều xuồng và máy bay trực thăng của địch. Tuy nhiên, do cuộc quyết chiến không cân sức, tàu 43 dần yếu thế. Lái tàu Vũ Xuân Ruệ trúng đạn hy sinh, nhiều chiến sĩ bị thương. Tiến thoái lưỡng nan, Thuyền trưởng Nguyễn Đắc Thắng hội ý với ông Tuấn quyết định hủy tàu không để lọt vào tay địch. Ngay sau khi lên bờ, cán bộ, thủy thủ tàu 43 tìm cách liên lạc và được du kích thôn Quy Thiện giúp đỡ. Sau gần một tuần, tất cả những người bị thương đã được đưa về Bệnh xá Đức Phổ, được bác sĩ Đặng Thùy Trâm điều trị vết thương.

64 năm đã qua, lớp người đi tàu không số năm xưa như anh hùng Phan Nhạn, anh hùng Nguyễn Văn Đức, ông Trần Ngọc Tuấn không còn nhiều. Ký ức về những chuyến tàu không số của họ đã góp phần làm nên những trang sử hào hùng của đường Hồ Chí Minh trên biển. Từ trong sâu thẳm lòng mình, những người lính già vẫn luôn nhớ về các đồng đội đã hy sinh, sự chở che của chiến sĩ, đồng bào miền Nam. “Anh em trên những chuyến tàu không số không bao giờ quên ơn các đồng chí, đồng bào ở những nơi tàu cập bến đã che chở, giúp đỡ. Chính họ đã bảo vệ, nuôi nấng mình còn nguyên vẹn để tiếp tục nhiệm vụ...", anh hùng Nguyễn Văn Đức chia sẻ.

XUÂN THÀNH