Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025): Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài

PGS. TS. Nhà văn NGUYỄN THẾ KỶ
Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương

Ngay từ những ngày đầu và nhiều năm tháng sau đó, Cách mạng tháng Tám và nguồn sáng Hồ Chí Minh đã trở thành nơi kết nối, lan tỏa tình yêu nước của triệu triệu con tim Việt. Tư tưởng “Đại đoàn kết toàn dân tộc”, “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi” của Người đã tập hợp sức mạnh to lớn của các giai tầng, lực lượng trong xã hội, kể cả người Việt Nam ở nước ngoài, trong đó đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ có vị trí rất quan trọng.

“Kiến thiết cần có nhân tài”

Để xây dựng chế độ mới, chuẩn bị cho công cuộc kháng chiến kiến quốc nhiều hy sinh, gian khổ, Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu đã thực thi nhiều chủ trương, chính sách và biện pháp để phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài; giúp đỡ thế hệ trí thức mới tiến bộ, đào tạo họ thành những người “chính tâm và thân dân”. Chủ tịch Hồ Chí Minh mời ông Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại của chế độ cũ) làm cố vấn Chính phủ, khá nhiều bộ trưởng, thứ trưởng là nhân sỹ, trí thức đã tham chính. Chính phủ Cụ Hồ xác định, cùng với chống “giặc đói”, “giặc dốt”, giặc ngoại xâm, thì phải kiên quyết, nhanh chóng củng cố và tăng cường bộ máy chính quyền, thực thi quyền dân chủ của nhân dân, "xúc tiến việc đi đến Quốc hội để quy định Hiến pháp, bầu Chính phủ chính thức".

Chủ tịch Hồ Chí Minh và cụ Huỳnh Thúc Kháng (hàng đầu, thứ nhất từ phải sang) trong Chính phủ đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ảnh tư liệu

Chính phủ lâm thời tổ chức chu đáo và khẩn trương soạn thảo Hiến pháp cùng các công việc cho Tổng tuyển cử. Bản dự thảo Hiến pháp được Hội đồng Chính phủ thảo luận, sửa đổi, bổ sung, công bố trên báo chí và gửi đến tận làng, xã, thôn, bản xin ý kiến đóng góp của các tầng lớp nhân dân. Ngày 1/1/1946, Chính phủ lâm thời tự cải tổ thành Chính phủ Liên hiệp lâm thời, tiếp tục mở rộng thành phần là những người có tên tuổi, có uy tín, là nhân sỹ, trí thức tiêu biểu như: Hồ Chí Minh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Trần Huy Liệu, Chu Văn Tấn, Nguyễn Văn Tố, Lê Văn Hiến, Vũ Đình Hòe, Cù Huy Cận… và một số thành viên khác của Việt Quốc, Việt Cách.

Trước ngày diễn ra cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết Lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu: "Ngày mai mồng 6 tháng giêng năm 1946. Ngày mai là một ngày sẽ đưa Quốc dân ta lên con đường mới mẻ. Ngày mai là một ngày vui sướng của đồng bào ta, vì ngày mai là ngày Tổng tuyển cử, vì ngày mai là một ngày đầu tiên trong lịch sử Việt Nam mà nhân dân ta bắt đầu hưởng dụng quyền dân chủ của mình… Ngày mai, quốc dân ta sẽ tỏ cho thế giới biết rằng dân Việt Nam ta đã: Kiên quyết đoàn kết chặt chẽ; Kiên quyết chống bọn thực dân; Kiên quyết tranh quyền độc lập”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện thân mật với các đại biểu trí thức, tháng 3/1964. Ảnh: TTXVN

Bác Hồ với Giáo sư Trần Đại Nghĩa. Ảnh tư liệu

Qua những lần bổ sung và thông qua Tổng tuyển cử bầu cử Quốc hội, trong thành phần Quốc hội, Chính phủ có thêm sự tham gia của nhiều nhân sỹ, trí thức nổi tiếng như Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Văn Tố, Bùi Bằng Đoàn… Trong bài viết “Nhân tài và Kiến quốc”, đăng báo Cứu quốc, số ra ngày 14/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần có nhân tài. Nhân tài nước ta dù chưa có nhiều lắm nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài càng ngày càng phát triển, càng thêm nhiều". Một năm sau, Người lại có bài viết, trong đó nhấn mạnh: "Trong số 20 triệu đồng bào chắc không thiếu người có tài có đức. E vì Chính phủ nghe không đến, thấy không khắp, đến nỗi những bực tài đức không thể xuất thân".

Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ mới, nhiều trí thức, văn nghệ sỹ là người Việt Nam đang sinh sống và làm việc ở các đô thị lớn trong nước và ở nước ngoài đã tự nguyện rời bỏ cuộc sống nơi phồn hoa, lên chiến khu/ trở về Tổ quốc tham gia kháng chiến kiến quốc đầy gian khổ, thiếu thốn, như: Hoàng Minh Giám, Vũ Đình Tụng, Tạ Quang Bửu, Phan Anh, Phạm Quang Lễ, Trần Hữu Tước, Võ Quí Huân, Võ Đình Quỳnh, Lương Ðịnh Của, Nguyễn Văn Huyên, Nghiêm Xuân Yêm, Nguyễn Xiển, Nguyễn Hữu Thọ, Huỳnh Tấn Phát, Phạm Ngọc Thạch, Ðặng Văn Ngữ, Trịnh Ðình Thảo, Trần Đức Thảo, Ngụy Như Kon Tum...

Đề cao vai trò xung kích

của văn hóa

Cách mạng tháng Tám và tư tưởng, tài năng, phong cách Hồ Chí Minh đã có sức hút, tác động diệu kỳ. Nếu coi bản chất của cuộc cách mạng chân chính là văn hóa, thì việc thực hành văn hóa, nâng tầm văn hóa của cả dân tộc, cũng là thực hành một cuộc cách mạng to lớn và sâu sắc. Đường lối văn hóa kháng chiến “văn hóa hóa kháng chiến, kháng chiến hóa văn hóa” của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh được thể hiện đầy đủ trong Chỉ thị "Kháng chiến kiến quốc" ra ngày 25/11/1945 của Ban Thường vụ Trung ương Đảng; được sáng tỏ, nhấn mạnh trong bức thư "Nhiệm vụ văn hóa Việt Nam trong công cuộc cứu nước và xây dựng nước hiện nay" của đồng chí Trường Chinh gửi Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 16/11/1946.

Bác Hồ với các nghệ sỹ nhiếp ảnh. Ảnh tư liệu

Bác Hồ nói chuyện với các nhà văn, nhà thơ Tố Hữu, Phan Tứ, Trần Đình Vân. Ảnh tư liệu

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất ngày 24/11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Nền văn hóa mới của nước nhà lấy hạnh phúc của đồng bào, của dân tộc làm cơ sở”. Người chỉ rõ: “Tây phương hay Đông phương có cái gì tốt, ta học lấy để tạo ra một nền văn hóa Việt Nam, trau dồi cho văn hóa Việt Nam thật có tinh thần thuần túy Việt Nam để hợp với tinh thần dân chủ”. Người nhấn mạnh: “Văn hóa liên lạc mật thiết với chính trị. Phải làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý của quốc dân, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ... Số phận dân ta là ở trong tay ta. Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi. Văn hóa lãnh đạo quốc dân để thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ”.

Trong thư gửi các họa sĩ nhân dịp triển lãm hội họa năm 1951 ở chiến khu Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Người đề cao vai trò xung kích của văn hóa trong sứ mệnh giải phóng dân tộc, giải phóng con người. Văn hóa cùng với các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quân sự... phải tạo thành những mặt trận có sức mạnh to lớn trong cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. “Văn hóa nghệ thuật cũng như mọi hoạt động khác không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị”; “chính trị, kinh tế, văn hóa đều phải coi là quan trọng ngang nhau”.

Đường lối, quan điểm của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh đã đồng hành cùng dân tộc, cùng nhân dân trong các cuộc trường chinh đánh thắng hai đế quốc lớn là Pháp và Mỹ, đánh thắng các thế lực gây hấn và xâm lược biên giới của Tổ quốc.

Ngày nay, đường lối, quan điểm và tư tưởng đó tiếp tục được kế thừa, bồi đắp, phát huy, luôn khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là nguồn sức mạnh nội sinh, là động lực to lớn để phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội. Con người luôn được đặt ở vị trí trung tâm trong mọi chiến lược phát triển đất nước. Khâu đột phá đầu tiên và rất quan trọng là đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, trong đó, coi trọng việc phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài, coi họ là đội ngũ tài năng, tinh hoa của dân tộc, từ đó góp phần nâng tầm trí tuệ, tầm văn hóa của dân tộc, sức mạnh nổi trội và vượt bậc của đất nước.

Các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương, của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ; phát triển giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, văn hóa - văn nghệ, đề cao vị trí, vai trò của kinh tế tư nhân… sẽ góp phần phát triển nhân tài trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, đưa “đất nước bay lên bát ngát những mùa xuân”.

PGS. TS. nhà văn Nguyễn Thế Kỷ, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương