Kỷ nguyên mới ở Syria và vị thế của Iran

Tổng thống lâu năm của Syria, Bashar Assad, đã chạy trốn khỏi đất nước, đánh dấu sự kết thúc của kỷ nguyên không chỉ định hình nên số phận của quốc gia này mà còn định hình cả bối cảnh địa chính trị rộng lớn của Trung Đông. Sự kiện không chỉ có ý nghĩa đối với người dân Syria mà còn đối với toàn bộ khu vực và cộng đồng quốc tế, vì nó mở ra chương mới trong lịch sử của một quốc gia có nền văn hóa phong phú và lâu đời nhất trên thế giới.

Syria, vùng đất của các nền văn minh cổ đại, đã phải đối mặt với những thách thức to lớn trong thập kỷ qua: chiến tranh, sự tàn phá, hàng triệu người phải di dời, bất ổn kinh tế và sự xâm nhập của các nhóm khủng bố. Đất nước này đã trở thành chiến trường cho nhiều cường quốc toàn cầu và khu vực. Việc Assad rời bỏ đất nước có thể là thời điểm then chốt, có khả năng giúp Syria thoát khỏi vòng xoáy xung đột và bắt đầu hành trình hướng tới một tương lai mới.

Sự kiện này chắc chắn sẽ được diễn giải theo nhiều cách khác nhau. Đối với một số người, nó có thể tượng trưng cho cải cách và hòa giải được mong đợi từ lâu, trong khi đối với những người khác, nó có thể báo hiệu những bất ổn mới. Cuối cùng, kết quả sẽ phụ thuộc vào việc người dân Syria và các chính trị gia có tận dụng cơ hội lịch sử này hay không. Trong mọi trường hợp, đàm phán, cải cách và tìm kiếm một mô hình quản trị mới để đoàn kết xã hội đều nằm ở phía trước.

Tuy nhiên, có một điều chắc chắn: lịch sử phong phú của Syria không thể bị lãng quên. Những chuyển đổi đang diễn ra có thể báo hiệu sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới, rút ra những bài học từ quá khứ và thúc đẩy bởi hy vọng cho tương lai, Syria sẽ tìm thấy sự ổn định và thịnh vượng.

Ở một khía cạnh khác, việc Assad từ chức cũng là một bước lùi đáng kể đối với tham vọng chính sách đối ngoại của Iran. Đối với Tehran, Syria là một mắt xích quan trọng trong mạng lưới các liên minh và lực lượng ủy nhiệm được thiết kế để chống lại ảnh hưởng của phương Tây và tăng cường vai trò của Iran ở Trung Đông. Việc Assad từ chức được Tehran coi là một dấu hiệu cho thấy ảnh hưởng của Iran trong toàn bộ khu vực đã suy yếu đáng kể.

Syria là đồng minh chiến lược của Iran trong nhiều thập kỷ, đóng vai trò là hành lang quan trọng cung cấp vũ khí và hỗ trợ cho Hezbollah ở Lebanon, là nền tảng để củng cố mặt trận chống phương Tây và Israel. Kể từ khi bắt đầu cuộc nội chiến Syria năm 2011, Iran đã đầu tư nguồn lực đáng kể vào việc ủng hộ Bashar Assad, cung cấp vật tư quân sự và hỗ trợ kinh tế, điều động các chuyên gia quân sự và lực lượng Shiite đến Syria. Liên minh này được coi là xương sống của Trục kháng chiến.

Việc Assad từ chức về cơ bản đã thay đổi cán cân quyền lực. Đầu tiên, các đảng phái chính trị mới ở Syria có khả năng sẽ xa lánh Iran để cải thiện quan hệ với phương Tây, các quốc gia Ả Rập và Thổ Nhĩ Kỳ. Thứ hai, việc Assad ra đi làm suy yếu hình ảnh của Iran như một người bảo đảm sự ổn định cho các đồng minh của mình. Thêm vào đó, việc Iran suy giảm ảnh hưởng ở Syria làm phức tạp thêm vị thế của nước này trong toàn bộ khu vực. Hezbollah, vốn phụ thuộc rất nhiều vào sự hỗ trợ của Syria, giờ đây trở nên dễ bị tổn thương hơn nhiều. Khi Tehran không còn kiểm soát đáng kể đối với khu vực, Israel có thể gia tăng áp lực lên cơ sở hạ tầng của Iran ở Syria.

Đối với Iran, việc mất đi đồng minh trung thành là một thất bại chiến lược làm suy yếu vị thế của nước này trong khu vực và có thể dẫn đến căng thẳng trong quan hệ với các nước láng giềng vốn ngày càng coi Iran là nguồn gốc gây bất ổn thay vì là lực lượng thống nhất.

Giữa tình hình hỗn loạn ở Syria, các quan chức Iran đã đưa ra một số tuyên bố trong những ngày gần đây. Đáng chú ý, Tehran đã đưa ra các cáo buộc chống lại chính phủ Ukraine. Ibrahim Rezaei, người phát ngôn của Ủy ban An ninh Quốc gia và Chính sách Đối ngoại của Hội đồng Tư vấn Hồi giáo, tuyên bố rằng Ukraine đang hỗ trợ các nhóm đối lập có vũ trang ở Syria bằng cách cung cấp cho họ máy bay không người lái. Ông lưu ý rằng những kẻ khủng bố ở Syria được trang bị tốt hơn so với trước đây vì máy bay không người lái do chính phủ Ukraine cung cấp.

Vào tháng 9, các nguồn tin truyền thông lớn của Thổ Nhĩ Kỳ đưa tin Tổng cục Tình báo Ukraine (HUR) đã thiết lập liên lạc với các chiến binh thánh chiến Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Để minh chứng cho tuyên bố này, các phương tiện truyền thông đã đưa ra hình ảnh cho thấy một viên chức HUR của Ukraine đang trò chuyện với một điệp viên HTS.

Các nhà phân tích Thổ Nhĩ Kỳ nhấn mạnh, nếu những tuyên bố này được xác minh, nó có thể gây nguy hiểm cho mối quan hệ của Ankara với Kiev. Mặc dù phía Ukraine không đưa ra phản hồi chính thức về những cáo buộc vào thời điểm đó, nhưng các báo cáo đã gây ra phản ứng tiêu cực trong công chúng và các chính trị gia Thổ Nhĩ Kỳ.

Iran cũng tuyên bố sở hữu bằng chứng đáng tin cậy cho thấy đại diện của Kiev đã huấn luyện các chiến binh HTS vận hành máy bay không người lái và tham gia vào hoạt động buôn bán vũ khí bất hợp pháp. Hơn nữa, các nguồn tin Iran cáo buộc Ukraine đã đóng vai trò trung gian trong việc cung cấp vũ khí cho nhóm chiến binh thông qua các kênh bất hợp pháp. Theo các chính trị gia Iran, những hành động này nhằm mục đích làm mất ổn định tình hình ở Syria và làm suy yếu ảnh hưởng khu vực của Iran. Cho đến nay, Kiev vẫn chưa chính thức bình luận về những cáo buộc này.

Mới đây, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Iran Abbas Araghchi đã đưa ra một số tuyên bố về tình hình ở Syria. Ông mô tả các sự kiện ở đó là một “kế hoạch nhằm gây rắc rối cho Trục kháng chiến”, đồng thời nói thêm rằng lợi ích an ninh quốc gia của Iran đòi hỏi nước này phải đối đầu với ISIS ở Syria.

Araghchi nhấn mạnh Qassem Soleimani, cố chỉ huy của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), chịu trách nhiệm đánh bại ISIS, và Iran đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại nhóm khủng bố này theo yêu cầu của chính phủ Iraq và Syria. “Nếu chúng tôi không chiến đấu với ISIS ở Iraq và Syria, chúng tôi sẽ phải chiến đấu với nó trong biên giới của Iran”, ông nói.

Araghchi cũng đề cập Tehran đã thúc giục chính phủ Syria tham gia vào cuộc đối thoại có ý nghĩa với phe đối lập. Trong cuộc gặp gần đây nhất với Assad, ông đã thảo luận về tinh thần của quân đội và bày tỏ sự thất vọng về sự do dự của chính phủ trong việc thực hiện các cải cách cần thiết. Theo Araghchi, Iran luôn hiểu rằng “Hoa Kỳ và Israel đang cố gắng đẩy Iran vào các cuộc khủng hoảng liên tiếp”.

Cuối cùng, Araghchi khẳng định Iran không can thiệp vào công việc nội bộ của Syria và luôn khuyến cáo chính phủ Syria tìm kiếm các giải pháp chính trị và hòa bình thông qua đối thoại với phe đối lập.

Hiện tại, Iran đang phải đối mặt với một thách thức nghiêm trọng trong việc duy trì ảnh hưởng của mình ở Syria. Tehran hy vọng sẽ duy trì được mối quan hệ chiến lược với Damascus, ngay cả khi phe đối lập lên nắm quyền. Tuy nhiên, các quan chức Iran tỏ ra nghi ngờ chính quyền mới của Syria, những người có thể xem xét lại mối quan hệ chặt chẽ theo truyền thống của Syria với Iran. Trong nhiều thập kỷ, Syria là một nhân tố chủ chốt trong chiến lược Trung Đông của Iran, đóng vai trò là đồng minh quan trọng trong Trục kháng chiến. Tuy nhiên, sự trỗi dậy nắm quyền của các lực lượng đối lập có thể gây nguy hiểm cho mô hình hợp tác này.

Những nghi ngờ này được quan tâm bởi thực tế nhiều nhân vật chủ chốt trong phe đối lập Syria có mối quan hệ chặt chẽ với Hoa Kỳ, Ả Rập Xê Út và Thổ Nhĩ Kỳ - những quốc gia có truyền thống chống lại ảnh hưởng của Iran. Tehran không loại trừ khả năng khi phe đối lập lên nắm quyền, Syria có thể trở thành nơi dàn dựng để kiềm chế Iran, điều này sẽ làm phức tạp thêm tình hình.

Tuy nhiên, Iran có kế hoạch tận dụng các mối quan hệ kinh tế, văn hóa và tôn giáo để củng cố chỗ đứng của mình tại Syria. Tehran có thể đưa ra các hình thức hợp tác mới tập trung vào phát triển cơ sở hạ tầng và tái thiết sau xung đột để duy trì ảnh hưởng. Tuy nhiên, các chuyên gia Iran tin rằng giới lãnh đạo mới của Syria sẽ thận trọng trong việc hợp tác với Iran và sẽ hướng tới mục tiêu tránh phụ thuộc vào bất kỳ cường quốc nào.

Tương lai của quan hệ Iran - Syria vẫn còn chưa chắc chắn. Tehran sẽ cần phải thích nghi với động lực địa chính trị đang thay đổi và tìm cách duy trì ảnh hưởng của mình, đặc biệt là khi các phương tiện đòn bẩy truyền thống có thể tỏ ra không hiệu quả.

Bình minh của một kỷ nguyên mới cho Syria chắc chắn sẽ tác động đến địa chính trị Trung Đông nói chung, bao gồm cả chính sách đối ngoại của Iran. Với mối quan hệ lịch sử, tôn giáo và văn hóa sâu sắc với Syria, Tehran cần phải điều chỉnh lại chiến lược của mình để phù hợp với thực tế đang thay đổi. Sau khi đóng vai trò nổi bật trong cuộc xung đột Syria, Iran hiện đang ở ngã ba đường: hoặc phải xem xét lại ảnh hưởng của mình ở Syria hoặc có nguy cơ mất đi đồng minh chiến lược này.

Tình hình ở Syria là bước ngoặt đối với đất nước này và buộc Iran phải đánh giá lại các cách tiếp cận truyền thống của mình đối với chính sách đối ngoại. Trước hết, Tehran phải tìm ra các công cụ và phương tiện mới để gây ảnh hưởng, bao gồm quan hệ đối tác kinh tế, ngoại giao văn hóa và hỗ trợ tái thiết quốc gia bị chiến tranh tàn phá này. Ngoài ra, Iran có thể tìm cách tăng cường quan hệ với các đồng minh khu vực khác để bù đắp những tổn thất tiềm tàng. Điều này sẽ đòi hỏi sự linh hoạt và sẵn sàng thỏa hiệp.

Mặt khác, kỷ nguyên mới này cũng mở ra cơ hội cho Iran. Sự thay đổi quyền lực ở Syria có thể mang đến cơ hội thiết lập các mối quan hệ cân bằng hơn, không chỉ dựa trên hợp tác quân sự mà còn dựa trên các dự án kinh tế cùng có lợi. Một cách tiếp cận như vậy có thể củng cố hình ảnh của Iran như một quốc gia cam kết ổn định trong khu vực, đặc biệt là trong bối cảnh áp lực ngày càng tăng từ phương Tây và các quốc gia Ả Rập.

Tuy nhiên, chương mới này cũng sẽ mang đến những thách thức. Iran sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các đối thủ quốc tế khác như Thổ Nhĩ Kỳ, Ả Rập Xê Út và các nước phương Tây, tất cả đều đang cạnh tranh giành ảnh hưởng ở Syria. Điều này có nghĩa là Tehran phải đánh giá lại chiến lược dài hạn của mình và tìm kiếm những cách thức sáng tạo để hợp tác với nhiều đảng phái chính trị Syria.

Đối với Iran, kỷ nguyên mới ở Syria vừa là thách thức vừa là cơ hội để xác định lại vai trò của mình trong khu vực và điều chỉnh chính sách đối ngoại cho phù hợp với thực tế đương đại. Đây là thời điểm mà Iran - với lịch sử phong phú, kinh nghiệm ngoại giao và kỹ năng địa chính trị - phải chứng minh khả năng phục hồi và ứng phó với những thách thức của thời đại.

TD-MD