Kỹ năng tinh thần - 'chìa khóa' hạn chế trầm cảm học đường

Tiểu phẩm của học sinh Trường THCS Cẩm Thạch tại hội thi học sinh với kỹ năng phòng ngừa và kiểm soát trầm cảm học đường năm 2025.

Lời cảnh tỉnh từ những câu chuyện có thật

N.T.M. học sinh lớp 9 tại một trường THCS trên địa bàn huyện Hoằng Hóa (cũ), từng khiến giáo viên chủ nhiệm vô cùng lo lắng. Vốn là học sinh giỏi, M. luôn được gia đình đặt nhiều kỳ vọng. Tuy nhiên, từ khi bước vào giai đoạn ôn thi vào lớp 10, em thường xuyên mất ngủ, ăn uống thất thường và dễ bật khóc chỉ vì một bài kiểm tra không đạt điểm như ý. Dù thầy, cô khuyên giảm tải, M. vẫn cố gắng “nhồi” kiến thức vì sợ làm bố mẹ thất vọng. Sự im lặng của M. dần trở nên bất thường, em thu mình lại, né tránh bạn bè và liên tục xin nghỉ học.

Một buổi chiều, giáo viên phát hiện M. ngồi một mình ở hành lang tầng ba trong trạng thái hoảng loạn, tay run rẩy. Khi được trấn an, M. bật khóc nức nở và chia sẻ em không chịu nổi áp lực, cảm thấy “vô dụng” và sợ mọi người thất vọng về mình. Sau đó, gia đình và nhà trường đã phối hợp đưa em thăm khám, bác sĩ xác định M. có dấu hiệu trầm cảm tăng dần trong nhiều tháng mà không được phát hiện sớm. Câu chuyện của M. trở thành lời cảnh tỉnh về áp lực thành tích đang đè nặng lên không ít học sinh.

Tại một trường THPT ở thị xã Nghi Sơn (cũ), em L.Q.B. học sinh lớp 10, từng trải qua giai đoạn trầm cảm do bị bạn bè cô lập. Chỉ vì một hiểu lầm nhỏ trong lớp, một nhóm bạn đã lập nhóm chat riêng để bàn tán và chế giễu B., các bình luận tiêu cực liên tục xuất hiện khiến B. hoang mang, xấu hổ và sợ đến trường. Tính cách vốn nhạy cảm, B. càng thu mình hơn, không dám chia sẻ với gia đình vì sợ bị cho là yếu đuối.

Hằng ngày, B. đến lớp trong im lặng, luôn cúi đầu để tránh ánh nhìn của mọi người. Việc học giảm sút rõ rệt, em thường xuyên mệt mỏi, không còn hứng thú với môn Vật lý mà trước đó mình yêu thích. Thậm chí nhiều đêm B. không ngủ, chỉ nhìn chằm chằm vào điện thoại và đọc đi đọc lại những lời chê bai.

Giáo viên chủ nhiệm nhận thấy sự thay đổi bất thường vào tuần thứ ba và chủ động trao đổi với B., sau nhiều buổi trò chuyện, B. mới dám kể lại toàn bộ câu chuyện. Nhà trường nhanh chóng can thiệp, tổ chức buổi hòa giải, yêu cầu nhóm bạn xin lỗi và mời phụ huynh trao đổi thêm. Nhờ sự hỗ trợ kịp thời, B. dần ổn định lại tinh thần, nhưng những tổn thương để lại vẫn là bài học đắt giá về sự cần thiết của môi trường học đường an toàn, không bạo lực.

Từ những câu chuyện trên có thể thấy trầm cảm học đường không khởi phát đột ngột, mà âm thầm tích tụ từ áp lực thành tích, sự cô lập trong quan hệ bạn bè hay thiếu vắng kết nối gia đình. Mỗi em trải qua một hoàn cảnh khác nhau nhưng đều chung cảm giác cô đơn, bế tắc và không được lắng nghe đúng lúc. Thực trạng ấy cho thấy trầm cảm học đường đang hiện hữu rõ rệt, đòi hỏi nhà trường, gia đình và cộng đồng phải quan tâm sớm, nhận diện đúng và hỗ trợ kịp thời để tránh những hậu quả đáng tiếc.

Trang bị “lá chắn” tâm lý cho trẻ

Hiện chưa có con số thống kê chính xác về số lượng trẻ bị trầm cảm trên địa bàn toàn tỉnh, tuy nhiên theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, có khoảng 50% trẻ ở độ tuổi vị thành niên có vấn đề về sức khỏe tâm thần.

Theo các chuyên gia tâm lý, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên chủ yếu xuất phát từ áp lực học tập, kỳ vọng thành tích quá lớn, trong khi trẻ thiếu kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc. Bên cạnh đó, sự thay đổi nhanh chóng của mạng xã hội khiến trẻ dễ bị cuốn vào so sánh, dẫn đến tự ti hoặc hoang mang về giá trị bản thân. Không ít trường hợp còn bắt nguồn từ việc thiếu sự kết nối trong gia đình; cha mẹ bận rộn, ít thời gian lắng nghe khiến trẻ cảm thấy cô đơn và không có ai chia sẻ. Ngoài ra, bạo lực học đường, bị cô lập hoặc mâu thuẫn bạn bè kéo dài cũng là những yếu tố khiến trẻ rơi vào khủng hoảng tâm lý nếu không được hỗ trợ kịp thời.

Để hạn chế trầm cảm học đường, trước hết cần nhìn nhận sức khỏe tinh thần của học sinh như một tiêu chí quan trọng trong giáo dục, bên cạnh các mục tiêu về kiến thức và kỹ năng. Trẻ cần được học cách hiểu bản thân, biết gọi tên cảm xúc, biết nói ra những điều khiến mình lo lắng và mạnh dạn tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần. Đây phải là một phần trong chiến lược giáo dục toàn diện, thay vì chỉ xem đó là hoạt động bổ trợ hay triển khai theo từng phong trào.

Thời gian qua, nhiều trường học đã chủ động xây dựng các mô hình hỗ trợ tâm lý như “Hộp thư sẻ chia”, “Tư vấn tâm lý học đường”, hay các buổi sinh hoạt chuyên đề. Dù quy mô còn nhỏ, những hoạt động này đã tạo môi trường để học sinh bày tỏ suy nghĩ, kịp thời phát hiện các trường hợp có dấu hiệu bất ổn. Chỉ một không gian lắng nghe, dù ngắn ngủi, cũng có thể giúp trẻ giảm bớt cảm giác đơn độc và tìm lại sự cân bằng.

Không chỉ dừng ở phạm vi gia đình - nhà trường, các hoạt động cộng đồng đang góp phần lan tỏa thông điệp chăm sóc sức khỏe tinh thần. Tiêu biểu là Trung tâm Công tác xã hội - Quỹ Bảo trợ trẻ em tỉnh Thanh Hóa phối hợp với UBND xã và Trường THCS Cẩm Thạch, Cẩm Vân tổ chức 7 Hội thi “Học sinh với kỹ năng phòng ngừa và kiểm soát trầm cảm học đường” năm 2025. Hội thi nhằm nâng cao nhận thức, trang bị kỹ năng phòng ngừa và kiểm soát trầm cảm cho học sinh, góp phần xây dựng môi trường học đường lành mạnh, thân thiện và an toàn về tâm lý. Qua đó, giúp các em hình thành khả năng ứng phó tích cực trước những áp lực trong học tập và cuộc sống hằng ngày. Song song đó, nhiều địa phương duy trì “Ngày hội sức khỏe tinh thần”, tổ “công tác xã hội - tư vấn tâm lý”, “ngôi nhà Ánh Dương”, tập huấn kỹ năng cho phụ huynh - giáo viên nhằm xây dựng mạng lưới hỗ trợ bền vững. Khi trẻ được trang bị kỹ năng tinh thần và có những điểm tựa vững chắc quanh mình, các em sẽ chủ động hơn trong việc vượt qua áp lực và bảo vệ chính mình.

Những câu chuyện buồn từ thực tế cho thấy trầm cảm học đường có thể đến với bất kỳ học sinh nào nếu thiếu điểm tựa tinh thần. Vì vậy, trang bị kỹ năng tinh thần không chỉ là giải pháp mà còn là “chìa khóa” giúp trẻ nhận diện cảm xúc, vượt qua áp lực và tránh rơi vào khủng hoảng. Khi gia đình, nhà trường và cộng đồng đồng hành đúng cách, trẻ sẽ có được nền tảng vững vàng để phát triển an toàn và tự tin hơn.

Bài và ảnh: Trần Hằng