Kinh tế Việt Nam 80 năm: Bứt tốc thần kỳ từ con số 0

PV Tiền Phong có cuộc trao đổi với TS. Lê Thị Thoan - Trưởng bộ môn Quản trị kinh doanh, khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Công nghệ TPHCM (HUTECH) và ông Suan Teck Kin - Giám đốc Khối Nghiên cứu thị trường và kinh tế toàn cầu, Ngân hàng UOB (Singapore).

Từ con số 0...

- Trong 80 năm hình thành và phát triển của nền kinh tế Việt Nam, theo ông - bà đâu là những dấu mốc chuyển đổi quan trọng nhất?

TS. Lê Thị Thoan: Nhìn lại chặng đường 80 năm, tôi cho rằng có một số dấu mốc kinh tế quan trọng định hình vận mệnh quốc gia. Cụ thể, cột mốc 1945 - 1985 là giai đoạn sinh tồn và định hình. Trong 40 năm này, đất nước phải gồng mình trước chiến tranh và cấm vận. Nền kinh tế vận hành với mục tiêu cao nhất là độc lập dân tộc và thống nhất đất nước. Mô hình kế hoạch hóa tập trung dù bộc lộ nhiều hạn chế, nhưng đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử là tạo dựng nền công nghiệp sơ khai và đảm bảo những nhu cầu tối thiểu của xã hội.

TS. Lê Thị Thoan - Trưởng bộ môn Quản trị kinh doanh, khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Công nghệ TPHCM.

Giai đoạn 1986 - 2006 là lúc đổi mới và hội nhập. Bước ngoặt đổi mới 1986 không chỉ là một chính sách, mà là một cuộc cách mạng về tư duy, từ cơ chế tập trung bao cấp sang kinh tế thị trường, từ khép kín sang mở cửa. Đất nước bắt đầu khuyến khích các thành phần kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài và từng bước hội nhập quốc tế. Việc gia nhập ASEAN (1995) và sau đó là WTO (2007) đã khẳng định Việt Nam từ một quốc gia khép kín trở thành thành viên tích cực của sân chơi toàn cầu.

Giai đoạn 2007 - 2024 là lúc tăng tốc và định hình vị thế. Đây là giai đoạn Việt Nam hội nhập sâu rộng thông qua các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA...). Kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ, chuyển đổi số lan tỏa toàn diện. Thách thức không còn là “ăn no mặc ấm” mà là vượt qua bẫy thu nhập trung bình và khẳng định vị thế trên bản đồ kinh tế, công nghệ thế giới.

Từ năm 2025 trở đi là kỷ nguyên vươn mình. Việt Nam bước vào một giai đoạn phát triển mới, hướng tới tăng trưởng bền vững và chất lượng thay vì tăng trưởng bằng mọi giá. Đây là thời kỳ của kinh tế số, kinh tế xanh, đổi mới sáng tạo và khát vọng xây dựng thương hiệu Việt Nam trên toàn cầu.

Ông Suan Teck Kin - Giám đốc Khối Nghiên cứu thị trường và Kinh tế toàn cầu, Ngân hàng UOB (Singapore).

Ông Suan Teck Kin: chính sách đổi mới năm 1986 chắc chắn là bước ngoặt quan trọng đưa Việt Nam đến sự thịnh vượng và tiến bộ như ngày nay. Vào thời điểm đó, có lẽ đã có sự nhận thức rằng chỉ có cải cách và mở cửa nền kinh tế thay vì xung đột và đối đầu, mới là con đường duy nhất để mang lại sự phát triển và cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân.

Những thay đổi này đã giải phóng năng lượng và sự sáng tạo của khu vực tư nhân, góp phần nâng cao sản lượng, năng suất và hiệu quả, từ đó tạo ra nhiều của cải hơn và thu nhập cao hơn cho người dân.

- Trong suốt 80 năm qua, Việt Nam đã nhiều lần đối mặt với khủng hoảng. Điều gì khiến nền kinh tế đủ sức phục hồi và đứng vững sau mỗi biến động lớn?

TS. Lê Thị Thoan: Tôi cho rằng có 3 yếu tố chính giúp Việt Nam kiên cường vượt qua. Đầu tiên là ý chí dân tộc và sự đồng lòng xã hội. Người Việt Nam có tinh thần tự lực, kiên cường trong nghịch cảnh. Từ khủng hoảng lương thực, khủng hoảng tài chính châu Á 1997, đến đại dịch COVID-19, những “cây ATM gạo”, những chuyến xe 0 đồng. Đó không chỉ là lòng tốt mà còn là sức mạnh kinh tế ở tầng sâu nhất. Tinh thần đoàn kết luôn là điểm tựa để vượt qua thử thách.

Dân tộc Việt Nam đã chứng minh được sự kiên cường, linh hoạt và sáng tạo khi đối mặt với những thách thức và khủng hoảng trong suốt hơn 80 năm qua.

Thứ hai là vai trò điều hành của Nhà nước. Chính phủ Việt Nam đã chứng tỏ khả năng lèo lái linh hoạt, dám đưa ra quyết sách táo bạo vào thời điểm then chốt. Từ việc ổn định kinh tế vĩ mô, đến các gói kích cầu, cải cách thủ tục hành chính để thu hút đầu tư, hay gần đây là thúc đẩy ngoại giao kinh tế, vai trò “nhạc trưởng” này là không thể thiếu.

Cuối cùng là sức sống của khu vực kinh tế tư nhân. Đây chính là hệ miễn dịch của nền kinh tế. Các doanh nghiệp tư nhân, từ siêu nhỏ đến các tập đoàn lớn, có khả năng xoay xở, tìm kiếm thị trường giúp nền kinh tế phục hồi nhanh chóng sau khủng hoảng.

Ông Suan Teck Kin: Người dân và Chính phủ Việt Nam đã chứng minh được sự kiên cường, linh hoạt và sáng tạo khi đối mặt với những thách thức và khủng hoảng trong suốt hơn 80 năm qua. Chính những phẩm chất này đã giúp đất nước vượt qua khó khăn, lựa chọn con đường đúng đắn để tiến lên phía trước. Việt Nam đã biết học hỏi và rút kinh nghiệm từ cả những sai lầm và thành công của chính mình cũng như của các quốc gia khác, từ đó đưa ra những quyết định đúng đắn.

Tư duy thường trực đổi mới

- Nếu được chọn một bài học lớn nhất rút ra từ 8 thập kỷ phát triển kinh tế Việt Nam, ông - bà sẽ chọn điều gì?

TS. Lê Thị Thoan: Bài học lớn nhất và cũng là triết lý phát triển xuyên suốt của Việt Nam trong nhiều thập kỷ, chính là “không có con đường nào là vĩnh viễn, chỉ có lợi ích quốc gia - dân tộc là tối thượng” (Văn kiện Đại hội Đảng XI, XII). Lịch sử đã chứng minh, sự thịnh vượng không đến từ một mô hình kinh tế cứng nhắc, mà đến từ khả năng tự cải cách và dũng khí thay đổi khi cần thiết. Chúng ta đã từ bỏ bao cấp khi nó không còn hiệu quả. Chúng ta mở cửa khi hiểu rằng không thể đứng ngoài dòng chảy toàn cầu. Bây giờ, chúng ta phải quyết liệt chuyển đổi số và kinh tế xanh để không bị tụt lại phía sau.

Việt Nam đang tái cấu trúc nền tảng và sâu rộng - từ việc lành mạnh hóa các thị trường trọng yếu

Tinh thần chủ động và quyết liệt đó lại càng được thể hiện rõ nét trong giai đoạn hiện nay qua một cụm từ rất hình ảnh “sắp xếp lại giang sơn. Nhìn từ góc độ kinh tế, đây không phải là những điều chỉnh đơn thuần, mà là một cuộc tái cấu trúc nền tảng và sâu rộng - từ việc lành mạnh hóa các thị trường trọng yếu, đổi mới cơ chế vận hành của doanh nghiệp nhà nước, cho đến cuộc chiến chống tham nhũng quyết liệt nhằm kiến tạo một môi trường kinh doanh thực sự minh bạch và công bằng.

Ông Suan Teck Kin: Khả năng của Việt Nam trong việc nhận ra và dứt khoát từ bỏ mô hình kinh tế chỉ huy không hiệu quả để chuyển sang một mô hình “có khả năng” mang lại kết quả tích cực là một quyết định không hề dễ dàng vào thời điểm đó. Bởi lẽ, hệ thống mới chưa được kiểm chứng và nhiều người từng hưởng lợi từ hệ thống cũ chắc chắn sẽ phản đối sự thay đổi. Tuy nhiên, Chính phủ khi đó đã có một bước đi táo bạo và chính điều đó đã tạo nên sự khác biệt.

- Tầm nhìn đến 2045, Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước phát triển thu nhập cao, vậy đâu là mũi đột phá then chốt giúp hiện thực hóa mục tiêu này một cách bền vững và tự chủ?

TS. Lê Thị Thoan: Theo tôi, có 3 mũi đột phá chiến lược. Đầu tiên là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, lấy con người là trung tâm. Việt Nam cần đầu tư mạnh vào giáo dục, đào tạo kỹ năng mới, đặc biệt là công nghệ, quản trị, đổi mới sáng tạo và ngoại ngữ. Tiếp đến là khoa học công nghệ và chuyển đổi số. Đây là chìa khóa nâng cao năng suất lao động. Việt Nam cần tận dụng cơ hội từ AI, big data, năng lượng xanh, và các ngành công nghệ cao.

Cuối cùng là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại. Cải cách pháp luật, minh bạch hóa môi trường kinh doanh, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển là yếu tố nền tảng để phát triển bền vững. Nếu làm tốt 3 khâu này, tôi tin Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia phát triển, không chỉ giàu mạnh về kinh tế mà còn tự chủ và bền vững.

Ông Suan Teck Kin: Có rất nhiều yếu tố cần được triển khai, dựa trên bài học kinh nghiệm từ các quốc gia như Singapore, Malaysia, Trung Quốc và nhiều nước khác. Chính phủ Việt Nam đã và đang có những bước đi đúng đắn nhằm nâng cao hiệu quả và năng suất thông qua việc giảm thiểu thủ tục hành chính, như giảm số lượng tỉnh, thành và trao quyền lớn hơn cho khu vực tư nhân trong nền kinh tế.

Bên cạnh đó, vai trò của Chính phủ rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho những lợi ích lâu dài thông qua việc đầu tư liên tục vào hạ tầng ngay từ bây giờ. Khoản đầu tư này bao gồm cả hạ tầng cứng và mềm như cảng biển, đường sắt, đường bộ, sân bay, điện, nước, giáo dục, y tế và pháp lý. Chỉ khi có một nền tảng vững chắc từ việc cải thiện hạ tầng, thì “tòa nhà phát triển” mới có thể vươn cao và đứng vững.

Xin cảm ơn ông, bà!

P.V