Kinh tế tập thể từng bước tự chủ để hòa nhập

Ông Đặng Kim Ba, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Phú Yên (ngoài cùng bên trái) giới thiệu sản phẩm OCOP của các HTX tỉnh cho ông Paul Le, Phó Chủ tịch Tập đoàn Central Retail Việt Nam tại Hội chợ xúc tiến thương mại khu vực kinh tế tập thể, HTX Bạc Liêu năm 2025. Ảnh: CTV

Cơ chế thay đổi HTX thay đổi

Theo ông Lê Luân, nguyên Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh (nhiệm kỳ 2012-2017), năm 1997 được coi là dấu mốc đánh dấu sự thay đổi của thành phần kinh tế tập thể (KTTT), nòng cốt là các HTX. Bởi đó là năm Luật HTX năm 1996 có hiệu lực. Đây cũng là lần đầu tiên từ sau 1975 KTTT có luật HTX. Từ đây cơ chế quản lý tập trung bao cấp bị xóa bỏ, các HTX chuyển sang tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động kinh tế. Đến năm 2003, HTX hoạt động như mô hình doanh nghiệp vừa và nhỏ theo tinh thần của Luật HTX năm 2003. Từ sự thay đổi này, một loạt HTX thuần nông vươn lên mở rộng kinh doanh dịch vụ trở thành các HTX nông nghiệp dịch vụ tổng hợp. Các dịch vụ kinh doanh bắt đầu xuất hiện ngày một nhiều ở các HTX bên cạnh các hoạt động phục vụ sản xuất nông nghiệp. Cũng bắt đầu từ các dịch vụ kinh doanh phục vụ nông nghiệp, các HTX phát triển cả các dịch vụ kinh doanh ngoài như bán lẻ xăng dầu, cho thuê mặt bằng, quản lý chợ… Nhờ đa dạng dịch vụ, HTX không chỉ có nguồn thu giúp tái đầu tư mà còn thực hiện nghĩa vụ với Nhà nước thông qua thuế… Năm 2012 cũng tạo nên sự thay đổi lớn với các HTX. Trong đó, HTX được thu hút vốn từ vốn góp thành viên. Thành viên HTX không còn là số đông mà gói gọn lại. Các cá nhân, hộ cá thể tham gia vào HTX không còn mang tính phong trào mà là sự tự nguyện trên tinh thần trách nhiệm thông qua góp vốn hoặc tài sản, ngày công và qua sử dụng dịch vụ. HTX thực sự phải tự “nuôi sống” mình bằng chính thành viên và liên kết bên ngoài.

Còn ông Lê Thanh Lam, nguyên Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh (2017-2024) bày tỏ: Mô hình HTX kiểu mới thay thế mô hình HTX cũ. Không còn trông chờ ỷ lại vào hỗ trợ, HTX bình đẳng như các thành phần kinh tế khác khi tham gia vào các hoạt động phát triển KT-XH. Trong vay vốn, HTX giống như mọi khách hàng phải đảm bảo các yêu cầu từ phía ngân hàng. Tham gia vào các chương trình mục tiêu quốc gia, các HTX cũng như các doanh nghiệp, hộ kinh doanh đáp ứng đủ các điều kiện thì được thụ hưởng. Nhờ đó, lần đầu tiên, HTX có được sản phẩm mang thương hiệu riêng mình; đủ sức bao tiêu một số nông sản đặc trưng của địa phương; được thụ hưởng nguồn vốn đầu tư công. Thành viên được chia lãi cổ phần từ vốn góp...

Điều chỉnh cho phù hợp

Giai đoạn nở rộ dịch vụ tại các HTX là từ năm 2003-2012. Vì là đơn vị KTTT nên các dịch vụ tại HTX gần như không phải chịu thuế (gồm cả thuế giá trị gia tăng và thu nhập doanh nghiệp). Cho tới khi trở thành đơn vị tự chủ tài chính, tự hạch toán kinh doanh thì theo quy định tất cả các dịch vụ có doanh thu đều phải chịu thuế, nhiều HTX đã bỏ dịch vụ. Số HTX tìm cách điều chỉnh cho phù hợp thì duy trì và phát triển đến tận ngày nay. Điển hình như dịch vụ thu gom rác thải tại các HTX.

Theo ông Nguyễn Hoàng Phố, Giám đốc HTX Nông nghiệp An Ninh Tây (huyện Tuy An), thu gom rác thải một thời gian dài chỉ là dịch vụ hỗ trợ thành viên nên HTX hạch toán thu ở mức đủ chi. Khi bị đánh thuế, ban đầu HTX cũng khó chấp nhận vì như vậy sẽ là dịch vụ lỗ. HTX nhiều lần đề xuất miễn thuế đối với dịch vụ này. Nhưng khi được cơ quan thuế giải thích trên căn cứ các quy định của pháp luật thì HTX đã chấp nhận và điều chỉnh mức phí thu từ các hộ dân.

Ông Phạm Văn Đông, Giám đốc HTX Hòa Phong (huyện Tây Hòa) chia sẻ: Không trực tiếp thu gom rác thải, HTX chỉ làm dịch vụ thu hộ phí rác thải cho Công ty TNHH MTV Xây dựng và phát triển đô thị Đông Hòa. Ban đầu để thu được 2.710 hộ ở 2 thôn Mỹ Thạnh Đông 1 và Phước Thành Đông, HTX hợp đồng với 4 nhân viên. Sau khi hạch toán, dịch vụ không đạt như mục tiêu nên HTX giảm 2 nhân viên và áp dụng từ việc thu từng tháng bằng việc thu 6 tháng/lần. Nhờ giảm bớt được chi phí nên dịch vụ có thêm nguồn thu đảm bảo chi trả các kinh phí cần thiết.

MINH DUYÊN