Kinh tế Israel lao đao vì chiến tranh kéo dài

Thu hoạch cỏ khô trước một xe tăng chiến đấu của quân đội ở miền Nam Israel gần biên giới với Dải Gaza - Ảnh: Getty Images

Vào cuối tháng 9, khi cuộc chiến tranh kéo dài gần một năm ở dải Gaza có những bước leo thang mới và Israel lại bị giảm điểm tín nhiệm quốc gia, Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich tuyên bố rằng dù chịu áp lực nhưng nền kinh tế nước này vẫn chống chịu tốt.

“Nền kinh tế Israel đang chịu gánh nặng của cuộc chiến tranh dài nhất và đắt đỏ nhất trong lịch sử đất nước.Tuy nhiên, kinh tế Israel vẫn mạnh và thậm chí hôm nay còn thu hút thêm đầu tư”, ông Smotrich phát biểu hôm 28/9, một ngày sau khi các cuộc không kích của nước này tiêu diệt thủ lĩnh Hassan Nasrallah của phong trào Hồi giáo Hezbollah ở Lebanon.

Xung đột bắt đầu nổ ra ở dải Gaza kể từ sau khi thủ lĩnh Ismail Haniyeh của phong trào Hồi giáo Hamas bị ám sát vào 7/10/2023 và Israel bị quy trách nhiệm chủ mưu. Đến nay, cuộc xung đột ngày càng leo thang, đẩy khu vực Trung Đông đến bờ vực một cuộc chiến toàn diện.

Israel đang mở rộng các mặt trận, bao gồm phát động các cuộc tấn công trên bộ chống lại lực lượng Hezbollah ở Lebanon, thực hiện các cuộc không kích ở dải Gaza và Beirut, đe dọa trả đũa cuộc tấn công bằng tên lửa đạn đạo của Iran hồi đầu tuần này.

HỆ QUẢ KINH TẾ LÂU DÀI

Trong bối cảnh xung động leo thang và lan rộng trên phạm vi lớn, thiệt hại về kinh tế với cả Israel và các quốc gia khác ở Trung Đông không ngừng tăng lên.

“Nếu các diễn biến leo thang gần đây trở thành một cuộc chiến tranh kéo dài và khốc liệt hơn, thì thiệt hại cho các hoạt động kinh tế và tăng trưởng của Israel sẽ càng nặng nề”, bà Karnit Flug, cựu thống đốc ngân hàng trung ương của Israel, nhận định với CNN hôm 1/10.

Trong một báo cáo công bố vào tháng trước, Liên hiệp quốc (UN) nhận định chiến tranh đã khiến tình hình tại dải Gaza xấu đi nghiêm trọng, đẩy khu vực này rơi vào khủng hoảng kinh tế và nhân đạo và Bờ Tây đang trải qua tình trạng suy giảm kinh tế “nhanh và đáng báo động”.

Trong khi đó, theo công ty nghiên cứu thị trường BMI của Fitch Solutions, nền kinh tế Lebanon có thể suy giảm 5% trong năm nay do các cuộc tấn công xuyên biên giới giữa lực lượng Hezbollah và Israel.

Còn theo dự báo của Viện Nghiên cứu An ninh Quốc tai thuộc Đại học Tel Aviv, với kịch bản xấu nhất, kinh tế Israel sẽ thiệt hại nặng nền hơn mức đó. Kể cả trong kịch bản nhẹ nhàng hơn, cơ quan này cũng dự báo GDP bình quân đầu người của Israel sẽ giảm mạnh trong năm nay khi dân số nước này tăng trưởng nhanh hơn nền kinh tế và tiêu chuẩn sống giảm xuống, dù trước đó đã vượt qua GDP bình quân đầu người của Anh.

Bộ trưởng tài chính Israel Bezalel Smotrich -Ảnh: Getty Images

Trước khi xung đột Israel-Hamas nổ ra, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo tăng trưởng kinh tế năm 2024 đạt 3,4%. Hiện tại, mức dự báo này tụt xuống còn khoảng 1-1,9% và dự báo cho năm sau còn thấp hơn nữa. Trong khi đó, hiện tại, Ngân hàng Trung ương Israel (BOI) không còn dư địa hạ lãi suất để thúc đẩy nền kinh tế bởi lạm phát đang tăng nhanh trong bối cảnh chi tiêu chính phủ cho chiến tranh tăng vọt.

Hồi tháng 5, BOI ước tính chi phí phát sinh do cuộc chiến của Chính phủ Israel tới hết năm 2025 sẽ lên tới 250 tỷ shekel (66 tỷ USD), bao gồm cả chi phí quân sự và dân sự như cung cấp nhà ở cho hàng nghìn người Israel phải sơ tán ở miền Bắc và miền Nam. Đây là con số tương đương gần 12% GDP của nước này.

Các chi phí trên được dự báo có thể tăng lên trong trường hợp giao tranh xảy ra khốc liệt hơn với Iran và các lực lượng lân cận, bao gồm Hezbollah ở Lebanon, cùng với các chi phí quốc phòng và thời gian sơ tán của người dân kéo dài.

Dù Bộ trưởng Tài chính Smotrich tự tin rằng khi chiến tranh kết thúc, kinh tế Israel sẽ nhanh chóng phục hồi, nhưng nhiều nhà kinh tế lo ngại rằng thiệt hại với nền kinh tế nước này sẽ còn kéo dài dai dẳng.

Theo bà Flug, hiện là phó chủ tịch Viện Dân chủ Israel, Chính phủ Israel có thể sẽ phải giảm đầu tư để có nguồn lực phục vụ quân sự và điều này sẽ làm giảm tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế trong tương lai.

Đồng quan điểm, báo cáo của Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia thuộc Đại học Tel Aviv cho rằng kể cả khi chiến sự lắng xuống, nền kinh tế Israel sẽ vẫn rơi vào thế yếu hơn so với trước chiến tranh.

“Israel sẽ phải chịu những thiệt hại kinh tế lâu dài dù cuộc chiến đi đến kết cục thế nào”, các nhà nghiên cứu của Viện nhận định trong báo cáo công bố hồi tháng 8. “Tốc độ tăng trưởng kinh tế được dự báo giảm ở tất cả các kịch bản so với các dự báo trước chiến tranh và chi tiêu quốc phòng gia tăng có thể làm trầm trọng nguy cơ suy thoái tương tự như thập kỷ lạc lối sau Chiến tranh Yom Kippur”.

Nổ ra vào năm 1973, cuộc chiến Yom Kippur, còn được gọi là chiến tranh Ả Rập-Israel do Ai Cập và Syria phát động nhắm chống lại các lực lượng của Israel tại bán đảo Sinai và cao nguyên Golan, đã châm ngòi cho một giai đoạn kinh tế trì tệ kéo dài tại Israel, một phần do chi phí quân sự khổng lồ.

Bên cạnh đó, khả năng tăng thuế và giảm các khoản chi tiêu phi quân sự của Chính phủ để phục vụ chiến tranh có thể tác động tiêu cực tới tăng trưởng kinh tế.

“Các biện pháp như vậy, cùng với cảm giác thiếu an toàn có thể dẫn tới một làn sóng di cư của người Israel trình độ cao, đặc biệt là doanh nhân công nghệ”, bà Flug cảnh báo. “Không cần phải có những con số quá lớn cũng đủ gây tác động mạnh, bởi ngành công nghệ của Israel hiện phụ thuộc lớn vào một vài nghìn doanh nhân đi đầu về đổi mới sáng tạo công nghệ”.

Theo ước tính của bà Flug, ngành công nghệ hiện đóng góp khoảng 20% vào GDP của Israel.

ẨN SỐ LỚN NHẤT

Một cuộc tháo chạy quy mô lớn của các cá nhân đóng thuế cao sẽ càng khiến tình hình tài chính của Israel trở nên tồi tệ. Chính phủ nước này đã hoãn công bố dự toán ngân sách năm 2025 do chưa cân đối được các khoản thu chi. Cuộc xung đột đã khiến thâm hụt ngân sách của Chính phủ Israel tăng gấp đôi lên 8% GDP so với mức 4% trước chiến tranh.

Chính phủ buộc phải vay nợ nhiều hơn và lợi suất trái phiếu chính phủ cũng tăng mạnh. Việc Fitch, Moody’s và S&P đã đồng loạt hạ xếp hạng tín nhiệm của Israel nhiều khả năng sẽ khiến lợi suất trái phiếu chính phủ nước này tăng cao hơn nữa.

Vào cuối tháng 8, Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia ước tính chỉ một tháng “chiến tranh cường độ cao” chống lại lực lượng Hezbollah ở Lebanon có thể khiến thâm hụt ngân sách của Israel tăng 15% và GDP giảm tới 10% trong năm nay.

Để lấp đầy lỗ hổng tài khóa, Chính phủ Israel không thể dựa vào nguồn thu thuế từ doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp đang đứng trước bờ vực phá sản trong khi nhiều doanh nghiệp khác không muốn mở rộng đầu tư kinh doanh do lo ngại về tương lai bất ổn.

Công ty phân tích doanh nghiệp Coface Bdi dự báo sẽ có khoảng 60.000 doanh nghiệp đóng cửa trong năm nay, tăng từ mức bình quân hàng năm khoảng 40.000 doanh nghiệp của giai đoạn trước. Hầu hết trong số này là doanh nghiệp nhỏ có dưới 5 nhân viên.

“Bất ổn là điều tồi tệ với nền kinh tế và đầu tư”, ông Avi Hasson, CEO của tổ chức phi lợi nhuận Startup Nation Central tại Israel, nhận xét.

Trong một báo cáo gần đây, ông Hasson cảnh báo sức chống chịu tuyệt vời của ngành công nghệ Israel đến nay “sẽ không bền vững” do những bất ổn từ cuộc xung đột kéo dài và chính sách kinh tế của Chính phủ.

Nhiều cửa hàng tại thành phố cổ Jerusalem đang đóng cửa vào ngày 11/9/2024 - Ảnh: Getty Images

Khác với công nghệ, các lĩnh vực khác đang chịu ảnh hưởng nặng nề. Ngành nông nghiệp và xây dựng đang chật vật do thiếu lao động bởi nhiều người lao động Palestine bị đình chỉ thị thực từ tháng 10 năm ngoái. Giá rau quả tươi tăng vọt và hoạt động xây dựng suy giảm mạnh.

Ngành du lịch cũng hứng cú sốc lớn khi lượng khách giảm mạnh. Bộ Du lịch Israel ước tính sự suy giảm này đã khiến ngành này thất thu 18,7 tỷ shekel (4,9 tỷ USD) billion) từ đầu năm đến nay.

Tại thành phố Tel Aviv của Israel, khách sạn The Norman đã phải sa thải nhân viên và tăng giá 25% do vẫn phải dừng một số hoạt động kinh doanh, bao gồm nhà hàng trên tầng thượng, để tiết kiệm chi phí. Tỷ lệ lấp đầy phòng trống của khách sạn đã giảm từ trên 80% trước chiến tranh xuống dưới 50% hiện tại.

“Chúng tôi biết rằng khi chiến tranh kết thúc và hoạt động kinh doanh phục hồi thì mọi thứ ở đây sẽ bùng nổ. Nhưng ẩn số lớn nhất lúc này là sự bất định. Câu hỏi lớn nhất là khi nào chiến tranh mới kết thúc”, ông Yaron Liberman, quản lý của khách sạn, chia sẻ với CNN.

Hoài Thu