Kinh tế báo chí trước thách thức của mạng xã hội

Dựa trên dữ liệu nghiên cứu, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS) cho biết, hiện có 5 nguồn thu chính của cơ quan báo chí, gồm: quảng cáo trên báo in; ngân sách từ nhà nước, cơ quan chủ quản; doanh thu từ phát hành báo in; hợp đồng truyền thông, nội dung được tài trợ, tiếp thị liên kết; quảng cáo điện tử.

Dù vậy, báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình, vẫn dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Có lúc, doanh thu từ quảng cáo chiếm trên 60%, thậm chí với một số cơ quan báo chí là 90%.

“Miếng bánh” kinh tế của cơ quan báo chí ngày càng nhỏ đi

Tuy nhiên, những năm gần đây, dòng chảy ngân sách quảng cáo vào báo chí đang giảm dần theo tỷ lệ trên tổng chi quảng cáo hằng năm, gây khó khăn nhất định cho nhiều cơ quan báo chí và có thể dẫn đến những hệ lụy đối với sự phát triển. Thống kê cho thấy năm 2024, doanh thu của các cơ quan báo in, báo điện tử ước đạt 8.080 tỷ đồng, giảm khoảng 6,1% so với năm 2023, trong đó quảng cáo giảm 5,6%.

Tổng nguồn thu năm 2024 của các cơ quan phát thanh, truyền hình (trừ Truyền hình Công an nhân dân và Truyền hình Quốc phòng Việt Nam) đạt trên 9.140 tỷ đồng (năm 2023 là trên 11.939 tỷ đồng). Trong đó nguồn thu từ hoạt động dịch vụ hơn 6.631 tỷ đồng, thu từ quảng cáo đạt hơn 3.117 tỷ đồng.

Báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình, vẫn dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo.

Về hoạt động quảng cáo, trừ một số đài truyền hình như VTV, HTV, Vĩnh Long..., hầu hết các đài đều không khai thác được hết thời lượng quảng cáo/ngày trên kênh chương trình theo quy định cho phép của Luật Quảng cáo. Có đài, thời lượng quảng cáo trên kênh chỉ đạt vài phút/ngày. Một số đài ở khu vực miền núi phía Bắc, miền Trung - Tây Nguyên, nguồn thu quảng cáo đạt thấp, dưới 1 tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, có đài phát thanh truyền hình có thời lượng, nguồn thu từ quảng cáo qua loại hình phát thanh lại tăng so với quảng cáo qua truyền hình.

Nguyên nhân là do công nghệ 4.0 phát triển mạnh mẽ đã tạo ra áp lực cạnh tranh rất lớn cho báo chí. Thống kê cho thấy trong thị trường truyền thông 4 tỷ USD, có khoảng hơn 50% doanh thu chảy vào hoạt động mạng xã hội chứ không phải là báo chí.

Lượng phát hành của báo, tạp chí in giảm mạnh do bạn đọc chuyển sang đọc tin tức trực tuyến miễn phí hoặc qua mạng xã hội. 80% thị phần quảng cáo trực tuyến tập trung vào các nền tảng xuyên biên giới như YouTube, Facebook, TikTok (khoảng hơn 1 tỷ USD), 20% còn lại là các báo điện tử, doanh nghiệp quảng cáo trực tuyến trong nước. Thêm vào đó, các trang tin, trang mạng xã hội cũng thu hút khiến doanh thu quảng cáo dành cho các cơ quan báo chí ngày càng bị thu hẹp.

Trong khi đó, kinh phí sản xuất ngày càng tăng trên tất cả các lĩnh vực, từ thù lao chi trả cho nhân lực, tổ chức sản xuất đến chi phí bản quyền. Tuy nhiên, định mức tối đa chưa bắt kịp với tình hình thực tế khiến hoạt động của các cơ quan báo chí đã khó khăn nay còn khó khăn hơn.

Về phía cơ quan quản lý cũng nhiều lần nhấn mạnh rằng nguồn thu báo chí đang đặt ra nhiều thách thức cho các cơ quan báo chí hiện nay. Nếu các cơ quan báo chí chỉ trông chờ vào quảng cáo sẽ luôn phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu, bởi hiện nhiều doanh nghiệp đã chuyển hướng mạnh sang quảng cáo trên các nền tảng Internet, mạng xã hội… Trong khi đó, nhiều trang tin, mạng xã hội lấy nội dung có chọn lọc một cách chủ đích từ các tờ báo cũng thu hút doanh thu quảng cáo khiến “miếng bánh” kinh tế của các cơ quan báo chí bị chia nhỏ ra.

Tạo đột phá nguồn thu

Trong bối cảnh đó, các tòa soạn đang nỗ lực đa dạng hóa tiếp cận độc giả bằng cách tiếp cận các nền tảng mạng xã hội nhiều hơn. Trong đó, nỗ lực đa dạng các kênh tiếp cận độc giả, bởi có độc giả mới có nguồn thu.

Ông Lê Thanh Tuấn, Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Vĩnh Long, chia sẻ kênh quảng cáo vẫn chiếm đến 85% - 90% trong tổng nguồn thu của báo và đài.

Để tạo nguồn thu trên phát thanh, hiện nay, Đài đã thực hiện nhiều chương trình trực tiếp và livestream, các bản tin thời sự đầu giờ thông tin nhanh nhất các sự kiện vừa diễn ra, nhằm nỗ lực tiếp cận và thu hút công chúng ở nhiều nền tảng khác nhau trên không gian mạng. Còn với quảng cáo trên sóng truyền hình, Đài bắt đầu thực hiện hoạt động liên kết sản xuất chương trình. Đồng thời, Đài đã từng bước mở rộng phân phối nội dung đa nền tảng, đa phương tiện, nỗ lực khai thác mạng xã hội để đưa nội dung đến khán giả với 48 kênh YouTube, 23 Fanpage Facebook, 4 kênh Tiktok, 6 kênh Myclip, 5 kênh Dailymotion…

“Bước đầu, Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Vĩnh Long cũng thu được một số kết quả. Lượng khán giả số không ngừng tăng qua từng năm, góp phần mang về nguồn thu mới cho Đài”, ông Tuấn cho hay.

Ngoài sự nỗ lực của các cơ quan báo chí, các đại biểu Quốc hội cũng cho rằng cần ưu đãi thuế đối với lĩnh vực báo chí. Đại biểu Trần Anh Tuấn (TP.HCM) đề nghị: "Đối với thuế ưu đãi với lĩnh vực văn hóa và báo chí cần giảm sâu hơn. Báo in hiện sụt giảm mạnh về phát hành, người đọc tiếp cận thông tin nhiều trên các báo điện tử là chính, nếu đánh thuế cao loại hình này không phù hợp. Do vậy cần giảm mức thuế xuống khoảng 5% hoặc 0%".

Đại biểu Đỗ Chí Nghĩa (Phú Yên) cũng đề nghị giảm thuế với các loại hình báo chí về cùng mức 10%, do đây không phải lĩnh vực kinh doanh, mà phục vụ chính trị, làm nhiệm vụ truyền thông nên cần sự hỗ trợ, ưu đãi phù hợp.

Ông Nghĩa nhìn nhận: "Vai trò của báo chí với xã hội rất lớn, nhất là trong lịch sử phát triển, truyền thông chính sách hiện nay. Ngoài ra, các cơ quan báo chí hiện gặp rất nhiều khó khăn từ nguồn thu quảng cáo, cạnh tranh của mạng xã hội, phóng viên rất vất vả".

Ngày 14/6 vừa qua, dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi) (TNDN) chính thức được Quốc hội thông qua, đáng chú ý đã quy định áp mức thuế suất ưu đãi 10% đối với thu nhập của các cơ quan báo chí, bao gồm cả quảng cáo trên báo theo quy định của Luật Báo chí.

Theo quy định hiện hành, thu nhập của cơ quan báo chí từ hoạt động báo in, kể cả quảng cáo trên báo in áp dụng thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong suốt thời gian hoạt động; đối với các hoạt động báo chí khác áp dụng mức thuế suất phổ thông là 20%. Như vậy, mức thuế suất ưu đãi với báo chí đã được giảm đồng bộ về mức 10%.

Huyền Anh