Kiến tạo quốc gia khởi nghiệp, phát triển kinh tế tư nhân và vươn tầm toàn cầu

Đây là bước ngoặt lớn về tư duy phát triển, thể hiện khát vọng đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế kiến tạo, tự cường và có tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Nền tảng cho một Việt Nam bản lĩnh

Văn kiện Đại hội XIV của Đảng thể hiện khát vọng đưa Việt Nam trở thành một nền kinh tế kiến tạo, tự cường và có tầm ảnh hưởng toàn cầu. Trong ảnh: Tuyến đường Phạm Hùng (Hà Nội). Ảnh: Quang Thái

Giai đoạn 2021-2025, Việt Nam đã chứng minh sức chống chịu đáng khâm phục trước biến động toàn cầu. Giữa dịch bệnh, khủng hoảng năng lượng và cạnh tranh địa chính trị, Việt Nam vẫn duy trì tăng trưởng cao, ổn định vĩ mô và niềm tin thị trường. GDP năm 2025 dự kiến đạt hơn 510 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người vượt 5.000 USD, thặng dư thương mại duy trì liên tục, nợ công trong ngưỡng an toàn, lạm phát được kiểm soát.

Hạ tầng chiến lược, kinh tế số, năng lượng tái tạo và đổi mới sáng tạo được thúc đẩy mạnh. Đặc biệt, khu vực kinh tế tư nhân đã phát triển nhanh, đóng góp hơn 45% GDP, là nơi tạo ra phần lớn việc làm mới và thu hút đầu tư năng động nhất. Việt Nam đang hình thành thế hệ doanh nghiệp tư nhân có tầm khu vực - bước đầu đặt nền móng cho khát vọng vươn ra toàn cầu.

Bên cạnh thành tựu, nền kinh tế vẫn đối diện nhiều điểm nghẽn: Năng suất lao động và hàm lượng công nghệ thấp, phụ thuộc vào khu vực FDI, thiếu tập đoàn tư nhân đầu đàn có năng lực nghiên cứu - phát triển (R&D) toàn cầu và hệ thống giáo dục - đào tạo chưa thực sự gắn kết với thị trường.

Quan trọng hơn, ADN khởi nghiệp quốc gia - tinh thần sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, vẫn chưa lan tỏa sâu rộng trong toàn xã hội. Việt Nam có nhiều người tài năng, nhưng chưa hình thành văn hóa quốc gia khởi nghiệp, nơi mỗi công dân đều mang trong mình tinh thần doanh nhân, tinh thần kiến tạo.

Đây chính là thời điểm Việt Nam cần xác lập một mô hình tăng trưởng mới - “Việt Nam 2030: Quốc gia khởi nghiệp - sáng tạo - xanh - toàn cầu”, trong đó con người và tri thức là động lực trung tâm.

Mô hình tăng trưởng của Việt Nam giai đoạn 2026-2030 cần chuyển hẳn sang nền kinh tế tri thức và sáng tạo, với ba trụ cột chính. Trong đó, trụ cột thứ nhất là chuyển đổi số - dữ liệu - công nghệ cao với việc đầu tư mạnh mẽ cho hạ tầng số, AI, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây; hoàn thiện khung pháp lý cho kinh tế số và tài sản số. Đến năm 2030, kinh tế số chiếm tối thiểu 30% GDP, Việt Nam trở thành trung tâm công nghệ của Đông Nam Á.

Trụ cột thứ hai là chuyển đổi xanh - năng lượng bền vững bằng việc xây dựng Quỹ xanh quốc gia, phát triển năng lượng tái tạo, giao thông sạch và công nghiệp tuần hoàn; thúc đẩy tài chính xanh, trái phiếu xanh; hướng tới trung hòa carbon vào giữa thế kỷ XXI.

Trụ cột thứ ba là chuyển đổi con người - giáo dục khởi nghiệp và sáng tạo là đột phá chiến lược lớn nhất. Đưa giáo dục khởi nghiệp, tư duy sáng tạo, kỹ năng tài chính và kinh doanh vào chương trình từ mầm non, phổ thông đến đại học và cao đẳng. Mỗi học sinh Việt Nam cần được gieo hạt giống tư duy doanh nhân, tư duy đổi mới và năng lực kiến tạo giá trị. Chỉ khi tinh thần khởi nghiệp trở thành “ADN quốc gia”, người Việt sẽ tự tin khởi sự, dám thử thách, dám thành công, tạo ra thế hệ công dân đổi mới toàn cầu.

Để trở thành quốc gia khởi nghiệp và trung tâm tinh hoa toàn cầu

Văn kiện Đại hội sẽ truyền cảm hứng và động lực để cho đất nước phát triển. Ảnh: Hoàng Vũ

Để hình thành “quốc gia khởi nghiệp”, Việt Nam cần chuyển hướng mạnh mẽ hệ thống giáo dục - đổi mới sáng tạo và liên kết với doanh nghiệp. Trước hết là đưa khởi nghiệp vào trường học với việc xây dựng giáo trình khởi nghiệp, sáng tạo, kỹ năng quản trị tài chính, quản trị rủi ro, đàm phán và đổi mới công nghệ ngay từ cấp phổ thông. Bên cạnh đó là mở rộng mạng lưới vườn ươm khởi nghiệp tại các trường đại học, liên kết với quỹ đầu tư mạo hiểm, tập đoàn công nghệ, trung tâm R&D để hỗ trợ sinh viên biến ý tưởng thành doanh nghiệp.

Cùng với đó là phát triển mô hình “đại học tinh hoa Việt Nam” mô hình đẳng cấp thế giới, như đầu tư xây dựng 5-7 đại học nghiên cứu trọng điểm, đạt chuẩn quốc tế, hướng tới tốp 10-20 thế giới trong các lĩnh vực công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), y sinh, vật liệu, năng lượng, quản trị và sáng tạo.

Những đại học này không chỉ đào tạo nhân tài, mà còn là trung tâm R&D toàn cầu, nơi kết nối doanh nghiệp tư nhân trong nước với các tập đoàn quốc tế. Khi đó, Việt Nam không chỉ là “công xưởng sản xuất”, mà trở thành mô hình đào tạo tinh hoa và sáng tạo toàn cầu - một “Singapore + Hàn Quốc + Israel phiên bản Việt Nam”. Đây là nền tảng hình thành các tập đoàn tư nhân đa quốc gia mang thương hiệu Việt, dẫn dắt chuỗi giá trị khu vực và thế giới.

Để đạt được các mục tiêu đề ra, cần triển khai một số nhóm chính sách đột phá. Đầu tiên là xây dựng thể chế và tiếp cận nguồn lực công bằng bằng cách luật hóa nguyên tắc “tiếp cận bình đẳng” giữa doanh nghiệp tư nhân và nhà nước trong đất đai, tín dụng, mua sắm công, dự án PPP kết hợp giữa nguồn lực công của Nhà nước và nguồn lực tư từ doanh nghiệp.

Thứ hai là phát triển thị trường vốn và đổi mới tài chính, từ phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp minh bạch; khuyến khích quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đổi mới sáng tạo; thiết lập cơ chế đồng đầu tư Nhà nước - tư nhân cho start-up công nghệ.

Thứ ba là thực hiện chính sách công nghiệp có chọn lọc, hỗ trợ 4-6 ngành mũi nhọn, như chip bán dẫn, robot - tự động hóa, năng lượng sạch, vật liệu mới, logistics thông minh và công nghệ sinh học.

Thứ tư là, liên kết giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với doanh nghiệp tư nhân trong nước, tạo cơ chế bắt buộc chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực trong các dự án FDI lớn; phát triển chuỗi cung ứng nội địa.

Thứ năm là, ươm mầm tập đoàn đa quốc gia Việt Nam thông qua việc lựa chọn, hỗ trợ 30-50 doanh nghiệp tư nhân có năng lực toàn cầu để phát triển thành các “national champions”, có R&D ở nước ngoài, thương hiệu quốc tế và vai trò dẫn dắt.

Thứ sáu là đột phá thể chế - hạ tầng - con người. Ở khâu này, trước hết phải có thể chế tiên phong trong áp dụng mô hình “sandbox” cho các lĩnh vực mới (AI, FinTech, năng lượng mới), đẩy mạnh phân quyền và chính phủ số, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

Tiếp theo là đầu tư hạ tầng đột phá bằng đầu tư trọng điểm vào đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, cảng trung chuyển quốc tế, trung tâm dữ liệu, hạ tầng năng lượng sạch, đây là đầu tư vào năng lực cạnh tranh quốc gia.

Phát triển nhân lực tinh hoa thông qua thực hiện các chương trình “Reskill - Upskill 1 triệu nhân lực công nghệ cao”; chính sách thu hút nhân tài toàn cầu, tạo điều kiện để chuyên gia Việt kiều trở về đóng góp.

Thứ bảy là, xây dựng Việt Nam thành trung tâm sáng tạo, xanh và toàn cầu: Đến năm 2030, Việt Nam phấn đấu trở thành quốc gia công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, GDP bình quân đầu người 8.500-9.000 USD, kinh tế tư nhân chiếm 55-60% GDP, kinh tế số 40-50% GDP, năng suất lao động tăng 8-9%/năm.

Xa hơn, đến năm 2045, Việt Nam hướng tới nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20), một “quốc gia khởi nghiệp toàn cầu”, nơi mỗi công dân đều là hạt giống sáng tạo, mỗi doanh nghiệp đều mang khát vọng chinh phục thế giới. Việt Nam sẽ không chỉ “tham gia” toàn cầu hóa, mà định hình xu hướng toàn cầu mới bằng tri thức, bản sắc và năng lực sáng tạo Việt.

Thứ tám là, xây dựng cơ chế thực thi và giám sát kết quả. Theo đó, cần thành lập Ủy ban Điều phối quốc gia về tăng trưởng và đổi mới sáng tạo, trực thuộc Thủ tướng, làm đầu mối triển khai các dự án chiến lược. Thiết lập hệ thống KPIs công khai, gồm: Tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ R&D/GDP, số doanh nghiệp tư nhân quy mô lớn, tỷ lệ kinh tế số, chỉ số giáo dục khởi nghiệp. Bên cạnh đó, áp dụng cơ chế thưởng, phạt theo kết quả, thúc đẩy tinh thần cạnh tranh giữa các địa phương.

Thứ chín là, cần có thông điệp chiến lược “Kiến tạo tương lai Việt Nam”. Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV không chỉ định hướng cho 5 năm tới, mà là tuyên ngôn khát vọng Việt Nam thế kỷ XXI. Một Việt Nam kiến tạo, nhân văn, đổi mới, hội nhập; một quốc gia khởi nghiệp toàn dân, nơi mọi công dân đều có cơ hội trở thành doanh nhân, nhà sáng tạo, nhà lãnh đạo toàn cầu.

Khi giáo dục khởi nghiệp trở thành nền tảng, kinh tế tư nhân trở thành động lực, và khoa học - công nghệ trở thành sức mạnh, Việt Nam sẽ vươn lên nhóm G20, trở thành trung tâm R&D, đào tạo tinh hoa và sáng tạo của thế giới.

Một dân tộc khởi nghiệp là một dân tộc không ngừng sáng tạo. Một nền kinh tế khởi nghiệp là nền kinh tế biết kiến tạo tương lai. Và một Việt Nam khởi nghiệp - sáng tạo - toàn cầu sẽ là hình mẫu phát triển mới của thế kỷ XXI.

Nguyễn Quang Huy, Giám đốc điều hành Khoa Tài chính - Ngân hàng (Đại học Nguyễn Trãi)