Kiểm soát chất lượng mỹ phẩm trên nền tảng thương mại điện tử

Số hàng hóa mỹ phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ bị cơ quan chức năng thu giữ. (Ảnh: Lê Thúy Hằng/TTXVN)

Tiến sĩ Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Quản lý Dược (Bộ Y tế) cho biết, những năm gần đây, số lượng mỹ phẩm tiêu thụ tại Việt Nam tăng trưởng khá nhanh. Phần lớn lượng mỹ phẩm này là hàng nhập khẩu (chiếm từ 80 đến 90%) và chủ yếu đến từ các thương hiệu của Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và châu Âu. Thị phần tiêu thụ tập trung ở các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… và đang dần mở rộng sang khu vực nông thôn và miền núi.

Với số lượng tiêu thụ lớn, lợi nhuận thu về lại cao khiến cho mặt hàng mỹ phẩm trở thành đối tượng rất dễ bị làm nhái, làm giả. Trong tháng cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (từ ngày 15/5 đến 15/6), Cục Quản lý Dược kiểm tra 20 cơ sở đã phát hiện chín cơ sở vi phạm các hành vi như: Công bố sai nội dung, sản phẩm không có hóa đơn, nguồn gốc, xuất xứ và chưa được cấp phép... Trong tháng cao điểm, có gần 300 sản phẩm bị rút số công bố, bằng 60% tổng số mỹ phẩm bị thu hồi, rút số công bố trong cả năm 2024…

Tại hệ thống các bệnh viện da liễu tuyến trung ương và Thành phố Hồ Chí Minh, đã tiếp nhận hàng nghìn người bệnh đến khám do biến chứng sau khi sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc. Nhiều trường hợp gặp khó khăn trong điều trị do đã sử dụng nhiều sản phẩm có thành phần bị cấm, điều trị kéo dài thời gian gây tốn kém chi phí; thậm chí còn để lại di chứng không chữa được (sẹo, rối loạn sắc tố…).

Trưởng phòng Quản lý Hoạt động thương mại điện tử-Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số ( Bộ Công thương) Lê Thị Hà cho biết: Khó kiểm soát nhất là mỹ phẩm giả, không có nguồn gốc bán trên các nền tảng thương mại điện tử. Theo khảo sát của Bộ Công thương, tỷ lệ người mua mỹ phẩm qua nền tảng thương mại điện tử tại Việt Nam là khoảng hơn 60%, phổ biến nhất là trên Shopee, TikTok ...

Hoạt động kinh doanh mỹ phẩm online hiện nay đang tồn tại nhiều rủi ro, phần lớn chưa kiểm soát được chất lượng như: Hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ; thậm chí những hành vi vi phạm tinh vi như nhái thương hiệu, bán hàng chưa công bố, quảng cáo sai công dụng hoặc lợi dụng hình thức livestream để tiêu thụ sản phẩm.

Hiện tại mới có 18% số nền tảng hoàn thiện thủ tục hành chính kinh doanh trên sàn thương mại điện tử, còn lại thiếu hoặc chưa tuân thủ đầy đủ quy định. Nguyên nhân chính của tình trạng nêu trên là do một số quy định ban hành không phù hợp với hình thức kinh doanh trên sàn thương mại điện tử. Như quy định về nguồn gốc mỹ phẩm chủ yếu là do người bán chịu trách nhiệm, trong khi nền tảng thương mại điện tử mới chỉ yêu cầu giấy tờ pháp lý như phiếu công bố sản phẩm mà không có công cụ đối chiếu dữ liệu với cơ quan quản lý.

Bên cạnh đó, các quy định hiện hành mới chỉ tập trung nhiều vào khâu sản xuất, chưa có quy định chặt chẽ đối với hoạt động kinh doanh mỹ phẩm trên môi trường số. Có trường hợp người bán hàng có thể chỉnh sửa phiếu công bố để hợp thức hóa hàng giả, hàng nhái, trong khi chế tài xử phạt chưa bao quát được các loại hình kinh doanh mới như livestream, tiếp thị liên kết hay người bán hàng xuyên biên giới. Ngoài ra, hạ tầng dữ liệu quản lý mỹ phẩm còn phân tán, thiếu sự kết nối giữa các cơ quan quản lý thị trường, hải quan, thuế,… chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả, nhất là khi người bán không có tư cách pháp nhân tại Việt Nam.

Đi tìm giải pháp cho vấn đề này, ông Nguyễn Tấn Phong, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam cho rằng, phải đẩy nhanh ứng dụng công nghệ số, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về mỹ phẩm, áp dụng mã QR và hệ thống truy xuất nguồn gốc để người tiêu dùng dễ kiểm tra, đồng thời hạn chế hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Cần giám sát chặt chẽ sản phẩm sau khi được phép lưu hành, đây là tuyến phòng vệ cuối cùng để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Nếu khâu tiền kiểm chỉ dựa vào hồ sơ công bố từ doanh nghiệp thì hậu kiểm mới phản ánh thực tế chất lượng sản phẩm. Nhờ hậu kiểm, những sản phẩm chứa chất cấm, sai lệch thành phần hay quảng cáo thổi phồng, không rõ nguồn gốc, xuất xứ mới được phát hiện kịp thời và thu hồi. Mặt khác, cần hoàn thiện các quy định của pháp luật, như sửa đổi quy định hiện hành, tăng chế tài xử phạt và quy rõ trách nhiệm của doanh nghiệp, sàn thương mại điện tử, người nổi tiếng...

Theo quy định hiện hành, doanh nghiệp được rút số công bố bất thường khi họ thấy sản phẩm có vấn đề, nhưng đây là kẽ hở khiến cho nhiều sản phẩm “biến mất” khỏi danh sách công bố trước khi bị kiểm tra. Ông Tạ Mạnh Hùng cho rằng, cần thực hiện bốn giải pháp để kiểm soát chất lượng mỹ phẩm trên sàn thương mại điện tử. Theo đó, cần tăng cường quản lý và hậu kiểm thông qua xây dựng hệ thống quy định chặt chẽ; nâng cao chế tài xử phạt đối với hành vi vi phạm trong công bố, quảng cáo, sản xuất mỹ phẩm; thiết lập cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gốc minh bạch, dễ tra cứu. Có chính sách hỗ trợ phát triển mỹ phẩm sản xuất trong nước, từ việc định hướng thúc đẩy nghiên cứu phát triển sản phẩm, đầu tư công nghệ sản xuất, bao bì, tiêu chuẩn hóa chất lượng…; xây dựng thương hiệu mỹ phẩm Việt gắn với giá trị tự nhiên, thảo dược và nguyên liệu bản địa.

Các cơ quan chức năng cần tổ chức các chiến dịch truyền thông về mỹ phẩm an toàn, hướng dẫn cách lựa chọn sản phẩm uy tín, khuyến khích người tiêu dùng sử dụng công cụ kiểm tra thông tin công bố trên website của Cục Quản lý Dược. Tăng cường phối hợp liên ngành và quốc tế, nhất là giữa các cơ quan chức năng như y tế, công thương, công an…

Vì vậy, các cơ quan liên quan cần sớm hoàn thiện cơ chế quản lý, chế tài xử lý chặt chẽ để kênh thương mại điện tử phải trở thành kênh phân phối tin cậy của tất cả các ngành hàng nói chung và của mỹ phẩm nói riêng. Sự phối hợp từ nhiều phía sẽ giúp công tác quản lý ngành hàng mỹ phẩm trong thời gian tới minh bạch, hiệu quả hơn, vừa bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng cũng như phù hợp với xu thế phát triển của thị trường.

THANH MAI