Khủng hoảng thiếu gạo ở Nhật: Người dân xếp hàng mua gạo trợ giá

Ảnh minh họa - Ảnh: Reuters.

Chỉ vài phút sau khi mở cửa, hợp tác xã nông sản ở Atami - một thị trấn ven biển ở phía Tây Nam thủ đô Tokyo - đã bán hết sạch số gạo được trợ giá.

“Số gạo mua được này chỉ đủ cho gia đình 2 người của chúng tôi dùng trong đôi tuần. Nhật Bản đang ở trong một tình thế thật lạ lùng”, bà Yujiro Osaki, 46 tuổi - một trong hàng chục người đang xếp hàng dài để chờ mua được mỗi người 1 bao gạo 3 kg cùng chất lượng nhưng có giá rẻ hơn vài USD so với giá siêu thị - nói với tờ báo Financial Times.

Tờ báo này cho biết đối với hàng triệu người tiêu dùng Nhật Bản đang chật vật vì giá lương thực - thực phẩm tăng mạnh sau nhiều năm đi ngang, việc xếp hàng và tìm kiếm mức giá tốt hơn giờ dã trở thành một phần trong việc đi mua gạo.

GIÁ GẠO VÀ CHÍNH TRỊ NHẬT BẢN

Chính phủ của Thủ tướng Shigeru Ishiba - vốn đã đối mặt với sự không hài lòng của cử tri sau khi giá gạo trong nước tăng gần gấp đôi trong năm 2024 - đang đứng trước một cuộc bầu cử Thượng viện vào tháng 7/2025 mà giới phân tích dự báo là kết quả sẽ phụ thuộc không nhỏ vào quan điểm của công chúng về lạm phát và giá gạo.

Giá bình quân của một bao gạo 60 kg thu hoạch năm 2024 đã đạt mức cao nhất mọi thời đại hơn 26.400 yên, tương đương 184 USD. Nhật Bản chưa tới mức cạn gạo, nhưng nước này vẫn chưa phục hồi được hoàn toàn nguồn cung gạo sau khi vụ mất mùa năm 2023 xảy ra đúng vào lúc kết thúc thời kỳ giảm phát kéo dài và các nhà bán lẻ trong nước sẵn sàng hơn với việc tăng giá gạo.

Ngoài ra, cũng có tình trạng một số cá nhân tích trữ gạo và các nhà bán buôn cố tình găm lại hàng. Trong bối cảnh như vậy, lần đầu tiên trong lịch sử, Chính phủ Nhật Bản đã tiến hành xả gạo từ kho dự trữ gạo chiến lược trong điều kiện nước này không gặp thiên tai. Khi một phần trong số gạo được xả từ dự trữ này được bán ra thị trường vào cuối tuần trước, người dân đã xếp hàng dài hàng giờ đồng hồ tại các siêu thị trên khắp cả nước.

Thủ tướng Ishiba hiện đang thành lập một ủy ban nội các đặc biệt để thảo luận về cải cách chính sách gạo khẩn cấp. Ông cũng đã sa thải một bộ trưởng nông nghiệp trong nội các của mình và bổ nhiệm ông Shinjiro Koizumi, con trai của cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi, vào cương vị này nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng.

Những nỗ lực lâu năm của Nhật Bản nhằm bảo vệ nông dân trong nước khỏi sự cạnh tranh từ bên ngoài, bao gồm cả việc hạn chế nhập khẩu gạo nước ngoài, đồng nghĩa rằng việc giải quyết cuộc khủng hoảng thiếu gạo của nước này sẽ không dễ dàng - theo ông Kazuhito Yamashita, Giám đốc Viện nghiên cứu Toàn cầu Canon và là chuyên gia về thị trường gạo Nhật Bản.

Trong nhiều thập kỷ, chính sách của Chính phủ Nhật đã tập trung vào việc củng cố giá gạo để thu hút sự ủng hộ quan trọng của cử tri khu vực nông thôn, nhưng giá cả sinh hoạt leo thang đã ảnh hưởng đến hàng triệu gia đình thành thị và khiến lạm phát trở thành một vấn đề chính trị lớn hơn đối với Chính phủ.

Nhiều người chỉ trích một chương trình Chính phủ nhằm tăng giá gạo bằng cách khuyến khích nông dân giảm canh tác. Chính sách này phải tới năm 2018 mới kết thúc.

“Chương trình này luôn là một vấn đề”, ông Yamashita nhận xét. “Nếu Nhật Bản chuyển sang trợ cấp nông dân giống như các quốc gia khác, mọi thứ sẽ thay đổi. Nông dân sẽ có đủ khả năng tích lũy thêm đất nông nghiệp, giảm chi phí thông qua quy mô và sản xuất nhiều gạo hơn”.

Ông nói thêm: “Nhật Bản có thể đã trở thành nước xuất khẩu gạo chất lượng cao toàn cầu nếu các chính sách của họ không đi ngược trong suốt những năm qua”.

HY VỌNG VỀ CẢI CÁCH CHÍNH SÁCH NÔNG NGHIỆP

Mặc dù dân số nông dân còn lao động của Nhật Bản đã giảm xuống còn dưới 1% tổng dân số từ mức 4,4% vào năm 1976, họ vẫn là một nhóm vận động hành lang có sức ảnh hưởng lớn. “Việc giảm số lượng thực sự giúp nông dân dễ dàng đạt được sự đồng thuận chính trị thống nhất hơn”, ông Kunio Nishikawa - một chuyên gia về lúa gạo tại Đại học Ibaraki - nhận định. “Trong hệ thống bầu cử của Nhật Bản, một số lượng ghế tương đối lớn trong Quốc hội được phân bổ cho các vùng nông thôn, củng cố ảnh hưởng chính trị của nông dân”.

Xét cho cùng, dân số nông dân giảm sẽ giúp cuộc tranh luận về cải cách chính sách nông nghiệp của Nhật Bản trở nên dễ dàng hơn, ông Nishikawa nhận định. “Vì cuộc khủng hoảng gạo này đã trở thành chủ đề thảo luận toàn quốc, bao gồm cả người tiêu dùng, nên tôi hy vọng rằng cải cách chính sách nông nghiệp sẽ có tiến triển”, ông Nishikawa cho biết.

Với tốc độ tăng của giá gạo, Chính phủ Nhật Bản có thể đương đầu áp lực lớn phải xoa dịu người tiêu dùng, theo ông Tobias Harris, một nhà phân tích chính trị của công ty nghiên cứu và tư vấn Japan Foresight. “Nhưng các ông Ishiba và Koizumi cũng phải tìm cách xoa dịu nông dân trồng lúa gạo trước cuộc bầu cử thượng viện”.

Việc xả dự trữ gạo có thể giúp hạ nhiệt giá gạo, nhưng các nhà phân tích cho rằng sự hạ nhiệt này chỉ là tạm thời. Ảnh hưởng lan tỏa của tình trạng thiếu hụt nguồn cung và giá gạo tăng cao đã tạo ra sự cạnh tranh lớn giữa các hợp tác xã mua gạo - lực lượng chiếm khoảng 40% thị trường gạo Nhật Bản - với các nhà bán buôn và những người mua quy mô lớn khác như chuỗi nhà hàng và các nhà sản xuất thực phẩm.

Nhiều hợp tác xã đã tiếp cận trực tiếp với nông dân, đưa ra mức giá cố định khoảng 26.000 yên cho mỗi bao gạo 60kg. Các nhà phân tích cho biết các hợp tác xã hiện không thể bán gạo với mức giá thấp hơn nhiều so với mức giá đó mà không bị lỗ. Trong khi đó, tại các siêu thị trên khắp cả nước, giá gạo do Nhật Bản sản xuất đang ở mức cao kỷ lục, các kệ hàng trống rỗng hoặc chỉ có một ít hàng và nhiều cửa hàng trưng bày các biển hiệu khuyến nghị người tiêu dùng không dư dả tiền bạc nên tìm nguồn tinh bột rẻ hơn từ bánh mỳ hoặc mỳ sợi.

Tại Atami, một cặp vợ chồng lớn tuổi rời khỏi cửa hàng nông sản mà không có gì trong tay. Gạo có giá rẻ hơn đã được bán hết trước khi họ đến cửa hàng.

“Chúng tôi hỏi họ khi nào sẽ có đợt bán tiếp theo. Họ trả lời rằng họ không biết”, người chồng nói.

An Huy