'Không thể để thế hệ con em béo phì rồi mới đánh thuế tiêu thụ đặc biệt nước giải khát có đường'

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng báo cáo giải trình.

Từ thực tiễn thế giới và thực trạng tiêu thụ nước giải khát có đường của Việt Nam, đáng lẽ cần phải đánh thuế tiêu thụ đặc biệt sớm hơn với nước giải khát có đường, theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng.

Không chỉ là câu chuyện chính sách thuế, mà còn là lựa chọn chiến lược

Sáng 9/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi (Dự thảo).

Một trong những vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm thảo luận là việc bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế TTĐB. Dự thảo trình Quốc hội kỳ này đã chỉnh lý theo hướng quy định lộ trình thực hiện, từ năm 2027 áp dụng thuế suất 8%, từ năm 2028 áp dụng thuế suất 10% (đề xuất ban đầu là 10% từ năm 2026).

Bên cạnh ý kiến cho rằng chưa nên đánh thuế, có đại biểu đề nghị xây dựng lộ trình áp thuế phù hợp.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội, đại biểu Trần Văn Khải cho rằng có thể lùi thời điểm áp thuế đến năm 2027 với mức khởi điểm thấp (ví dụ 5-8% trong năm đầu) rồi tăng lên 10% sau, giúp doanh nghiệp (đặc biệt doanh nghiệp vừa và nhỏ) có thời gian thích ứng và cải tiến công thức giảm đường.

Theo đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai), Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và tài chính của Quốc hội, phương án thuế suất đối với nước giải khát có đường tiêu chuẩn Việt Nam 5 gam/100 ml là 8% và 10% lùi tận đến năm 2027 và năm 2028 là quá chậm và quá thấp, chưa đúng quan điểm, mục tiêu xây dựng dự án luật và chưa phù hợp với kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Thông báo số 176 của Văn phòng Trung ương Đảng. Đó là “đặt sức khỏe và công tác chăm sóc sức khỏe lên vị trí chiến lược, ưu tiên trong tất cả các chiến lược, chính sách phát triển”, đại biểu nhấn mạnh.

Vị đại biểu Gia Lai nhận xét, lập luận rằng áp thuế 10% có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng hay cần cân bằng giữa mục tiêu sức khỏe và mục tiêu tăng trưởng chỉ đúng trong điều kiện lý tưởng khi Việt Nam chúng ta không phải đối mặt với một đại dịch thầm lặng mang tên là bệnh không lây nhiễm đang tàn phá từng gia đình.

“Hơn 21 triệu người Việt trưởng thành mắc bệnh tim mạch tương đương một phần tư dân số nước ta, trong đó 200.000 người chết mỗi năm vì bệnh không lây nhiễm này”, đại biểu Hoàng Anh nêu những so sánh đáng chú ý.

Hàng loạt con số khác cũng được đại biểu Hoàng Anh dẫn ra, như có hơn 5.000.000 người Việt đang sống chung với tiểu đường. 40 % trẻ em thành thị bị thừa cân, béo phì và đồ uống có đường vốn không có giá trị dinh dưỡng đáng kể lại là một trong số ít thủ phạm chính. Việc tiêu thụ đồ uống có đường ngày càng nhiều còn có khả năng gia tăng nguy cơ ung thư. Tính đến năm 2024, Việt Nam có hơn 360.000 người đang mắc bệnh ung thư, mỗi năm có khoảng 180.000 ca mắc mới và hơn 120.000 ca tử vong,

Trong khi đó, mức tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đã tăng phi mã từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên tới 6,67 tỷ lít năm 2023, tương đương mức tăng 420%. Trung bình mỗi người Việt tiêu thụ hơn 70 lít một năm, gấp đôi mức khuyến nghị để đảm bảo sức khỏe. Không kể sản xuất trong nước, giá trị nhập khẩu loại đồ uống này cũng tiếp tục tăng qua các năm.

Không chỉ là câu chuyện chính sách thuế, đại biểu Hoàng Anh cho rằng đây còn là lựa chọn chiến lược của một quốc gia có trách nhiệm. Thái Lan đã áp thuế từ năm 2017 ngay sau áp thuế, tiêu dùng đồ uống có đường giảm ngay và được kiềm chế. Philippines, Malaysia thu hàng tỷ USD từ thuế này, nhưng quan trọng hơn họ đã giảm tỷ lệ bệnh tật. Các nước Brunei, Đông Timor cũng có hành động tương tự, ông Hoàng Anh nhấn mạnh. Vậy mà, Việt Nam mới chỉ “bàn”, theo hướng để đạt được tiêu chí ba nhất so với các quốc gia trong khu vực. Đó là mức thuế thấp nhất, tác động ít nhất tới giá bán lẻ và giảm ít nhất số người sử dụng. “Nếu hôm nay chúng ta không hành động, ngày mai chúng ta sẽ trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân”, ông phát biểu.

Việc áp thuế đủ mạnh, theo đại biểu, là một phần của cam kết phát triển bền vững mà Việt Nam đã tuyên bố với thế giới. Quốc hội và đại biểu Quốc hội đại diện cho nhân dân có trách nhiệm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và định hướng sản xuất có trách nhiệm. Vì vậy, kiến nghị của đại biểu là không giảm thuế suất xuống 8% như dự thảo mới mà giữ mức 10% từ năm 2026 và 20% từ năm 2030. Đồng thời, bổ sung mức thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường như mô hình Thái Lan đã áp dụng.

Vấn đề khó nhưng có cơ sở

Hồi âm sự quan tâm của đại biểu, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết quá trình soạn thảo, lấy ý kiến Bộ này nhận được nhiều ý kiến trái chiều về việc áp thuế hay không với nước ngọt.

Cho rằng đây là vấn đề khó với cơ quan soạn thảo cũng như cơ quan thẩm tra song theo Bộ trưởng thì có những căn cứ rất rõ ràng để cân nhắc việc đánh thuế nước giải khát có đường hàm lượng là trên 5g/100 ml như dự thảo luật.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo Việt Nam, một trong số các quốc gia tiêu thụ nước ngọt ngày càng lớn, nguy cơ béo phì cao, cần "đánh thuế càng sớm, càng cao càng tốt với nước giải khát có đường".

Theo số liệu của WHO, mỗi người Việt tiêu thụ khoảng 46,5% đường tự do một ngày, phần lớn trong số này đến từ nước giải khát có đường. Đây là nguyên nhân gây béo phì, thừa cân. Tổ chức này khuyến nghị Việt Nam áp thuế tối thiểu 20% với nước ngọt. Hiện 107 quốc gia trên thế giới, riêng khu vực ASEAN có 7 nước đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với mặt hàng này - Bộ trưởng thông tin.

“Từ thực tiễn thế giới và thực trạng của Việt Nam, cá nhân tôi nghĩ rằng đáng lẽ phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này cũng đã muộn rồi, không thể để đến lúc thế hệ con em của chúng ta béo phì, bệnh tật rồi chúng ta mới bàn", Bộ trưởng Thắng nêu quan điểm

Theo nghị trình, chiều 13/6, Quốc hội sẽ bấm nút thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi).

Nguyễn Lê