Khơi dậy sức mạnh hội tụ, kiến tạo khát vọng tương lai: (Kỳ III): Phấn đấu xây dựng tỉnh Ninh Bình xanh, hiện đại và đáng sống

Hội thảo “Tham vấn về định hướng phát triển ngành-lĩnh vực, sản phẩm chủ lực, vùng động lực gắn với tổ chức lại không gian phát triển Hà Nam-Nam Định-Ninh Bình theo đơn vị hành chính mới, giai đoạn 2025-2030”. Ảnh: Anh Tuấn

Tái cấu trúc toàn diện để vượt qua giới hạn cũ

Trong những năm qua, Đảng bộ các tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, tranh thủ cơ hội, vượt qua thách thức, nỗ lực hoàn thành cơ bản các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế-xã hội, với nhiều điểm sáng trong đổi mới mô hình tăng trưởng, nhất là làm mới động lực tăng trưởng truyền thống, chú trọng phát triển các động lực tăng trưởng mới dựa trên giá trị các ngành công nghiệp công nghệ cao, kinh tế số, kinh tế sáng tạo, kinh tế di sản, kinh tế tuần hoàn; cơ cấu kinh tế ngành và nội ngành theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Theo số liệu tổng hợp của các cơ quan chức năng, tính đến hết năm 2024, quy mô kinh tế chung của 3 tỉnh ước đạt 310.282 tỷ đồng, xếp thứ 11/34 tỉnh, thành phố sau sáp nhập; tổng thu ngân sách đạt 55.018 tỷ đồng, xếp thứ 6/34 tỉnh, thành phố sau sáp nhập; tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 17,56 tỷ USD, chiếm 12,3% tổng kim ngạch xuất khẩu các tỉnh, thành phố Vùng đồng bằng Sông Hồng, chiếm 4,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Nông nghiệp phát triển theo hướng hữu cơ, tuần hoàn; xây dựng nông thôn mới và phát triển đô thị có nhiều đột phá, hạ tầng được đầu tư đồng bộ, diện mạo nông thôn đổi mới toàn diện, chất lượng sống khu vực nông thôn tiệm cận đô thị là nền tảng vững chắc cho mục tiêu xây dựng tỉnh Ninh Bình mới trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, với đặc trưng Đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo.

Các mô hình kinh tế mới phát triển nhanh chóng: thương mại điện tử, kinh tế đêm, du lịch cộng đồng, làng nghề sáng tạo, nông nghiệp bản địa… góp phần gia tăng động lực tăng trưởng mới cho địa phương. Một số dự án kinh tế số và kinh tế xanh đã đi vào hoạt động, tạo điểm nhấn tái cơ cấu, khẳng định được thương hiệu, vị thế trong vùng và cả nước, như: sản xuất vật liệu “xanh”, công nghệ thông tin tại Nam Định; công nghiệp cơ khí-ô tô, tổ chức sự kiện-du lịch tại Ninh Bình; công nghiệp điện tử, công nghiệp giải trí, công nghiệp hỗ trợ tại Hà Nam. Đặc biệt, đã xuất hiện những doanh nghiệp Việt có khả năng làm chủ liên doanh, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn câùmột chỉ dấu tích cực về năng lực phát triển độc lập, tự chủ.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội của ba tỉnh còn tồn tại một số hạn chế, khó khăn. Điều đầu tiên phải kể đến đó là, không gian phát triển của đơn vị hành chính-lãnh thổ sau một thời gian phát triển mạnh mẽ, đã trở nên chật hẹp, tạo nên những rào cản chia cắt nguồn lực, thị trường, gây khó khăn cho quy hoạch ngành gắn với quy hoạch không gian trước sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất sau 40 năm đổi mới; vẫn là “vùng trũng” về logistics liên vận quốc tế, nhất là thiếu cảng hàng không, cảng biển nước sâu.

Đối với việc phát triển kinh tế, chủ yếu vẫn dựa vào các động lực tăng trưởng truyền thống; năng suất các yếu tố tổng hợp, hàm lượng khoa học công nghệ đóng góp vào tăng trưởng chưa cao; cần giải quyết giữa vấn đề về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Cùng với đó, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo chưa tạo động lực phát triển mới, kinh tế số chiếm tỷ trọng thấp trong Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP); chưa có các trung tâm đào tạo, nghiên cứu và phát triển (R&D), đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế chưa gắn với chiến lược phát triển ngành mũi nhọn.

Những hạn chế, khó khăn này không chỉ là trở lực, mà chính là mặt bằng hiện thực cần vượt qua để mở ra một mô hình phát triển mới. Việc hợp nhất ba tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình là cơ hội lịch sử để tái cấu trúc toàn diện mô hình tăng trưởng, tổ chức lại không gian phát triển với mục tiêu phát triển bền vững.

Giải phóng nguồn lực-tạo đà bứt phá

Những thành tựu nổi bật của tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình trong những năm qua, nhất là trong nhiệm kỳ 2020-2025 đã đến ngưỡng cần một không gian phát triển rộng hơn, cho phép khơi thông, giải phóng mọi nguồn lực, phát huy đầy đủ mọi tiềm năng, lợi thế, giá trị truyền thống vùng đất văn hiến và anh hùng, khắc phục những giới hạn của đơn vị hành chính-lãnh thổ gắn với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, được thực hiện thông qua cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính, sẽ mở ra cho tỉnh Ninh Bình mới những khả năng phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Khi lãnh thổ của tỉnh được mở rộng, điều đương nhiên kéo theo đó là mở rộng cục diện của “bàn cờ” phát triển kinh tế-xã hội với các tầm nhìn lớn lao hơn, hoài bão hơn, trách nhiệm hơn. TS. Lê Anh Đức, Trưởng ban, Ban Quy hoạch và phát triển vùngViện chiến lược và Chính sách Kinh tế-Tài chính cho rằng: Việc sáp nhập mở ra một cơ hội lịch sử để tái định hình không gian phát triển của Ninh Bình theo hướng hiện đại, bền vững và cạnh tranh hơn. Trước hết, cần cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, kinh doanh, với cam kết rõ ràng từ chính quyền cấp tỉnh và sự hỗ trợ trực tiếp từ cấp xã mới, đặc biệt trong giải quyết thủ tục hành chính, tiếp cận đất đai, tín dụng và lao động. Trên nền đó, Ninh Bình nên đẩy mạnh thu hút các nguồn lực đầu tư đa dạng vào các vùng trọng điểm, hình thành các cực tăng trưởng mới theo định hướng kinh tế xanh, tuần hoàn và số. Không gian phát triển cần được tổ chức theo các cụm liên kết ngành chủ lực dựa trên lợi thế địa phương, gắn với các chính sách ưu tiên phát triển công nghiệp sạch, công nghệ cao, hiện đại hóa hạ tầng số và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Đối với lĩnh vực Du lịch, thế mạnh đặc thù của tỉnh cần được định vị lại như một thương hiệu quốc tế, hấp dẫn dòng vốn chất lượng cao. Đồng thời, việc triển khai nhanh các dự án hạ tầng trọng điểm, kết nối đồng bộ với hệ thống vùng và quốc gia, sẽ là yếu tố then chốt để hình thành một cấu trúc không gian phát triển mới, năng động và có tính lan tỏa cao, từng bước đưa Ninh Bình trở thành trung tâm tăng trưởng của khu vực.

Để thực hiện thành công các định hướng này, cần sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và người dân; cùng với quy hoạch đồng bộ, khoa học; cơ chế, chính sách đột phá và đầu tư hiệu quả các nguồn lực. Ông Nguyễn Xuân Anh, Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia (Bộ Xây dựng) cho rằng: Việc hợp nhất ba tỉnh Hà Nam-Nam Định-Ninh Bình sẽ mở ra cơ hội rõ rệt về phát triển địa bàn. Tuy nhiên, để chuyển hóa cơ hội thành hiện thực, điều quan trọng nằm ở khả năng hành động nhanh-quyết định hiệu quả-vượt qua các rào cản thể chế kìm hãm sức sản xuất. Khi chuyển thành một tỉnh mới, vùng đất này không thể tiếp tục bị ràng buộc bởi mô hình vận hành hành chính truyền thống-cứng nhắc-kiểm soát chồng chéo như hiện nay. Các hành lang kinh tế, cụm đô thị, cụm công nghiệp văn hóa-dịch vụ hay vùng du lịch sinh thái nếu muốn phát triển, đều cần có vốn đầu tư lớn, nhà đầu tư quyết tâm, dự án ít rào cản, và cơ chế pháp lý linh hoạt.

Để phát huy hiệu quả sau sáp nhập, ông Nguyễn Xuân Anh kiến nghị: Trước hết cần trao cơ chế tự chủ cao hơn cho tỉnh hợp nhất, cho phép địa phương rút ngắn quy trình quy hoạch, phê duyệt dự án, chuyển đổi đất đai và điều chỉnh quy hoạch cục bộ. Việc phân cấp mạnh cho cấp tỉnh, xã phải đi kèm quyền vận dụng linh hoạt các mô hình quản trị đô thị hiện đại. Các hành lang kinh tế không thể chỉ là hạ tầng giao thông, mà cần được thiết kế như một gói chính sách tích hợp-với mục tiêu, tiêu chí, dự án, kế hoạch hành động rõ ràng, nhằm tạo động lực phát triển thực chất. Nên dành cơ chế tài chính đặc thù cho tỉnh mới, ít nhất trong giai đoạn đầu: tăng tỷ lệ ngân sách địa phương được giữ lại; ưu tiên vốn ODA và đầu tư công trung hạn; thiết lập quỹ phát triển hành lang trọng điểm.

Đồng thời, cần rút ngắn thủ tục dự án hạ tầng, công nghiệp, dịch vụ-đặc biệt trong khu kinh tế, khu đổi mới sáng tạo xuống chỉ vài tuần theo mô hình “chuyển đổi nhanh”. Đồng thời, để phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo, cần cho phép địa phương chủ động xây dựng mô hình tổ chức công-tư linh hoạt như trung tâm xúc tiến sáng tạo, quỹ đầu tư di sản sống hoặc cụm khởi nghiệp văn hóa. Khi được lựa chọn cơ chế và đối tác phù hợp, năng lượng sáng tạo trong xã hội sẽ được giải phóng hiệu quả.

“Sáp nhập tỉnh là cơ hội tổ chức lại không gian phát triển, nhưng điều cốt lõi là phải khai phóng cả tư duy và năng lực hành động. Một tỉnh lớn không thể vận hành bằng cơ chế cũ. Tỉnh Ninh Bình (mới) không chỉ là một đơn vị hành chính to hơn, mà có thể trở thành một mô hình thể nghiệm phát triển tỉnh có năng lực hành động cấp quốc gia và hướng đến hội nhập quốc tế”, ông Nguyễn Xuân Anh, Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia, Bộ Xây dựng khẳng định.

Như vậy, tầm nhìn dài hạn đặt ra cho tỉnh Ninh Bình mới hiện nay, không chỉ dừng ở việc tổ chức lại hành chính mà hướng tới một đô thị di sản, công nghiệp, sinh thái tầm khu vực. Với sự sáp nhập, tỉnh Ninh Bình mới có thể định hình lại vị thế trong chiến lược phát triển quốc gia: vừa là vùng lõi văn hóa-di sản, vừa là trung tâm logistics-sản xuất-dịch vụ chất lượng cao, vừa là hình mẫu cho phát triển bền vững kết hợp giữa công nghiệp hóa với bảo tồn thiên nhiên. Tỉnh hướng tới xây dựng mô hình “Đô thị di sản-công nghiệp xanh-logistics thông minh” tầm khu vực, là đối trọng kinh tế phía Nam vùng Thủ đô, là mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị Bắc Bộ và hành lang kinh tế ven biển.

Tuy nhiên, để biến cơ hội thành hiện thực, một điều kiện tiên quyết là sự đồng thuận xã hội và năng lực quản trị chuyển đổi. Bài học từ các mô hình cấp tỉnh lớn như Quảng Ninh, Thanh Hóa hay Đà Nẵng đã cho thấy: Bên cạnh một tầm nhìn chiến lược, thể chế linh hoạt cần có sự thống nhất cao từ Trung ương đến địa phương và người dân, thì mọi ý tưởng tích hợp mới có thể đi vào cuộc sống. Do đó, quá trình hợp nhất cần được chuẩn bị kỹ lưỡng, minh bạch, khoa học và đặc biệt phải được truyền thông đúng cách để tạo niềm tin, khơi dậy tinh thần “chúng ta là một”, như những gì người dân từng chung tay xây dựng tỉnh Hà Nam Ninh trong những năm đầu sau giải phóng.

Việc sáp nhập ba tỉnh Ninh BìnhHà Nam-Nam Định không chỉ là sự trở về với gốc rễ lịch sử, mà còn là bước nhảy vọt hướng tới hiện thực hóa khát vọng xây dựng một vùng phát triển bền vững, tự cường, hội nhập và văn minh. Đây là hình mẫu điển hình cho tư duy phát triển vùng mới: dám nghĩ lớn, hành động quyết liệt, hướng đến hiệu quả tổng hợp và lợi ích lâu dài cho quốc gia, người dân và doanh nghiệp. Từ sự hội tụ hôm nay, một tương lai thịnh vượng đang mở ra cho vùng đất “vững như kiềng ba chân” nơi cửa ngõ phía Nam Thủ đô.

Nguyễn Thơm-Minh Thu