Khi văn hóa đọc bước vào kỷ nguyên điện tử

Sách giấy đối mặt với sự cạnh tranh khi văn hóa đọc bước vào kỷ nguyên điện tử. Ảnh: Thư Hoàng

Xu hướng mới trong hành vi đọc

Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh hay máy tính bảng, người đọc ngày nay có thể tiếp cận hàng triệu đầu sách, tài liệu tham khảo, tạp chí chuyên ngành. Điều này mở rộng đáng kể không gian đọc, phá bỏ giới hạn về thời gian và địa điểm. Sách điện tử cho phép tra cứu nhanh, ghi chú, thậm chí đồng bộ trên nhiều thiết bị, giúp việc đọc trở nên linh hoạt và cá nhân hóa hơn.

Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam – Công ty nghiên cứu thị trường, tỷ lệ người trẻ từ 18 – 35 tuổi lựa chọn đọc ebook hoặc ứng dụng đọc trực tuyến tăng đều qua từng năm, nhất là sau đại dịch Covid-19, khi thói quen làm việc – học tập từ xa trở nên phổ biến. Với những bạn trẻ thường xuyên di chuyển, sách điện tử còn giúp tiết kiệm chi phí và không gian lưu trữ.

Tuy nhiên, sự thuận tiện này cũng đặt ra câu hỏi: liệu những giá trị truyền thống của sách in có bị lu mờ? Dù công nghệ đọc số bùng nổ, nhiều độc giả vẫn khẳng định sách in mang lại trải nghiệm khác biệt. Cảm giác được cầm cuốn sách trên tay, lật từng trang giấy, ngửi mùi mực in tạo ra mối gắn bó khó phai.

Nhà văn Đỗ Nhật Phi, tác giả cuốn “Người ngủ thuê” chia sẻ: “Sách in không chỉ đơn thuần là phương tiện truyền tải tri thức, mà còn là một sản phẩm văn hóa có giá trị thẩm mỹ. Bìa sách, chất liệu giấy, cách trình bày đều góp phần tạo nên trải nghiệm đọc trọn vẹn. Đó là điều sách điện tử khó có thể thay thế hoàn toàn”.

Thực tế cho thấy, nhiều hội chợ sách, lễ hội đọc sách tại Hà Nội, TPHCM, Huế hay Đà Nẵng vẫn thu hút hàng vạn độc giả, đặc biệt là giới trẻ. Họ tìm đến không chỉ để mua sách với giá ưu đãi, mà còn để gặp gỡ tác giả, tham gia tọa đàm, chia sẻ niềm đam mê đọc. Điều đó chứng minh, văn hóa đọc truyền thống vẫn giữ chỗ đứng vững chắc trong đời sống cộng đồng.

Bà Nguyễn Thu Trang - Giám đốc Bản quyền và Xuất bản thương hiệu Tân Việt Books nhận định: “Chúng ta không nên đặt sách in và sách điện tử ở thế đối lập. Cái quan trọng là nuôi dưỡng thói quen đọc. Hình thức chỉ là công cụ. Nếu công nghệ giúp khuyến khích người trẻ đọc nhiều hơn, đó là tín hiệu tích cực cho văn hóa đọc”.

Thực tế, nhiều nhà xuất bản tại Việt Nam đã nắm bắt xu hướng này, song song phát hành bản in và bản điện tử, đồng thời hợp tác với các nền tảng đọc trực tuyến để mở rộng kênh phân phối. Sự kết hợp này không chỉ gia tăng lượng độc giả, mà còn giúp tác giả tiếp cận với cộng đồng rộng lớn hơn, vượt khỏi giới hạn địa lý.

Hướng đi cho tương lai

Bên cạnh cơ hội, văn hóa đọc trong kỷ nguyên điện tử cũng đối mặt nhiều thách thức. Trước hết là sự cạnh tranh từ các loại hình giải trí số: mạng xã hội, video ngắn, trò chơi trực tuyến… vốn hấp dẫn và dễ gây “nghiện”. Thói quen đọc sâu, đọc lâu của người trẻ bị ảnh hưởng đáng kể, thay vào đó là xu hướng đọc lướt, tiêu thụ thông tin ngắn gọn.

Ngoài ra, vấn nạn vi phạm bản quyền sách điện tử ngày càng nhức nhối. Nhiều trang web, ứng dụng chia sẻ ebook lậu khiến tác giả và nhà xuất bản chịu thiệt hại lớn. Nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, hệ sinh thái sách điện tử sẽ khó phát triển bền vững.

TS Lưu Hồng Minh - nguyên Trưởng khoa Xã hội học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhấn mạnh: “Văn hóa đọc sẽ khó bền vững nếu chỉ dựa vào sự tự phát của độc giả. Cần có chính sách bảo vệ bản quyền, đồng thời tạo môi trường khuyến khích người dân tiếp cận sách một cách thuận tiện và lành mạnh, từ thư viện số cho đến không gian đọc cộng đồng”.

Để văn hóa đọc thích ứng trong kỷ nguyên điện tử, cần sự chung tay của nhiều bên. Nhà nước có thể đầu tư phát triển hạ tầng thư viện số, hỗ trợ trường học và cơ quan văn hóa triển khai chương trình đọc sách trực tuyến. Các nhà xuất bản cần đổi mới cách tiếp cận, đầu tư mạnh cho ấn phẩm điện tử song song với việc chăm chút chất lượng sách in.

Quan trọng hơn, việc nuôi dưỡng thói quen đọc trong giới trẻ phải bắt đầu từ gia đình và nhà trường. Nếu cha mẹ, thầy cô thường xuyên đọc sách và tạo không gian đọc thân thiện, học sinh sẽ sớm hình thành niềm yêu thích bền vững. Các hoạt động như câu lạc bộ đọc sách, ngày hội sách, giao lưu tác giả – bạn đọc cần được duy trì để văn hóa đọc trở thành một phần nếp sống.

Khi văn hóa đọc bước vào kỷ nguyên điện tử, sách giấy và sách điện tử không nên được nhìn nhận như hai thái cực đối nghịch. Chừng nào con người còn tìm đến sách – dù ở dạng nào – để khai mở tri thức và nuôi dưỡng tâm hồn, chừng đó văn hóa đọc vẫn còn sức sống bền bỉ trong đời sống hiện đại.

Văn Thanh