Khi món chiên vàng giòn trở thành gánh nặng môi trường

Dầu ăn – nguyên liệu “thiết yếu” với dấu chân carbon khổng lồ

Theo báo cáo Our World in Data (2023), sản xuất dầu thực vật hiện chiếm khoảng 3 % tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu.Trung bình, mỗi 1 kg dầu tinh luyện phát thải từ 3,5 đến 5 kg CO₂ tương đương (CO₂e), tùy loại cây trồng và quy trình chế biến.

Với hơn 220 triệu tấn dầu ăn được tiêu thụ mỗi năm, lượng khí thải sinh ra tương đương 1 tỷ tấn CO₂ — xấp xỉ lượng phát thải hằng năm của toàn bộ ngành hàng không dân dụng thế giới.Đằng sau mỗi chảo chiên thơm lừng, là cả một chuỗi sản xuất, tinh luyện, vận chuyển và xử lý dầu thải tiêu tốn năng lượng hóa thạch và để lại lượng phát thải khổng lồ.

Từ nông trại đến nhà bếp: vòng đời phát thải của dầu ăn

Khâu trồng trọt: Cây dầu (như cọ, đậu nành, hướng dương, cải dầu) thường cần diện tích đất lớn; việc chuyển đổi rừng sang nông nghiệp là nguyên nhân hàng đầu gây phát thải CO₂.

Khâu chế biến:Quá trình ép, tinh luyện và vận chuyển sử dụng nhiều điện, than và dầu diesel, tiếp tục góp phần tăng khí thải nhà kính.

Khâu sử dụng:Việctái chiên nhiều lần không chỉ làm giảm chất lượng thực phẩm mà còn tăng nhu cầu tiêu thụ dầu mới.

Khâu thải bỏ:Khi dầu ăn đã dùng bị đổ ra cống hoặc bãi rác, nó phân hủy yếm khí và tạo ra methane (CH₄) — một loại khí nhà kính mạnh gấp 25 lần CO₂ về mức độ làm nóng toàn cầu.

Tổng hợp lại, mỗi giọt dầu chiên chúng ta sử dụng đều để lại “dấu vết carbon” trên hành tinh này.

Việt Nam trước bài toán dầu ăn và môi trường

Người Việt Nam tiêu thụ bình quân hơn 9 lít dầu ăn/người/năm – con số vẫn đang tăng nhanh cùng với xu hướng đô thị hóa và sự phát triển của ngành ăn uống.Các chuỗi nhà hàng, bếp ăn công nghiệp, và hàng triệu quán ăn nhỏ lẻ sử dụng lượng dầu lớn mỗi ngày, nhưng việc thu gom và xử lý dầu thải vẫn chưa được quản lý thống nhất.

Phần lớn lượng dầu sau khi sử dụng bị đổ trực tiếp xuống hệ thống nước thải, làm tắc nghẽn cống rãnh, ô nhiễm nguồn nước và gián tiếp sinh khí methane trong quá trình phân hủy. Theo Bộ Tài nguyên & Môi trường, lượng dầu ăn thải ở Việt Nam ước tính hàng chục nghìn tấn mỗi năm, song tỉ lệ được thu gom hoặc tái chế chính thức chỉ chiếm dưới 20 %.

Khi hành vi tiêu dùng có thể thay đổi khí hậu

Một nghiên cứu đăng trên ScienceDirect (2022) chỉ ra: nếu toàn cầu giảm 10 % lượng dầu ăn tiêu thụ, có thể giúp cắt giảm hơn 90 triệu tấn CO₂e mỗi năm.Điều này cho thấy sức mạnh của lựa chọn người tiêu dùng: Giảm tần suất chiên rán; Lựa chọn dầu có nguồn gốc bền vững; Không tái sử dụng dầu nhiều lần; Và quan trọng nhất — thu gom dầu thải đúng cách để tái chế thành nhiên liệu sinh học hoặc vật liệu công nghiệp.

Tại châu Âu, việc thu hồi dầu chiên đã dùng để sản xuất biodiesel giúp giảm tới 83 % lượng phát thải khí nhà kính so với nhiên liệu hóa thạch cùng lượng năng lượng.

Hướng đi mới cho ngành ẩm thực bền vững

Giảm phát thải không chỉ là câu chuyện của năng lượng hay giao thông — mà còn nằm ngay trong căn bếp.Ngành ẩm thực đang dần chuyển sang mô hình “chiên sạch – sống xanh”: Kiểm soát chất lượng dầu qua chỉ số TPM (Total Polar Materials); Giảm hao dầu, giảm khói, hạn chế độc tố phát sinh; Tăng tuổi thọ dầu, giảm nhu cầu thay mới giảm lượng dầu sản xuất và thải bỏ.

Đây sẽ là xu hướng tất yếu, nơi công nghệ đóng vai trò cầu nối giữa sức khỏe con người và sức khỏe hành tinh.

Dầu ăn, vốn là biểu tượng của bữa ăn ngon, đang âm thầm góp phần vào một trong những thách thức lớn nhất của nhân loại – hiệu ứng nhà kính.Từ nông trại đến bếp ăn, từ mỗi chảo dầu chiên, đều là cơ hội để thay đổi.Giảm tiêu thụ, sử dụng dầu hợp lý, xử lý đúng cách – đó không chỉ là hành động vì sức khỏe, mà còn là cách trả lại sự trong lành cho bầu không khí và tương lai của hành tinh.