Khi kỳ vọng gặp trở ngại

Trong cuộc họp báo tại Kiev vào ngày 16/1 (giờ địa phương) cùng Thủ tướng Anh Keir Starmer - người đang có chuyến thăm Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã công khai một thông tin đáng chú ý:

Hiện vẫn còn bốn quốc gia trong NATO phản đối việc Ukraine gia nhập liên minh quân sự này, bao gồm Mỹ, Đức, Hungary và Slovakia. Mỗi nước có lý do riêng cho lập trường của mình, phản ánh sự phức tạp trong cán cân lợi ích và toan tính chiến lược của từng bên. Theo ông Zelensky, Mỹ và Đức lo ngại việc kết nạp Ukraine vào NATO trong bối cảnh hiện nay có thể kéo cả liên minh vào một cuộc đối đầu trực tiếp với Nga - một kịch bản có nguy cơ làm leo thang xung đột và gây ra những hệ lụy khó lường cho an ninh khu vực lẫn toàn cầu. Trong khi đó, Hungary và Slovakia phản đối do các ràng buộc về quan hệ chính trị, kinh tế với Moscow và lo ngại về hậu quả địa chính trị đối với khu vực Trung và Đông Âu.

Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Lễ ký kết thỏa thuận đối tác 100 năm nhằm làm sâu sắc thêm quan hệ giữa hai quốc gia, ngày 16/1 tại Kiev. Ảnh: Reuters

Tổng thống Ukraine nhấn mạnh rằng, đây là một cuộc đối thoại công khai, không có điều gì bị che giấu hay bí mật trong tiến trình thảo luận. Dù phần lớn các thành viên NATO bày tỏ sự ủng hộ đối với Kiev, vẫn tồn tại những rào cản đáng kể từ một số quốc gia. Trong đó, Đức - dù chưa đưa ra phản đối công khai - vẫn đang chờ tín hiệu rõ ràng từ Mỹ trước khi có quyết định cuối cùng. Trong khi đó, lập trường của Hungary và Slovakia là rõ ràng nhất khi cả hai quốc gia này thể hiện sự không đồng tình ngay từ những giai đoạn đầu của quá trình đàm phán.

Trước đó, vào tháng 10/2024, ông Zelensky từng tuyên bố rằng, việc gia nhập NATO là một phần quan trọng trong “Kế hoạch chiến thắng” của Ukraine, thể hiện quyết tâm của chính quyền Kiev trong việc tìm kiếm một lá chắn an ninh vững chắc từ phương Tây để đối phó với những thách thức từ Nga. Tuy nhiên, với những trở ngại hiện tại, con đường để Ukraine tiến vào NATO vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi không chỉ sự ủng hộ chính trị mà còn cả những thay đổi thực tế trong cán cân chiến lược của liên minh. Ngoài bốn quốc gia trên, theo tờ Politico, ít nhất bảy thành viên NATO – trong đó có Slovenia, Bỉ và Tây Ban Nha – vẫn do dự hoặc phản đối việc việc kết nạp Ukraine ngay lập tức. Đức và Mỹ được cho là hai nhân tố chính làm chậm tiến trình này.

Theo chuyên gia phân tích quốc phòng của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), sự chần chừ của các quốc gia này phản ánh những lo ngại về việc kéo NATO vào một cuộc đối đầu trực tiếp với Nga, điều mà phương Tây vẫn đang cố gắng tránh. Ngoài ra, ông Zelensky khẳng định Ukraine sẽ không từ bỏ các vùng lãnh thổ hiện do Nga kiểm soát để đổi lấy tư cách thành viên NATO. Điều này đặt ra một bài toán khó khi NATO có nguyên tắc không kết nạp các quốc gia đang có tranh chấp lãnh thổ. Cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton nhận định rằng nếu Ukraine từ bỏ lãnh thổ để gia nhập NATO, đó có thể là một tiền lệ nguy hiểm cho các quốc gia khác trong khu vực.

Bên cạnh vấn đề gia nhập NATO, Tổng thống Ukraine cũng thừa nhận những khó khăn trong việc bổ sung lực lượng quân sự. Ông cho biết tổn thất trên chiến trường là một thực tế khó tránh, đòi hỏi sự huấn luyện và thay thế nhân sự liên tục. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở nhân lực mà còn ở trang bị vũ khí. Nhiều lữ đoàn Ukraine hiện chỉ được trang bị 60-70% vũ khí cần thiết, khiến khả năng tác chiến bị ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt ở mặt trận miền Đông, nơi đang đối mặt với sự chậm trễ trong nguồn cung vũ khí từ phương Tây.

Theo Tướng Ben Hodges, cựu chỉ huy lực lượng Mỹ tại châu Âu, nếu NATO không tăng tốc viện trợ, Ukraine có nguy cơ mất lợi thế chiến thuật vào tay Nga trong vòng 6 -12 tháng tới. Tuy nhiên, đại diện NATO đã nhấn mạnh rằng các đồng minh vẫn cam kết hỗ trợ Ukraine, nhưng sự chậm trễ trong quyết định viện trợ xuất phát từ những cân nhắc về ngân sách quốc phòng và các ưu tiên nội bộ của các quốc gia thành viên. Trong bối cảnh này, một số quan chức Mỹ đã đề xuất Ukraine hạ độ tuổi nhập ngũ để mở rộng lực lượng. Tuy nhiên, Kiev vẫn giữ nguyên quy định nhập ngũ ở độ tuổi từ 25 - 60 và khẳng định chưa có kế hoạch thay đổi ngay lập tức. Dù vậy, tình trạng thiếu nhân lực vẫn đang là một bài toán lớn với quân đội Ukraine.

Nhìn xa hơn, việc NATO vẫn chưa thống nhất về khả năng kết nạp Ukraine phản ánh những toan tính chiến lược của khối liên minh này. Với Mỹ và Đức giữ vai trò chủ chốt trong tiến trình quyết định, tương lai gia nhập NATO của Ukraine vẫn còn phụ thuộc vào các yếu tố chính trị, quân sự và quan hệ quốc tế rộng lớn hơn.

Theo Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg, việc kết nạp Ukraine không chỉ là vấn đề quân sự mà còn là bài toán chính trị với nhiều hệ lụy lớn. Một trong những thách thức lớn nhất là nguy cơ kích động căng thẳng với Nga, đẩy NATO vào tình thế phải đối phó với các động thái trả đũa quân sự và kinh tế. Bên cạnh đó, việc mở rộng NATO có thể làm gia tăng áp lực tài chính lên các quốc gia thành viên, khi họ phải cam kết thêm nguồn lực để bảo vệ một khu vực có chiến sự kéo dài.

Ngoài ra, sự chia rẽ trong nội bộ NATO về vấn đề này có thể làm suy yếu sự đoàn kết và khả năng ra quyết định của liên minh trong tương lai...

Tựu chung lại, triển vọng Ukraine gia nhập NATO vẫn còn là một vấn đề gây tranh cãi với nhiều rào cản chính trị, quân sự và kinh tế. Sự chia rẽ trong nội bộ NATO, những lo ngại về an ninh khu vực và sự phức tạp trong việc bảo vệ các thành viên mới khiến quá trình này trở nên khó đoán định. Tuy nhiên, dù gặp nhiều thách thức, Ukraine tiếp tục thúc đẩy các nỗ lực ngoại giao và quân sự để đạt được mục tiêu chiến lược này. Tương lai của Ukraine trong NATO sẽ phụ thuộc vào sự thay đổi của tình hình chiến sự cũng như các quyết định của các cường quốc phương Tây trong thời gian tới.

Khổng Hà