Khi cha mẹ coi con cái là 'phần ngoại truyện' của cuộc đời

Đối diện với sự kỳ vọng lớn từ cha mẹ, con trẻ sẽ gặp áp lực. Ảnh minh họa: J.W.

Khi nói về hệ thống gia đình độc hại, chất độc luôn nằm ở sâu trong cốt lõi gia đình và đó thường là cha mẹ. Bất kể thể hiện rõ ràng hay ngấm ngầm, chất độc ấy (cách cha mẹ thao túng ta) đều là bí mật của gia đình mà không ai được phép tiết lộ hay nhắc tới.

Bề ngoài, các vị phụ huynh này có vẻ lành mạnh, dễ gần, nhưng đó chỉ là vỏ bọc được họ khéo léo trưng ra. Họ rất giỏi lừa dối. Mọi thành viên trong gia đình đều phải tuân theo. Đối với những người thân độc hại, hình ảnh của họ trong gia đình là điều quan trọng nhất, thế nên sự lừa dối thống trị cả gia đình; hình ảnh được thể hiện ra bên ngoài chẳng bao giờ đúng.

Khi lớn lên trong một gia đình tương tác với nhau như vậy, thật dễ để ta nghĩ rằng có điều gì đó không ổn với mình. Bằng cách nào đó, ta biết hậu quả của việc nổi dậy chống lại hệ thống này (đứng lên chống lại hoặc vạch trần nó): Ta sẽ bị đổ lỗi là những người xấu tính, bạo hành và tình cảm gia đình trở nên bấp bênh.

Lý do này khiến ta thường cảm thấy mình phải giải thích và biện minh cho hành động bảo vệ bản thân, con cái và cuộc sống của mình trước sự bạo hành tình cảm của gia đình cũng như sự thao túng của người khác.

Danu Morrigan, tác giả cuốn sách You’re Not Crazy - It’s Your Mother (tạm dịch: Bạn không mất trí, người đó là mẹ bạn), cho biết có hai kiểu cha mẹ độc hại: Cha mẹ phớt lờ và cha mẹ vướng mắc. Phụ huynh phớt lờ ít quan tâm đến ta, một số trong nhóm này thậm chí bỏ mặc luôn con cái.

Chồng cũ của tôi là người như thế. Một người đàn ông gần 50 tuổi lại không có nhà, phải đi ở trọ. Ngay cả khi thu nhập ổn định nhất, anh ta cũng chỉ có thể thuê căn hộ hai phòng ngủ. Anh ta thích tiêu tiền vào mấy trò chơi điện tử và những thứ phù phiếm làm anh ta vui, chứ không muốn chu cấp đầy đủ cho cuộc sống của con gái mình. Anh ta phớt lờ mọi tín hiệu cho thấy con gái muốn dành thời gian với mình.

Khi ở với anh ta, con bé không có không gian riêng, cả ngày anh ta chỉ chơi game hoặc xem chương trình thể thao trên TV, phớt lờ những nhu cầu của con mình. Rất ít khi anh ta chu cấp cho con bé, chẳng có kế hoạch nào dành thời gian ở cạnh con gái, buổi tối chỉ biết đưa con tới quán Starbucks để chơi game, mặc kệ con bé làm bài tập về nhà ở bên cạnh.

Anh ta còn chọn sống ở xa con bé tới một tiếng đi xe. Người đàn ông này dùng mọi lời dối trá để biện minh cho cách làm cha của mình, tự tưởng tượng bản thân gần gũi với con cái ra sao, tự thuyết phục rằng bản thân là một phụ huynh tốt. Khi con gái tôi thành công, anh ta coi đó là công lao của mình, dù chỉ chia sẻ 5% quyền nuôi dưỡng.

Thời gian con gái ở với tôi mỗi năm ngày càng tăng, bởi anh ta không có khả năng chịu trách nhiệm cho cuộc sống của mình, cũng chưa bao giờ đề nghị trả thêm tiền nuôi dưỡng con gái.

Mặt khác, cha mẹ vướng mắc lại xem mình như người cộng sinh với con cái. Do coi con cái là “ngoại truyện” của mình, họ cố gắng chỉ đạo cuộc sống của con, kiểm soát lựa chọn của chúng, không cho chúng sự tự do để có thể độc lập lớn lên thành những người khỏe mạnh, độc đáo, tự cường, tự tin. Các bậc phụ huynh có kỳ vọng rõ ràng về mức độ thành công, nổi tiếng và hình ảnh bên ngoài của con cái.

Họ nêu ý kiến của mình về mọi thứ, từ việc chúng mặc bộ quần áo nào, hẹn hò với ai, ăn cái gì, đến việc chọn trường đại học nào, nên xây dựng sự nghiệp ra sao, thậm chí can thiệp vào cả các quyết định về hôn nhân và kế hoạch hóa gia đình. Những bậc cha mẹ như vậy sẽ phá bỏ các quy tắc nuôi dạy hoặc phương pháp kỷ luật con cái để có thể tiếp tục thao túng cảm xúc của thế hệ tiếp theo.

Danu Morrigan đã chỉ ra rằng việc tránh xa các bậc phụ huynh vướng mắc sẽ khó hơn tránh xa các bậc phụ huynh phớt lờ, bởi khi chúng ta bị vướng mắc trong đó (mà thực ra lúc nào chuyện này cũng xảy ra), ta không nhận ra mình đã chìm sâu trong đó tới mức nào.

Sherrie Campbell/ Sky books & NXB Dân Trí