Khi cánh diều mất gió

Với tuyên bố cứng rắn "Hoặc là ông phải thỏa thuận, hoặc chúng ta sẽ rút lui", Tổng thống Mỹ Donald Trump không chỉ gửi tín hiệu về sự thay đổi chính sách của Washington, mà còn đẩy Ukraine vào thế khó. Trong khi NATO kêu gọi đoàn kết và châu Âu lúng túng tìm phương án thay thế, số phận Ukraine đang đứng trước một bước ngoặt lớn. Và có thể là một trật tự địa chính trị mới.

Cuộc trao đổi ngoại giao thông thường đã nhanh chóng biến thành màn tranh luận gay gắt.

Những lời qua lại giữa hai nhà lãnh đạo đã biến cuộc trao đổi ngoại giao thông thường này thành màn tranh luận gay gắt. Phó Tổng thống Mỹ JD Vance, không giấu nổi sự bực tức, lên tiếng chỉ trích Tổng thống Volodymyr Zelensky "tranh tụng trước truyền thông Mỹ", thậm chí mỉa mai: "Ông đã từng nói lời cảm ơn dù chỉ một lần chưa?" khi cáo buộc Tổng thống Ukraine không thể hiện sự trân trọng đối với những hỗ trợ từ Mỹ.

Đáp lại, ông Volodymyr Zelensky công khai chỉ trích cách tiếp cận của người đồng cấp Donald Trump đối với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Sự căng thẳng giữa hai bên đẩy cuộc gặp đến cao trào khi ông Donald Trump ra lệnh kết thúc buổi đối thoại và ông Volodymyr Zelensky sau đó rời Nhà Trắng một cách đột ngột. Hệ quả là buổi lễ ký kết thỏa thuận khoáng sản giữa hai nước cũng bị hủy bỏ. Tờ The New York Times nhận định đây là "một trong những khoảnh khắc kịch tính nhất trong lịch sử ngoại giao tại Nhà Trắng".

Sau cuộc gặp đầy căng thẳng, ông chủ Nhà Trắng đăng tải trên mạng xã hội một thông điệp ngắn gọn nhưng đầy sức nặng: "Ông ấy có thể quay lại khi ông ấy sẵn sàng cho hòa bình". Với tuyên bố này, dường như chính quyền Tổng thống Donald Trump đang gửi đi thông điệp rõ ràng rằng họ sẽ không tiếp tục cung cấp viện trợ vô điều kiện cho Ukraine nếu Kiev không chịu nhượng bộ trước những yêu cầu từ Washington. Trong nội bộ Nhà Trắng, nhiều quan chức ca ngợi cách tiếp cận của ông Donald Trump.

Ông Keith Kellogg, Đặc phái viên Mỹ về vấn đề Nga - Ukraine, tuyên bố: "Tổng thống luôn đặt nước Mỹ lên hàng đầu. Thế giới đã thấy điều đó", trong khi người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Tammy Bruce gọi đây là "ngoại giao hành động", nhấn mạnh rằng chính quyền Tổng thống Donald Trump không ngại công khai lập trường cứng rắn của mình. Nhưng điều đáng chú ý hơn là những diễn biến phía sau hậu trường. Chỉ một ngày trước khi cuộc tranh luận giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng cấp Volodymyr Zelensky diễn ra, các quan chức Mỹ và Nga đã có một cuộc gặp tại Istanbul để thảo luận về quan hệ song phương mà không có sự tham gia của Ukraine. Diễn biến này làm dấy lên nhiều suy đoán về việc Washington có thể đang cân nhắc các lựa chọn chiến lược mới trong cách tiếp cận đối với cuộc xung đột, thay vì duy trì sự hỗ trợ theo hướng đã có trước đây.

Không chỉ Ukraine mà cả châu Âu cũng đang đứng trước một bài toán hóc búa. Các nhà lãnh đạo EU bàng hoàng trước việc Mỹ có thể đình chỉ hoàn toàn viện trợ quân sự cho Ukraine. Một quan chức cấp cao tiết lộ với The Washington Post rằng Nhà Trắng đang cân nhắc việc đình chỉ ngay lập tức tất cả viện trợ quân sự dành cho Ukraine, bao gồm cả các lô đạn dược và thiết bị quân sự đã được phê duyệt trong nhiệm kỳ của cựu Tổng thống Joe Biden. Nếu điều này thành sự thật, Ukraine sẽ phải đối mặt với một thực tế khắc nghiệt: nguồn cung vũ khí từ Mỹ, vốn là huyết mạch quan trọng trong cuộc xung đột với Nga, có thể bị cắt đứt hoàn toàn. Dù vậy, không phải tất cả các nhà lãnh đạo phương Tây đều bi quan.

Một quan chức ngoại giao châu Âu cho rằng vẫn còn quá sớm để đưa ra kết luận cuối cùng: "Giọng điệu có thể thay đổi, nhưng những nguyên tắc cơ bản về nhu cầu đạt được một giải pháp hòa bình thì không". Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng phản ứng của ông Volodymyr Zelensky trong cuộc gặp với ông Donald Trump có thể đã làm suy yếu vị thế đàm phán của Ukraine.

Tình thế hiện tại đang đẩy Kiev vào một lựa chọn khó khăn. Nếu Mỹ thực sự giảm hoặc rút hoàn toàn hỗ trợ, Ukraine sẽ phải dựa vào châu Âu nhiều hơn. Nhưng khác với Mỹ, EU không có đủ nguồn lực để cung cấp vũ khí hiện đại trên quy mô lớn, đặc biệt là các hệ thống phòng thủ tầm xa, vận tải quân sự hạng nặng và công nghệ tình báo tiên tiến. Bên cạnh đó, quyết định của Mỹ còn ảnh hưởng sâu rộng đến cục diện địa chính trị tại châu Âu. Nếu Mỹ rút lui, vai trò hỗ trợ chính cho Ukraine có thể sẽ thuộc về Nhóm liên lạc quốc phòng Ukraine, một liên minh gồm khoảng 50 quốc gia do cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin thành lập vào năm 2022. Tuy nhiên, nhóm này sẽ đối diện với thách thức lớn khi phải lấp đầy khoảng trống mà Washington để lại. Tháng 2 năm nay, Lầu Năm Góc đã thông báo rằng quyền lãnh đạo Nhóm liên lạc quốc phòng Ukraine sẽ được chuyển giao cho Anh. Điều này có thể báo hiệu một sự thay đổi sâu sắc trong chính sách của Mỹ đối với Ukraine.

Khi những tín hiệu về sự rút lui của Washington ngày càng rõ ràng, câu hỏi đặt ra là liệu châu Âu có sẵn sàng và đủ khả năng gánh vác trách nhiệm này hay không. Theo chuyên gia Andrew Weiss của Quỹ Carnegie, "châu Âu không thể bù đắp khoảng trống mà Mỹ để lại, và nếu Washington thay đổi lập trường, một lệnh ngừng bắn theo điều kiện của Nga có thể trở thành lựa chọn duy nhất còn lại".

Trong bối cảnh đó, Thủ tướng Anh Keir Starmer đã nhanh chóng triệu tập một cuộc họp khẩn với các nhà lãnh đạo châu Âu vào ngày 2/3 (giờ địa phương - ngày 3/3 giờ Việt Nam) tại London nhằm đánh giá tình hình và thảo luận về các kế hoạch quốc phòng, an ninh chung. Tổng thống Volodymyr Zelensky dự kiến cũng sẽ tham dự, với kỳ vọng tìm ra giải pháp duy trì sự hỗ trợ từ phương Tây.

Trong khi đó, Tổng Thư ký NATO Mark Rutte bày tỏ tiếc nuối về cuộc tranh cãi giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Volodymyr Zelensky, đồng thời kêu gọi hai bên hàn gắn quan hệ. Ông cho biết đã hai lần điện đàm với Tổng thống Ukraine và nhấn mạnh sự cần thiết của tinh thần đoàn kết giữa Mỹ, Ukraine và châu Âu để hướng tới một nền hòa bình bền vững. Người đứng đầu NATO cũng khẳng định đã nhấn mạnh với nhà lãnh đạo Ukraine rằng cần ghi nhận những đóng góp của Mỹ cho Ukraine, bao gồm việc cung cấp tên lửa chống tăng Javelin.

Ông cảnh báo, Ukraine sẽ không thể tiếp tục cuộc chiến nếu thiếu sự hỗ trợ từ Mỹ: "Chúng ta cần trân trọng những gì Tổng thống Donald Trump đã làm, những gì nước Mỹ đã hỗ trợ kể từ đó và cả những đóng góp mà họ vẫn đang thực hiện". Về phần mình, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã gửi thư tới Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa, kêu gọi EU khởi động đối thoại trực tiếp với Nga về lệnh ngừng bắn và hòa bình lâu dài tại Ukraine. Đồng thời, ông đe dọa sẽ phủ quyết bất kỳ hiệp định nào liên quan đến cuộc xung đột tại Hội nghị Thượng đỉnh châu Âu sắp tới. Trong thư, ông nhấn mạnh: "Tôi tin rằng EU, giống như Mỹ, nên bắt đầu đàm phán trực tiếp với Nga về lệnh ngừng bắn và một giải pháp hòa bình bền vững cho Ukraine".

Màn tranh luận giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng cấp Volodymyr Zelensky đã không chỉ làm lung lay mối quan hệ Mỹ - Ukraine mà còn tạo ra những gợn sóng địa chính trị sâu rộng. Nếu Washington thực sự thu hẹp vai trò trong cuộc xung đột, Kiev sẽ rơi vào thế bị động, buộc phải tìm kiếm những nguồn hỗ trợ khác - dù không có gì đảm bảo rằng châu Âu có thể gánh vác được trách nhiệm này. Trong khi NATO kêu gọi đoàn kết và Hungary thúc đẩy đối thoại với Nga, thì bản thân Ukraine vẫn đang mắc kẹt giữa những lựa chọn khó khăn. Không có viện trợ quân sự từ Mỹ, chiến lược của Kiev có thể sẽ phải điều chỉnh đáng kể. Còn nếu Ukraine nhượng bộ theo áp lực từ Washington, điều đó có thể mở đường cho một thỏa thuận hòa bình, nhưng với những điều kiện bất lợi.

Lịch sử đã cho thấy rằng, sự thay đổi trong chính sách của Mỹ có thể tạo ra những chuyển biến lớn trên bàn cờ thế giới. Câu hỏi đặt ra lúc này không chỉ là Mỹ có rút lui hay không, mà là Ukraine và châu Âu sẽ phản ứng như thế nào trước thực tế mới. Liệu đây có phải là điểm khởi đầu của một trật tự khu vực mới, nơi Kiev phải tự định đoạt số phận mình mà không còn dựa vào Washington? Hay Mỹ chỉ đang thử thách Ukraine trước khi xác lập một chiến lược dài hạn hơn?

Câu trả lời vẫn chưa rõ ràng, nhưng một điều chắc chắn: thế cân bằng trong cuộc xung đột này đang thay đổi và những hệ lụy của nó sẽ không chỉ giới hạn trong biên giới Ukraine.

Khổng Hà