Khám phá đền Tam Giang - Dấu ấn linh thiêng bên ngã ba sông huyền thoại

Vùng ngã ba sông mà người xưa gọi là ngã ba Hạc không chỉ là nơi tụ thủy sinh phúc, mà còn là không gian lưu giữ những dấu ấn lịch sử, huyền thoại và bản sắc văn hóa dân tộc được kế thừa qua nhiều thế hệ.

Chùa Đại Bi trong di tích đền chùa Tam Giang. Ảnh: Phạm Anh/Trung tâm TTXT Du lịch

Đền Tam Giang là trung tâm của một cụm di tích hoàn chỉnh và hài hòa, bao gồm: đền Tam Giang, đền Mẫu, chùa Đại Bi, vết chân Thổ lệnh Cao quan Bạch Hạc Đại Vương, bến bơi chải truyền thống, tượng đài Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật, và đặc biệt là bức phù điêu tái hiện 18 ngôi chùa tiêu biểu của Phật giáo Việt Nam.

Chính sự quy tụ độc đáo này đã khiến nơi đây không chỉ là điểm đến tâm linh linh thiêng, mà còn trở thành không gian văn hóa - lịch sử giàu bản sắc, thu hút đông đảo du khách thập phương về chiêm bái, tìm hiểu cội nguồn dân tộc.

Khu vực Bạch Hạc từ lâu được xem là "vùng đất thiêng" của văn hóa và di sản, nơi hội tụ các yếu tố vật thể và phi vật thể. Trong công cuộc đổi mới và phát triển du lịch hiện nay, vùng đất này không ngừng thay đổi, vừa thích ứng với xu thế du lịch hiện đại, vừa giữ gìn nguyên vẹn giá trị truyền thống.

Cùng với đền Tam Giang - Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, khu vực còn có chùa Đại Bi và 5 di tích văn hóa cấp tỉnh, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn lễ hội truyền thống, nghi lễ thờ cúng tổ tiên, các giá trị văn hóa tâm linh của dân tộc Việt.

Theo sử liệu, đền Tam Giang khởi nguyên là một đạo quán nhỏ mang tên Thông Thánh Quán, hình thành vào thời Vĩnh Huy (650–655). Qua nhiều triều đại, ngôi đền được mở rộng, trùng tu, và trải qua tới 19 lần sắc phong từ các vương triều phong kiến Việt Nam. Năm 2010, đền chính thức được xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia.

Sau những tàn phá bởi chiến tranh và thời gian, ngôi đền đã được người dân tu bổ, khôi phục lại với quy mô lớn. Kiến trúc đền mang phong cách truyền thống Bắc bộ, mái cong lợp ngói mũi hài, thiết kế theo hình chữ "đinh" với hai tòa: tiền tế và hậu cung. Nội thất đền là điểm nhấn đặc biệt với nghệ thuật chạm trổ tinh xảo: hình ảnh tứ quý (tùng - cúc - trúc - mai), tứ linh (long - ly - quy - phượng), sơn son thiếp vàng tạo nên vẻ đẹp linh thiêng, trang trọng và cổ kính.

Ngã ba Bạch Hạc - nơi hợp lưu của ba dòng sông Hồng, sông Lô, sông Đà huyền thoại. Ảnh: Phạm Anh/Trung tâm TTXT Du lịch

Đền Tam Giang thờ ba vị Đức Thánh: Đức Thánh Cả - Thổ Lệnh Cao quan Bạch Hạc Đại Vương, được xem là thần làng, thần sông của vùng Bạch Hạc. Tương truyền, ông từng chu du thiên hạ để tìm phương thuốc quý chữa bệnh cứu dân, và sau khi mất vẫn linh ứng, phù hộ nhân dân, giúp đánh giặc giữ nước. Đức Thánh Bà - Quách A Nương, một nữ tướng tài giỏi dưới thời Hai Bà Trưng, biểu tượng của lòng trung trinh và khí phách anh hùng dân tộc. Đức Thánh Hai - Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật, con trai thứ sáu của vua Trần Thái Tông, người từng có công thu phục chúa Đà Giang, thiết lập phòng tuyến chiến lược ở Bạch Hạc trong suốt 30 năm để bảo vệ bờ cõi phía Tây Bắc của Tổ quốc.

Một trong những hiện vật quý báu nhất tại đền là chuông đồng cổ “Thông Thánh Quán Chung Ký”, đúc từ thời vua Minh Mạng (năm thứ 11). Ngoài ra, nơi đây còn lưu giữ hai bản thác minh chuông quý giá: "Phụng Thái Thanh Từ" niên đại Gia Long năm thứ 17 và "Thông Thánh Quán" niên đại Đại Khánh thứ 8, phản ánh sinh hoạt tôn giáo và tín ngưỡng của người dân Việt xưa.

Cũng theo truyền thuyết, từng có một tảng đá in dấu chân người khổng lồ bên sông Lô được cho là dấu tích của thần Thổ Lệnh. Tuy nhiên, theo thời gian, tảng đá bị nước cuốn trôi và sạt lở. Ngày nay, người dân địa phương đã đắp mô phỏng lại dấu chân ấy bằng xi măng ở hai bên bờ sông như một cách gìn giữ truyền thuyết và niềm tin dân gian.

Không chỉ mang giá trị tâm linh, đền Tam Giang còn là minh chứng sống động cho sự giao thoa giữa văn hóa dân gian, lịch sử dân tộc và tín ngưỡng bản địa. Với khung cảnh hữu tình bên ngã ba sông, cùng quần thể di tích đặc sắc, nơi đây thực sự là điểm đến lý tưởng cho du khách khi hành hương về Phú Thọ - vùng đất cội nguồn dân tộc Việt Nam.

Ngọc Binh - Mỹ Giang