Kê khai thuế hộ kinh doanh: Gỡ vướng từ chính sách đến giải pháp phần mềm

Chia sẻ tại Tọa đàm, ông Phan Đức Hiếu, đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính nhận định ở khía cạnh thuế có một số nguy cơ, trong đó:

Thứ nhất, doanh thu ước tính của các hộ gia đình liệu có thực sự chính xác hay không? Như ghi nhận ý kiến từ một số hộ kinh doanh có chia sẻ thì dựa trên con số ước lượng được cơ bản là không thực sự minh bạch.

Thứ hai, bản thân hộ kinh doanh cũng bị thiệt thòi trong quá trình biến động thị trường và thấp hơn doanh thu. Nếu phải xác định doanh thu một cách chính xác, công bằng đôi khi dẫn đến tình trạng hộ kinh doanh có doanh thu thực tế không đạt nhưng vẫn phải nộp một khoản thuế cố định.

Ủy viên là ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Đức Hiếu chia sẻ tại Tọa đàm

“Theo tôi, khi chuyển sang phương pháp tính thuế này sẽ minh bạch hơn, công khai hơn, phản ánh đúng, làm nhiều thì phải có nghĩa vụ, làm ít hoặc khó khăn thì cái nghĩa vụ sẽ phải ít hơn,” ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh.

Những thay đổi khiến các hộ kinh doanh không thể tránh khỏi sự băn khoăn, khó khăn trong chuyển đổi tư duy từ cũ sang mới, nỗi lo làm thế nào cho đúng. Bên cạnh đó, việc kê khai quyết toán thuế liệu có phát sinh những vướng mắc đối với các hộ kinh doanh về khả năng thực hiện, nhân lực, chi phí, kỹ năng… Đó là những câu hỏi mà theo đại biểu Phan Đức Hiếu cần được nhìn nhận đúng.

Bà Nguyễn Thị Thành, đại diện hộ kinh doanh chia sẻ tại Tọa đàm

Đồng tình với nhận định của đại biểu Phan Đức hiếu, bà Nguyễn Thị Thành, đại diện hộ kinh doanh cho biết, gia đình mình đã thực hiện kê khai thuế từ tháng 6/2025. Qua quá trình thực hiện kê khai bà nhận thấy điều này rất khó khăn với những người vừa kinh doanh vừa làm nội trợ và đặc biệt là người lớn tuổi.

Bên cạnh đó, tiền đổ vào tài khoản cá nhân của các hộ kinh doanh rất nhiều và có cả những khoản tiền không đến từ việc kinh doanh. Điều này khiến các hộ kinh doanh lo lắng liệu có bị truy thu thế từ các khoản đó không.

“Có ý kiến là một hộ lập một tài khoản riêng dùng để kinh doanh, tài khoản ấy ghi là hộ kinh doanh hay chỉ đơn giản là tên người đứng đầu hộ kinh doanh đó. Tuy nhiên, hộ kinh doanh lại đang lo lắng sẽ bị truy thu toàn bộ các tài khoản ngân hàng”, bà Thành chia sẻ.

Một điểm nữa mà các hộ kinh doanh đang gặp phải đó là tạo đơn hàng sai thời điểm, đây cũng là nỗi lo lớn nhất của các hộ kinh doanh. Nhiều hộ kinh doanh đang làm sai nhưng cũng không biết, đã có trường hợp phải giải trình với cơ quan thuế nguyên nhân vì sao vẫn có đơn hàng, kê khai mà doanh thu lại là 0 đồng.

Bà Lê Thị Duyên Hải, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai (Tổng cục Thuế), Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam chia sẻ tại Tọa đàm

Bà Lê Thị Duyên Hải, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai (Tổng cục Thuế), Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho biết, từ ngày 1/6, các hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên sẽ bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử được khởi tạo từ máy tính tiền.

Đến nay, các hộ kinh doanh bắt đầu làm quen với hóa đơn điện tử, các giải pháp phần mềm đã có những tín hiệu đáng mừng. Điển hình, thống kê sơ bộ của cơ quan thuế vào thời điểm đó với mức chỉ tiêu khoảng gần 130.000 hộ sử dụng hóa đơn điện tử được khởi tạo từ máy tính tiền, nhưng đến cuối tháng 8 đã lên đến 250.000 hộ kinh doanh.

“Mặc dù ban đầu các hộ kinh doanh có lo lắng, nhưng khi thấy lợi ích của hóa đơn điện tử, các phần mềm bán hàng, các giải pháp công nghệ thì mọi người đã có sự thay đổi nhận thức của mình”, bà Lê Thị Duyên Hải nhận định.

Việc sử dụng các hóa đơn khởi động từ máy tính tiền đối với các hộ kinh doanh đã không còn trở thành vấn đề quá lớn, khi mà các nhà cung cấp giải pháp đã có những hình thức sử dụng thuận tiện, dễ dàng được hướng dẫn bởi các cơ quan thuế, các nhà cung cấp giải pháp, các ngân hàng, các hiệp hội... trong kê khai hóa đơn điện tử.

Theo báo cáo của cơ quan thuế, năm 2025 có khoảng 90% hộ kinh doanh ở “vùng an toàn” (hộ kinh doanh có doanh thu dưới 500 triệu đồng), không phải nộp thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân và không bắt buộc sổ sách hay hóa đơn điện tử. Ngoài ra, các hộ kinh doanh hoàn toàn được tự nguyện áp dụng những giải pháp công nghệ phù hợp trong quản lý các hoạt động kinh doanh của mình.

Mặc dù, vẫn còn một số hộ lo ngại sai sót trong quá trình kê khai hóa đơn điện tử, tuy nhiên các hộ kinh doanh cũng không nên quá lo lắng, vì khi có số liệu bất thường, cơ quan thuế ban đầu sẽ hỗ trợ, mời giải trình, cho khai và nộp thuế bổ sung, khắc phục, mà không xử phạt ngay.

Chỉ trường hợp các hộ kinh doanh “cố tình” vi phạm, không khắc phục, không khai bổ sung sau nhiều lần thông báo, nhắc nhở thì lúc này cơ quan thuế sẽ tiến hành kiểm tra và lập các biên bản vi phạm.

Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam cũng cho biết, hiện nay Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định về khai thuế, nộp thuế và sử dụng hóa đơn điện tử đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh, trong đó đề xuất thông báo tất cả tài khoản ngân hàng liên quan đến sản xuất kinh doanh cho cơ quan thuế.

Theo đó, khuyến nghị các hộ kinh doanh nếu có tài khoản kinh doanh và tài khoản chi tiêu cá nhân thì cần đánh dấu để rạch ròi các chi phí. Khi minh bạch được dòng tiền, với những khoản không liên quan đến kinh doanh thì sẽ không phải kê khai, không phải đóng thuế.

Ông Nguyễn Quốc Toàn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Phần mềm Effect chia sẻ tại Tọa đàm

Chia sẻ từ góc nhìn của một đơn vị có nhiều năm kinh nghiệm hoạt động trong lĩnh vực sản xuất phần mềm quản trị doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Toàn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Phần mềm Effect cho biết, từ năm 1997, khi bắt đầu triển khai các nội dung liên quan đến hộ kinh doanh, vấn đề lớn nhất vẫn nằm ở nhận thức.

Thực tế, Công ty CP Phần mềm Effect đã triển khai với hơn 3.000 hộ kinh doanh. Các hộ này đã tự kê khai và tự nộp thuế định kỳ hằng quý từ năm 2019 theo các quy định hiện hành của Nhà nước (trong đó có các Thông tư 78, 88, 40 hướng dẫn liên quan đến hộ kinh doanh).

Đáng chú ý, trong quá trình đó, dù là khách hàng của Công ty CP Phần mềm Effect, nhưng đơn vị chưa từng phải gặp trực tiếp các hộ kinh doanh này. Tất cả đều xuất phát từ việc các hộ kinh doanh tự nhận thức rằng đây là một cách làm mang lại lợi ích cho mình. Từ đó các hộ chủ động làm, không phải ép buộc từ Nhà nước, mà vì họ thấy rõ lợi ích thiết thực cho chính mình.

“Chúng tôi cho rằng nếu hiện nay trên thị trường vẫn còn những khó khăn, hay vẫn tồn tại những “ngưỡng cản” nhất định trong việc triển khai rộng rãi, thì nguyên nhân chủ yếu vẫn xuất phát từ nhận thức của hộ kinh doanh. Và vấn đề đặt ra là: Ai là người hình thành nhận thức đó cho họ?”, ông Nguyễn Quốc Toàn đặt câu hỏi.

Toàn cảnh Tọa đàm “Hỗ trợ hộ kinh doanh kê khai thuế – Vai trò của nhà phát triển ứng dụng”

Theo các đại biểu, hiện nay nhận thức của các hộ kinh doanh chịu tác động từ rất nhiều nguồn trong xã hội, đặc biệt là truyền thông. Có những quan niệm cho rằng việc thay đổi phương thức quản lý hay kê khai là “khó”, là “rủi ro”, tương tự như việc phải từ bỏ một thói quen cũ.

Trong khi đó, từ góc nhìn của các tổ chức chuyên môn, chẳng hạn như Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, có thể thấy rõ đây thực chất là một cách thức mà Nhà nước mang lại cho hộ kinh doanh một lựa chọn mới – chủ động hơn, minh bạch hơn và có lợi hơn cho hoạt động kinh doanh.

Về lâu dài, các giải pháp trong lĩnh vực chuyển đổi số, Chính phủ điện tử hay các ứng dụng hỗ trợ quản lý chỉ có thể phát huy hiệu quả khi mang lại lợi ích đủ lớn, đủ rõ ràng, đủ dễ và giá đủ “lọt” nhu cầu sử dụng cho người dùng.

Thực tế hiện nay cho thấy, có rất nhiều ứng dụng được phát triển, nhưng chỉ một số ít được người dùng lựa chọn và sử dụng rộng rãi. Điều này cũng tương tự đối với hộ kinh doanh: nếu các nhà cung cấp đưa ra được những giải pháp thực sự phù hợp, giải quyết đúng nhu cầu và tạo ra giá trị rõ ràng, thì hộ kinh doanh sẽ tự nguyện sử dụng.

Chi Nguyễn