Kế hoạch tái vũ trang châu Âu, toan tính và hệ lụy

Thủ tướng Anh Keir Starmer chủ trì Hội nghị thượng đỉnh châu Âu về hòa bình Ukraine tại Lancaster House, thủ đô London ngày 2/3. (Nguồn: EAP)

Kế hoạch và toan tính

Trong cuộc gặp cấp cao giữa một số thành viên nòng cốt của EU và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cùng lãnh đạo EU, NATO ở London vừa qua, Chủ tịch EU Ursula von der Leyen đề xuất kế hoạch tái vũ trang châu Âu. Kế hoạch đồ sộ đó xuất phát từ mấy lý do và mục đích cơ bản.

Một, như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhận định gần đây rằng Nga đặt ra thách thức an ninh đối với châu Âu, đồng thời đề cập vai trò của kho vũ khí hạt nhân Pháp trong việc bảo vệ các quốc gia thành viên EU

Xung đột quân sự ở Ukraine và mối nguy mở rộng sang châu Âu "thúc giục" phương Tây tiếp tục duy trì NATO, tăng ngân sách quốc phòng, kêu gọi củng cố quan hệ, hạn chế chia rẽ giữa các đồng minh châu Âu và rạn nứt hai bờ Đại Tây Dương.

Hai, Mỹ có dấu hiệu dần bỏ rơi châu Âu trong quan hệ với Nga và giải quyết xung đột ở Ukraine, nên EU phải nhanh chóng tự chủ chiến lược, để bảo vệ mình và chi viện cho Kiev chống Nga.

Ba, những người đứng đầu EU và một số quốc gia thành viên tin rằng kế hoạch tái vũ trang sẽ tạo cho châu Âu một diện mạo mới, sức mạnh mới, sẵn sàng đối đầu với Nga, “độc lập với Mỹ”; tương xứng với vai trò một cực trong xu thế đa cực ngày càng rõ.

Bốn, đây là con bài chiến lược, tạo thế cho EU trong cuộc mặc cả với Nga và Mỹ. Brussels cảm thấy cánh cửa đàm phán chấm dứt xung đột ở Ukraine đang hé mở, nên EU cần chứng tỏ không thể bị đặt ra ngoài và tạo thế mạnh cho mình và cho Ukraine, khi có đàm phán.

Trong khi đó, Tổng thống Donald Trump chỉ rõ, chiến lược Đông tiến bao vây Nga và nguyện vọng gia nhập NATO của Kiev khiến Nga phải tiến hành chiến dịch quân sự. Ngoại trưởng Mỹ Macro Rubio gọi cuộc xung đột ở Ukraine là cuộc chiến ủy nhiệm giữa Mỹ (đương nhiên cả phương Tây) với Nga.

Kế hoạch tái vũ trang châu Âu có thể là con bài chiến lược, tạo thế cho EU trong cuộc mặc cả với Nga và Mỹ. (Nguồn: Getty Images)

Tham vọng và khả năng

Số tiền bảo đảm cho kế hoạch tái vũ trang châu Âu khoảng 800 tỷ Euro (840 tỷ USD) nhằm hiện đại hóa quân đội của các quốc gia thành viên. Đây là mức đầu tư cho quân sự, quốc phòng lớn nhất của EU cho đến nay. Trong đó, ngân sách chung của EU bảo đảm 150 tỷ Euro. Phần còn lại, các quốc gia thành viên EU tự bảo đảm bằng cách nâng ngân sách quốc phòng hàng năm lên 1,5-2% GDP và hơn.

Nhiều quốc gia sẽ phải vay thị trường tài chính và tiền tệ quốc tế. Nghĩa là phải tăng nợ công vượt mức hạn định lâu nay. Cái khó nữa là thời gian cần một lượng lớn tiền lại gấp, để kịp hoàn thành kế hoạch trong 4 năm. Muộn hơn sẽ lỡ thời cơ.

Kế hoạch cho thấy tham vọng lớn của EU nhằm thực hiện 4 mục đích cơ bản nêu trên. Nhưng điều quan trọng nhất là khả năng của các thành viên lại kém xa tham vọng. Đầu tàu Đức đang suy thoái kinh tế, tăng trưởng âm. Cả Đức và Pháp đều gặp những vấn đề phức tạp về chính trị, xã hội. Nhiều quốc gia thành viên EU không sẵn sàng, không thể tăng ngân sách quốc phòng cao hơn, không dám tăng mức nợ công bởi những rủi ro mà chính quyền phải gánh chịu.

Hệ lụy khó lường

Thứ nhất, không loại trừ khả năng tăng nguy cơ bất ổn chính trị, xã hội ở các nước thành viên EU. Nhiều quốc gia châu Âu đang đứng trước khó khăn, thách thức, do năng lượng khan hiếm, giá cả đắt đỏ, thu ngân sách giảm, nợ công cao, lại sắp chịu đòn thuế quan từ Mỹ.

Đức phải bầu cử sớm, Thủ tướng Olaf Sholz rời ghế, Đảng cực hữu “Sự lựa chọn vì nước Đức” vươn lên đứng thứ nhì, với số phiếu cao chưa từng thấy, khiến Berlin đứng trước nguy cơ chia rẽ. Tương tự, Quốc hội Pháp bỏ phiếu bất tín nhiệm Chính phủ, buộc Thủ tướng Michel Barnier phải từ chức, chính trường đứng trước nguy cơ bất ổn, khủng hoảng, là những bài học nhỡn tiền. Tình trạng này có thể lây lan sang nước khác.

Thứ hai là gia tăng chia rẽ nội bộ EU. Nội bộ liên minh vốn rạn nứt về vấn đề viện trợ cho Ukraine, chính sách đối với Nga và quan hệ với Mỹ... Một số nước không mặn mà với chủ trương tái vũ trang châu Âu mạnh mẽ trong khi vẫn còn NATO.

Tình hình đó càng làm sâu sắc thêm sự chia rẽ, rạn nứt nội bộ về nhiều vấn đề, trong điều kiện EU đang đứng trước những thách thức lớn, cần đồng thuận hơn bao giờ hết.

Thứ ba là làm căng thẳng thêm quan hệ với Nga, ảnh hưởng đến xu thế đàm phán. Bản chất kế hoạch tái vũ trang châu Âu là nhằm đối đầu với Moscow. Sau phát biểu của Tổng thống Pháp về “mối đe dọa Nga” và mở rộng khả năng hạt nhân, hai bên đã có những phát biểu, chỉ trích nhau gay gắt. Ngoại trưởng Sergei Lavrov cho rằng châu Âu nói phải sử dụng vũ khí hạt nhân, chuẩn bị sử dụng vũ khí hạt nhân chống lại Nga “tất nhiên là mối đe dọa”.

Về nhiều mặt, châu Âu và Nga không nên và không thể tách rời nhau. Quan hệ EU-Nga căng thẳng khiến châu Âu khó ổn định lâu dài cả về an ninh, kinh tế, chính trị, ngoại giao.

Về nhiều mặt, châu Âu và Nga không nên và không thể tách rời nhau. (Nguồn: AA)

Thứ tư là làm sâu sắc thêm rạn nứt giữa hai bờ Đại Tây Dương. Sự điều chỉnh chính sách của Tổng thống Donald Trump trong vấn đề Ukraine, quan hệ với Nga và đòn thuế quan không kiêng nể đồng minh, khiến EU cảm thấy bị bỏ rơi. Động thái mới của EU có thể khiến vết rạn EU-Mỹ sẽ sâu rộng thêm.

Thứ năm là kế hoạch tái vũ trang châu Âu có thể thúc đẩy chạy đua vũ trang. Tình hình thế giới, khu vực vốn đã nóng do cuộc chiến Trung Đông, xung đột ở Ukraine và nguy cơ tiềm ẩn trên Biển Đông, eo biển Đài Loan, bán đảo Triều Tiên và nhiều khu vực khác, lại càng nóng thêm.

***

Lãnh đạo Ủy ban châu Âu ca ngợi kế hoạch huy động 800 tỷ Euro để củng cố năng lực quân sự của EU là một bước đi mang tính lịch sử. Tuy nhiên, việc triển khai kế hoạch không phải điều dễ dàng.

Bài viết phản ánh quan điểm của tác giả.

TS. Vũ Đăng Minh