Kế hoạch mua lò phản ứng cũ của Ukraine có nguy cơ sụp đổ

"Theo quyết định của Quốc hội Bulgaria, Ukraine phải hoàn tất thỏa thuận này trước ngày 11/3. Trong khi Tổng thống vẫn đang ở Ả Rập Xê Út. Điều đó đồng nghĩa chúng ta không thể kịp hạn chót", nghị sĩ Yaroslav Zhelezniak viết trên mạng xã hội.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy. Ảnh: The New Voice

Bộ trưởng Năng lượng Ukraine Herman Halushchenko trước đó cũng xác nhận hạn chót ký hợp đồng là ngày 11/3/2025.

"Chỉ nhờ chuyến thăm Bulgaria của Tổng thống hai năm trước, chúng ta mới đạt được thỏa thuận này. Nhưng thỏa thuận đó sẽ hết hiệu lực vào ngày 10 hoặc 11/3 năm nay", ông Halushchenko nói, trích lời Zhelezniak.

Zhelezniak chỉ trích những nghị sĩ ủng hộ dự luật, cho rằng họ bị đánh lừa khi tin rằng hợp đồng phải được ký trước ngày 11/3.

"Và giờ đây, chúng ta đã lỡ hạn chót. Tôi có thể xem đây là một chiến thắng, rằng kế hoạch mờ ám này cuối cùng cũng sụp đổ… nhưng tôi có linh cảm rằng hạn chót này chưa bao giờ là vấn đề với Bulgaria trong việc bán lại số lò phản ứng cũ với giá hàng chục tỷ hryvnia. Nếu sau khi Tổng thống Zelenskyy trở về mà dự luật vẫn được ký, chúng ta sẽ biết chuyện gì đang diễn ra", ông Zhelezniak nhấn mạnh.

Kế hoạch mở rộng Nhà máy điện hạt nhân Khmelnytskyi

Nhà máy điện hạt nhân Khmelnytskyi (KhNPP) nằm ở miền tây Ukraine, gần biên giới các tỉnh Khmelnytskyi, Rivne và Ternopil. Công trình này được xây dựng từ năm 1981 và hiện vận hành hai lò phản ứng VVER-1000, đi vào hoạt động lần lượt vào các năm 1987 và 2004, với tổng công suất 2.000 MW.

Theo kế hoạch ban đầu, nhà máy sẽ có bốn lò phản ứng, nhưng chỉ hai tổ máy đầu tiên được hoàn thành. Công ty năng lượng hạt nhân quốc doanh Energoatom đặt mục tiêu hoàn tất hai lò phản ứng VVER-1000 còn dang dở và xây thêm hai lò AP1000 tiên tiến sử dụng công nghệ Mỹ, mỗi lò có thể tạo ra công suất lên đến 1.200 MW.

Nếu kế hoạch được triển khai đầy đủ, tổng công suất của KhNPP sẽ vượt 6.000 MW, đưa đây trở thành nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu.

Năm 2023, Ukraine công bố kế hoạch mua hai lò phản ứng từ Bulgaria để lắp đặt tại KhNPP, dự kiến bổ sung gần 2.200 MW vào lưới điện quốc gia. Đến năm 2024, Ủy ban châu Âu thừa nhận thỏa thuận này có thể được tài trợ bằng nguồn viện trợ của EU dành cho Ukraine.

Tuy nhiên, vào tháng 9/2024, Bulgaria thông báo kéo dài đàm phán về thương vụ này, khiến tính khả thi của dự án tiếp tục bị đặt dấu hỏi.

Sau đó, Đại sứ EU tại Ukraine Katarína Mathernová tuyên bố rằng Liên minh châu Âu sẽ không cấp vốn cho dự án mở rộng KhNPP vì chính phủ Ukraine đã lập kế hoạch mà không tham vấn Brussels.

Bất chấp những tranh cãi, nội các Ukraine vẫn thông qua dự luật liên quan vào tháng 4/2024.

Tranh cãi xoay quanh dự án

Bộ trưởng Năng lượng Halushchenko khẳng định việc hoàn thành lò phản ứng số ba của KhNPP có thể chỉ mất ba năm và sẽ được tài trợ bằng các khoản vay.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia và nghị sĩ bày tỏ lo ngại:

Nghị sĩ Inna Sovsun, thành viên Ủy ban Năng lượng, nhận định kế hoạch mở rộng này là "không thực tế".

Oleksandr Kharchenko, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng, cảnh báo rằng nguồn tiền dành cho dự án có thể bị lãng phí mà không đem lại kết quả thực chất.

Mykola Shteinberg, cựu kỹ sư trưởng Nhà máy điện hạt nhân Chornobyl sau thảm họa và từng giữ chức Thứ trưởng Năng lượng, gọi kế hoạch tái khởi động xây dựng là "chủ yếu là lời nói suông và nhằm đánh bóng tên tuổi".

Lana Zerkal, cựu cố vấn Bộ trưởng Năng lượng và đại sứ, cho rằng việc hoàn thiện các lò phản ứng chỉ là "một câu chuyện cổ tích".

Dù vấp phải nhiều hoài nghi, dự luật số 11392 về việc hoàn thiện lò phản ứng số ba và bốn của KhNPP liên tục xuất hiện rồi lại bị rút khỏi chương trình nghị sự của quốc hội Ukraine. Vào tháng 7/2024, Văn phòng Chống tham nhũng của Quốc hội Ukraine xác định dự luật này có nguy cơ tham nhũng.

Tuy nhiên, ngày 4/2/2025, Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi bày tỏ sự ủng hộ đối với chiến lược mở rộng KhNPP của Ukraine. Một ngày sau đó, Tổng thống Zelenskyy chính thức công khai ủng hộ dự án cơ sở hạ tầng gây tranh cãi bậc nhất nước này.

Việt Hà (Theo The New Voice of Ukraine)