Hướng đến xây dựng hệ sinh thái pháp lý hiện đại

Bám sát thực tiễn, khơi thông mọi nguồn lực

Theo Bộ Tư pháp, Nghị quyết 66 đã nêu rõ những quan điểm chỉ đạo có tính định hướng lâu dài và đột phá. Đó là bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật, đồng thời tăng cường kiểm soát quyền lực, phòng chống lợi ích nhóm, trục lợi chính sách. Thứ hai, xác định xây dựng và thi hành pháp luật là "đột phá của đột phá" trong hoàn thiện thể chế, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, vì Nhân dân. Thứ ba, pháp luật phải bám sát thực tiễn, khơi thông mọi nguồn lực, trở thành lợi thế cạnh tranh của quốc gia. Thứ tư, phải nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, xây dựng văn hóa tuân thủ, gắn kết chặt chẽ giữa ban hành và thực thi. Thứ năm, đầu tư cho công tác xây dựng pháp luật là đầu tư cho phát triển, với các chính sách đặc thù, vượt trội về nhân lực và hạ tầng số.

Nghị quyết 66 cũng đặt ra yêu cầu khắc phục tận gốc những hạn chế bằng cách đổi mới toàn diện tư duy lập pháp - từ kỹ thuật xây dựng đến nội dung chính sách. Trong đó, một điểm quan trọng là chuyển từ tư duy "quản lý" sang "kiến tạo". Pháp luật không nên chỉ siết chặt mà cần mở đường, thúc đẩy sáng tạo và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

Cán bộ, chiến sĩ công an hỗ trợ người dân thao tác đóng góp ý kiến góp ý Dự thảo Hiến pháp năm 2013 trên ứng dụng VNeID. Ảnh: Thành Phú

Theo các chuyên gia, đổi mới tư duy còn đồng nghĩa với việc luật cần ngắn gọn, rõ ràng, chỉ tập trung vào những vấn đề "đã chín, đã rõ", có tầm chiến lược. Điều này giúp luật ổn định hơn, giảm sửa đổi thường xuyên và nâng cao trách nhiệm giải trình; giúp giảm tình trạng sửa luật liên tục, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan ban hành.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đặng Hoàng Oanh nhấn mạnh, cần đặc biệt quan tâm đến khâu tổ chức thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW, từ việc quán triệt đầy đủ trong toàn ngành đến phân công nhiệm vụ phù hợp. Theo đó, cần nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đồng thời giao đúng đầu mối, tránh tình trạng dồn việc không hợp lý, không đúng chức năng của đơn vị.

Bảo đảm thực thi thực chất, hiệu quả

Đổi mới tư duy lập pháp không thể tách rời tổ chức thực hiện. Luật tốt mà không có cơ chế thi hành hiệu quả thì vẫn là luật trên giấy. Vì vậy, Nghị quyết 66 đặt trọng tâm vào việc thiết lập quy trình xây dựng luật gắn với điều kiện bảo đảm thực thi ngay từ đầu - từ ngân sách, nhân lực đến công cụ giám sát và phản hồi xã hội. Đây là sự thay đổi căn bản về cách thức làm luật ở nước ta.

Một hệ thống pháp luật tốt không thể chỉ dừng ở việc ban hành luật. Nhiều chuyên gia chỉ ra, thách thức lớn nhất của Việt Nam không nằm ở việc thiếu luật, mà là thực thi chưa nghiêm. Điều này đòi hỏi phải xây dựng một cơ chế giám sát mạnh, có tính độc lập, công khai và gắn trách nhiệm giải trình cụ thể.

Một số chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh tinh giản bộ máy, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào giám sát. Trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và các nền tảng tích hợp có thể giúp theo dõi việc thi hành văn bản theo thời gian thực, nhận diện điểm nóng vi phạm, cảnh báo nguy cơ và tăng tính minh bạch trong công tác pháp chế.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Mai Lương Khôi nhấn mạnh, về chuyển đổi số, cần phải bám sát tinh thần Nghị quyết 66, xác định rõ nội dung cũ - mới, mục tiêu cụ thể và sản phẩm đầu ra. Đồng thời, cần thay đổi nhận thức và nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu các đơn vị trong quá trình chuyển đổi số.

Xây dựng nền tảng cho văn hóa tuân thủ pháp luật

Ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số đồng bộ trong phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) cũng là nội dung quan trọng trong Nghị quyết 66. PBGDPL không chỉ là công cụ truyền thông, mà phải được nhìn nhận như một mắt xích chiến lược trong xây dựng, tổ chức thi hành, giám sát pháp luật.

Ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số đồng bộ trong PBGDPL là một trong những nội dung quan trọng trong Nghị quyết 66. Ảnh: Song Linh

Cục trưởng Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) TS. Lê Vệ Quốc nhận định, muốn công nghệ phát huy giá trị, trước hết phải xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong mỗi công dân - bắt đầu từ nhận thức, thói quen và lòng tin. Chuyển đổi số chỉ thực sự có ý nghĩa khi người dân hiểu đúng, tin tưởng và chủ động tiếp cận pháp luật.

Theo đó, để thực hiện yêu cầu của Nghị quyết 66 về chuyển đổi số trong PBGDPL, cần tập trung vào 3 trụ cột: xây dựng hệ thống dữ liệu pháp lý số tập trung, đúng - đủ - sạch - sống; đưa pháp luật thành một phần của chương trình giáo dục chính khóa để hình thành ý thức tuân thủ từ nhỏ; bảo đảm công bằng trong tiếp cận pháp luật số, đặc biệt với người yếu thế.

Nếu nền tảng tra cứu pháp luật thiếu thân thiện, dữ liệu không cập nhật hoặc không rõ ràng, thì chuyển đổi số sẽ thất bại. Người dân sẽ tiếp tục hành xử theo cảm tính, theo kinh nghiệm hoặc phó mặc cho may rủi. Vì vậy, pháp luật phải sống trong đời sống số dưới dạng dữ liệu dễ hiểu, chính xác, dễ truy cập và có khả năng tương tác với người dùng. Bên cạnh đó, truyền thông về pháp luật cũng cần được đổi mới về cách làm; không chỉ là khẩu hiệu hay tuyên truyền một chiều, truyền thông cần gắn với đời sống, với quyền lợi thực tế của người dân, và đặt họ vào vị trí trung tâm.

Theo các chuyên gia, Nghị quyết số 66-NQ/TW mang tính định hướng chiến lược nhưng sẽ chỉ phát huy hiệu lực nếu được cụ thể hóa bằng hành động thiết thực, đồng bộ từ Trung ương đến địa phương. Đổi mới tư duy lập pháp, tăng cường giám sát thực thi và thúc đẩy PBGDPL trong kỷ nguyên số không thể tách rời nhau, mà phải hợp lực tạo nên hệ sinh thái pháp lý hiện đại, hiệu quả.

Dương Cầm