Huế định hình kinh tế tuần hoàn rác thải

Bà Nguyễn Thị Vang là hội viên lớn tuổi nhất của Tổ hợp tác nghề ve chai - thu gom phế liệu phường An Đông, thành phố Huế cũ (thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế). Ảnh tư liệu

Từ những người phụ nữ mưu sinh bằng nghề ve chai, họ nay trở thành “chiến binh xanh” công nghệ, kết nối với ứng dụng mGreen và chuỗi cung ứng tái chế. Mô hình không chỉ giúp cải thiện sinh kế, nâng cao vị thế xã hội của các thành viên, mà còn góp phần định hình một vòng tuần hoàn rác thải bền vững, khẳng định Huế là địa phương tiên phong trong xây dựng đô thị xanh, sạch, tuần hoàn.

Chiến binh xanh lột xác

Đặt điện thoại xuống sau buổi họp trực tuyến với các thành viên Tổ hợp tác ve chai thông qua sáng kiến mGreen, bà Trương Thị Xuân Mai, 63 tuổi, trú phường An Cựu bộc bạch: Là một trong số những phụ nữ đầu tiên của phường tham gia mô hình Tổ hợp tác nghề ve chai công nghệ phường An Đông (nay là phường An Cựu), từ những ngày đầu còn bỡ ngỡ, chỉ 3/10 người có điện thoại thông minh thì nay các tổ viên đều đã thành thạo tạo đơn hàng, nhận lịch thu gom qua ứng dụng mGreen Collector, thậm chí họp online. Điều phấn khởi nhất là các chị em đoàn kết sẻ chia mọi điều trong cuộc sống, cùng nhau phát triển công việc và có môi trường làm việc được xã hội ghi nhận hơn.

Năm 2023, khi dự án “Huế – Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” (do Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên WWF - NaUy tài trợ thông qua WWF - Việt Nam) phối hợp cùng sáng kiến mGreen triển khai ứng dụng thu gom rác tái chế, ít ai ngờ những người phụ nữ ve chai trung niên sẽ là đối tượng tiên phong. Chỉ sau hai năm, từ chỗ làm việc rời rạc, nghề ve chai truyền thống đã chuyển mình trở thành tổ hợp tác ve chai công nghệ xuất hiện ở nhiều phường, kết nối bằng ứng dụng mGreen Collector. Người dân có thể đặt lịch thu gom rác tái chế ngay tại nhà, các “chiến binh xanh” công nghệ sẽ đến tận nơi thu mua, vừa tiết kiệm thời gian, vừa góp phần hình thành thói quen phân loại rác trong cộng đồng.

Không còn cảnh lủi thủi đạp xe rong ruổi khắp phố, giờ đây nghề thu mua ve chai công nghệ đã có đơn hàng đặt trước, lịch trình rõ ràng. Quan trọng hơn, thu nhập của các cô, các chị cải thiện rõ rệt. Mỗi đơn thu gom còn được cộng điểm trên ứng dụng, có thể đổi thành phiếu mua hàng. Tổ hợp tác cũng trích lợi nhuận lập quỹ xoay vòng giúp chị em vay vốn.

“Giờ đây người dân phân loại sẵn, đặt lịch, một lần đi có thể gom gấp nhiều lần so với ngày trước đi cả chục cây số rất vất vả mà chỉ thu mua được 1- 2kg phế liệu. Nghề ve chai chưa bao giờ có tổ chức và ổn định như bây giờ,” bà Trương Thị Xuân Hằng, Tổ hợp tác ve chai công nghệ phường Hương Sơ (nay là phường Hương An) phấn khởi tiết lộ.

Điều đáng quý nhất mà mô hình “ve chai công nghệ” mang lại không chỉ là thu nhập, mà là sự tự tin. Những người phụ nữ từng mặc cảm vì công việc nay được cộng đồng ghi nhận. Họ biết bản thân đang góp phần vào mục tiêu lớn: xây dựng đô thị Huế xanh, sạch, tuần hoàn. Thay vì nghĩ làm nghề để mưu sinh, mọi người đã hiểu được giá trị công việc của mình. Thậm chí, họ còn là những “chiến binh xanh”, tuyên truyền viên hướng dẫn mọi người cách phân loại rác tại nguồn, kiếm tiền từ phế liệu.

Từ những người phụ nữ lam lũ, gắn bó cả đời với nghề ve chai, mô hình Tổ hợp tác ve chai thông qua sáng kiến mGreen đã biến họ trở thành các “công dân số xanh” là mắt xích quan trọng trong chuỗi kinh tế tuần hoàn.

Thích ứng mô hình

Xuất phát từ hai tổ hợp tác ve chai công nghệ hoạt động trên địa bàn hai quận: Thuận Hóa và Phú Xuân của thành phố Huế cũ (thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế), nay trên toàn thành phố Huế có 32 thành viên tham gia 3 tổ hợp tác nghề ve chai công nghệ. Sau khi vận mô hình chính quyền hai cấp, địa bàn hoạt động của các tổ hợp tác đã rộng hơn rất nhiều, đặt ra nhiều thách thức cho các tổ viên.

Để thích ứng, các tổ ve chai công nghệ đã xây dựng cơ chế vận hành mới bằng cách phân chia địa bàn công bằng theo hình thức bốc thăm (mỗi tổ đều có khu vực gần - xa xen kẽ), hỗ trợ lẫn nhau giữa người có điện thoại thông minh và người chưa quen công nghệ. Bên cạnh đó, quỹ chung từ lợi nhuận thu gom trở thành “điểm tựa” để tái đầu tư, hỗ trợ lẫn nhau khi gặp khó khăn.

“Trong thời gian đầu, với những đơn hàng thu gom quá xa, đơn vị có hỗ trợ để đảm bảo công sức, động viên các tổ viên yên tâm gắn bó. Về lâu dài, sẽ tuyên truyền, vận động mỗi phường có ít nhất một người thu gom ve chai công nghệ để giảm bớt gánh nặng di chuyển, nâng cao hiệu quả thu gom và duy trì mô hình bền vững” - bà Trần Thị Thoa, đồng sáng lập Sáng kiến mGreen cho hay.

Trong bối cảnh Huế vận hành mô hình chính quyền đô thị hai cấp, yêu cầu đặt ra là mọi hoạt động quản lý phải đồng bộ, minh bạch và có thể giám sát. Khi ứng dụng mGreen Collector được đưa vào sử dụng, toàn bộ quy trình từ nhận đơn, phân chia địa bàn, theo dõi khối lượng rác tái chế đều được ghi nhận trên hệ thống. Đây sẽ là cơ sở để chính quyền và tổ hợp tác nắm bắt tình hình, đánh giá hiệu quả làm việc của từng thành viên, đồng thời hạn chế tình trạng thu gom chồng chéo hay bỏ sót. Cơ chế minh bạch này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả vận hành nội bộ mà còn phù hợp với xu hướng số hóa quản lý rác thải đô thị, đảm bảo sự gắn kết giữa mô hình cộng đồng với hệ thống hành chính hiện đại.

Hỗ trợ quản lý

Các hội viên Tổ hợp tác nghề ve chai - thu gom phế liệu không quản nắng mưa rong ruổi mọi nẻo đường thành phố Huế cũ (thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế) để lượm nhặt, thu mua những thứ bỏ đi. Ảnh tư liệu

Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định: từ năm 2025, phân loại rác tại nguồn không còn là hoạt động khuyến khích mà đã trở thành trách nhiệm bắt buộc của mọi cá nhân. Luật cũng mở đường cho việc thu phí rác thải dựa trên khối lượng, thay vì thu cào bằng như trước. Mô hình thu gom rác công nghệ mGreen được triển khai tại thành phố Huế trong những năm qua không chỉ là một bước đi tiên phong, mà còn đem lại nguồn thu cho những hộ dân nếu họ biết cách phân loại rác tại nguồn.

Đến nay, các thành viên của 3 tổ hợp tác ve chai công nghệ trên địa bàn thành phố Huế đã thu gom được 180 tấn rác tái chế (trong đó 20% là nhựa) thông qua ứng dụng mGreen. Từ những đơn đặt thu gom nhỏ lẻ, nay các cô, các chị đã có gần 4.000 đơn đặt giao dịch trên ứng dụng với khối lượng trung bình khoảng hàng chục kilogram mỗi lần. Số lượng rác thu gom này được kết nối với các vựa phế liệu, đơn vị tái chế trên “Chợ mua bán phế liệu trực tuyến mGreen”, góp phần quản lý chuỗi cung ứng rác tái chế tốt hơn, giảm thiểu phát thải ra môi trường.

Theo Quản lý Dự án “Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam” Hoàng Ngọc Tường Vân, chợ mua bán phế liệu trực tuyến mGreen không chỉ kết nối nhu cầu mua bán rác tái chế mà còn thúc đẩy hoạt động phân loại rác tại nguồn và thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhà nhập khẩu qua việc tham gia các đơn vị tái chế có giấy phép môi trường trên chợ; đồng thời góp phần hỗ trợ vựa phế liệu hoàn thiện đăng ký kinh doanh, đáp ứng yêu cầu pháp luật về bảo vệ môi trường.

Hệ thống sẽ giúp phế liệu, bao bì, sản phẩm thải bỏ được đưa về nhà máy tái chế đạt quy chuẩn. Từ đó, các chủ thể mắt xích trong chuỗi cung ứng rác tái chế nói chung và rác thải nhựa nói riêng sẽ có cơ sở để thụ hưởng nguồn tài chính đóng góp từ nhà sản xuất, nhà nhập khẩu để phân loại, thu gom và tái chế bao bì, sản phẩm.

Tuy nhiên, hành trình chuỗi cung ứng rác tái chế tại Huế cũng đối mặt không ít thách thức. Hiện thành phố chưa có nhà máy tái chế, dẫn đến chi phí vận chuyển rác tăng cao. Các vựa phế liệu phần lớn chưa đáp ứng đầy đủ quy chuẩn về kinh doanh, môi trường như đăng ký kinh doanh, đăng ký môi trường, hóa đơn giá trị gia tăng… Trong khi đó, các tổ ve chai công nghệ, vựa phế liệu tham gia dự án vẫn phân bổ chưa đồng đều trên địa bàn. Nguồn lực triển khai còn hạn chế, công tác truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng chưa mạnh mẽ.

Để tháo gỡ, bà Trần Thị Thoa đề xuất cần liên kết giữa các tỉnh, thành phố, khu vực phụ cận - nơi có nhà máy tái chế nhằm mở rộng chuỗi cung ứng. Song song đó, nâng cao năng lực cung ứng thông qua đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật cũng như giúp các vựa phế liệu, đơn vị tái chế hoàn thiện thủ tục pháp lý, đáp ứng các tiêu chuẩn cần thiết. Để chuỗi cung ứng rác tái chế được bền vững, cần có sự phối hợp chặt chẽ của chính quyền, tổ chức chính trị xã hội, đơn vị triển khai dự án để vận động thêm các các tổ viên ve chai công nghệ, vựa phế liệu tham gia.

Khi mô hình Tổ hợp tác ve chai được kết hợp với ý thức cộng đồng và cơ chế chính sách phù hợp, quản lý rác thải có thể trở thành một chuỗi giá trị bền vững. Đây là bước đi quan trọng để thành phố Huế không chỉ đáp ứng quy định pháp luật mới, mà còn tiến tới xây dựng kinh tế tuần hoàn, nơi rác thải được biến thành tài nguyên.

Bài và ảnh: Mai Trang (TTXVN)