Hợp tác xã truyền thống ngậm ngùi

Người dân đi xe buýt tại trạm trung chuyển xe buýt Sài Gòn trên đường Hàm Nghi, phường Bến Thành, TPHCM Ảnh: HOÀNG HÙNG

Theo kế hoạch, trong 5 năm tới, TPHCM sẽ có 3.600 xe buýt chạy bằng điện, năng lượng xanh; các đơn vị khai thác được chọn thông qua hình thức đấu thầu. Trong những cuộc đấu thầu công khai diễn ra thời gian qua, bên thua là những hợp tác xã (HTX) hoạt động lâu năm, còn bên thắng là những tên tuổi khá quen thuộc, nhưng đơn vị sản xuất và cung ứng xe lại không đến từ TPHCM.

Công ty Phương Trang thắng áp đảo

Cuối tháng 3-2025, Trung tâm Quản lý giao thông công cộng (Sở Xây dựng TPHCM) đã đăng tải thông báo mời thầu khai thác 37 tuyến xe buýt có trợ giá trên địa bàn TPHCM, các tuyến được phân chia thành 17 gói thầu. Sau thời gian mở thầu, kết quả cuối cùng được công bố với phần thắng áp đảo thuộc về Công ty CP xe khách Phương Trang - Futa Bus Lines (Công ty Phương Trang) khi trúng 15/17 gói thầu, tương ứng với quyền khai thác 35 tuyến xe buýt có trợ giá trên địa bàn TPHCM. Cùng với Công ty Phương Trang, Công ty TNHH Dịch vụ vận tải sinh thái Vinbus (Công ty Vinbus) trúng 2/17 gói thầu, tương ứng với quyền khai thác 2 tuyến xe buýt.

Tiếp đó, trong 2 đợt mời thầu hồi cuối tháng 10 và đầu tháng 11 vừa qua, Công ty Phương Trang lại thắng “giòn giã”. Theo thông tin được công bố trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, trong đợt mời thầu cuối tháng 10 với 7 gói thầu cho quyền khai thác 13 tuyến xe buýt, Công ty Phương Trang thắng 2 gói thầu với quyền khai thác 4 tuyến xe buýt, còn Vinbus thắng 5 gói thầu với quyền khai thác 9 tuyến. Đầu tháng 11, Công ty Phương Trang đã thắng toàn bộ 6 gói thầu với quyền khai thác 12 tuyến xe buýt.

Mặt khác, tính đến thời điểm này, Công ty Phương Trang đang là doanh nghiệp dẫn đầu lộ trình chuyển đổi sang xe buýt điện tại TPHCM. Trong hơn 600 chiếc xe buýt điện đang vận hành tại TPHCM thì phần lớn là của Phương Trang sau các đợt trúng thầu. Cụ thể, năm 2024 doanh nghiệp này trúng thầu 17 tuyến kết nối đến các ga Metro số 1 với 150 xe. Trong đợt mời thầu hồi cuối tháng 3-2025, Công ty Phương Trang trúng thầu 35 tuyến và đưa vào hoạt động 557 xe buýt, trong đó có 443 xe buýt thuần điện mới.

Tìm hiểu về đơn vị cung ứng xe buýt điện cho Công ty Phương Trang, chúng tôi được biết, trong đợt đưa 150 xe vào khai thác 17 tuyến kết nối ga Metro số 1 hồi cuối năm 2024, thông tin được đăng tải rộng rãi trên các phương tiện truyền thông thì Công ty CP Kim Long Motor Huế (địa chỉ tại Đường nối quốc lộ 1A, cảng Chân Mây, xã Chân Mây - Lăng Cô, TP Huế) là đơn vị cung ứng. Còn trong đợt mới nhất, khi Phương Trang đưa 557 xe vào khai thác thì ngay trên website của Kim Long Motor Huế, đã đăng tải thông tin về việc cung ứng toàn bộ số xe này cho Công ty Phương Trang.

Trong khi đó, trên trang web của Công ty Vinbus giới thiệu xe buýt điện Vinbus là sản phẩm xe buýt thông minh do Công ty Vinfast (thuộc Tập đoàn Vingroup) sản xuất và lắp ráp tại tổ hợp sản xuất ô tô Hải Phòng.

Nói lời chia tay

Sau các đợt đấu thầu, “nỗi buồn” thuộc về các HTX vận tải xe buýt lâu năm tại TPHCM. Chia sẻ với Báo SGGP, ông Nguyễn Quốc Anh, Giám đốc HTX vận tải 19-5, cho biết trước đợt mời thầu hồi cuối tháng 3-2025, HTX khai thác 15 tuyến xe buýt. Trong đợt mời thầu hồi cuối tháng 3, HTX 19-5 đã chuyển giao quyền khai thác 12 tuyến cho chủ mới. Còn trong đợt mời thầu hồi cuối tháng 10 vừa qua, HTX 19-5 thua tiếp 1 tuyến và chuẩn bị chuyển giao cho đơn vị thắng thầu trong đầu năm 2026. HTX 19-5 hiện còn quyền khai thác 2 tuyến xe buýt 19 và 122, với 53 xe buýt. Tuy nhiên, 2 tuyến này cũng sẽ đưa vào đấu thầu trong năm 2026. Theo ông Quốc Anh, sau khi chuyển giao 12 tuyến, các xã viên đã phải thanh lý xe buýt với giá rẻ, lái xe và tiếp viên không dễ tìm được việc mới ở các hãng xe khác.

Chúng tôi cũng ghi nhận một số HTX khác đã nói lời “chia tay” với xe buýt. Ông Phùng Đăng Hải, Chủ tịch Liên hiệp HTX Vận tải thành phố, cho hay, trong các đợt đấu thầu gần đây, HTX không thể đấu lại vì giá của các đơn vị trúng thầu đưa ra quá thấp. Vì không thể cạnh tranh nên HTX đang làm thủ tục giải thể trong tháng này, các xã viên cũng đang bán xe buýt đã qua sử dụng với giá lỗ nặng. “Nhiều gia đình gắn bó lâu năm với chiếc xe buýt, trong đợt chuyển đổi sang xe buýt chạy bằng nhiên liệu sạch có những xã viên đã vay vốn ngân hàng để đầu tư, nay vừa trả hết nợ vay thì phải bán xe”, ông Hải chia sẻ. Ông Phùng Đăng Hải cũng đồng thời là Giám đốc HTX vận tải Quyết Thắng, cho biết, HTX Quyết Thắng khó tránh khỏi việc nói lời chia tay xe buýt sau các cuộc đấu thầu gần đây. Đại diện HTX Thanh Sơn cũng ngậm ngùi vì đã rớt thầu tuyến xe buýt đang khai thác nên xã viên “ai về nhà đó”.

Khi chúng tôi đặt câu hỏi, tại sao không tái cấu trúc hoặc hợp lực với các HTX khác thích ứng với sự phát triển mới của ngành xe buýt, ông Phùng Đăng Hải nhìn nhận, HTX là mô hình kinh tế tập thể với rất nhiều ý kiến nên không dễ dàng tái cấu trúc.

THANH DUNG