Hội thảo quốc tế 'Bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á - Thái Bình Dương': Gắn kết truyền thống và sáng tạo đương đại

Không gian hội thảo

Sự kiện quy tụ nhiều diễn giả, chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực nghệ thuật, bảo tồn và nghiên cứu sơn mài đến từ các quốc gia trong khu vực, mang đến góc nhìn đa chiều, những trao đổi chuyên sâu và cảm hứng mới cho hành trình gìn giữ, phát huy giá trị của nghệ thuật sơn mài trong thế kỷ XXI.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệu - Hiệu trưởng Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật khẳng định: “Sơn mài không chỉ là một loại hình thủ công mỹ nghệ trang trí, mà còn là kết tinh của tri thức bản địa, là mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên, phản ánh chiều sâu văn hóa hàng nghìn năm.”

Ông cho rằng, từ Đông Á, Đông Nam Á đến Nam Á, nghệ thuật sơn mài đã phát triển với nhiều phong cách và kỹ thuật khác nhau, tạo nên một di sản phong phú, vừa mang bản sắc địa phương, vừa phản ánh sự giao lưu văn hóa khu vực.

Mỗi tác phẩm sơn mài là một minh chứng sống động cho sự khéo léo, kiên nhẫn và sáng tạo. Từ nhựa cây sơn - món quà của thiên nhiên - người nghệ nhân đã phủ lên sản phẩm nhiều lớp sơn để tạo ra bề mặt bóng mịn, bền vững qua hàng thế kỷ, tựa như cách mà di sản văn hóa được gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Tuy nhiên, theo PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệu, nghề sơn mài đang đối mặt với không ít thách thức: tri thức truyền thống mai một, số lượng nghệ nhân bậc thầy ngày càng ít, nhận thức của công chúng còn hạn chế, trong khi toàn cầu hóa và hiện đại hóa khiến thế hệ trẻ dần xa rời nghề truyền thống. Thêm vào đó, biến đổi môi trường làm suy giảm nguồn nguyên liệu tự nhiên - yếu tố cốt lõi của nghề sơn mài, và thiếu sự hợp tác quốc tế, tài liệu chuyên sâu cũng đang cản trở quá trình bảo tồn.

PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệu - Hiệu trưởng Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật phát biểu khai mạc hội thảo

“Hội thảo hôm nay nhằm mở ra không gian đối thoại giữa truyền thống và hiện đại, giữa khoa học và nghệ thuật, nơi các chuyên gia cùng chia sẻ những nghiên cứu, kỹ thuật truyền thống và hướng tiếp cận sáng tạo trong bảo tồn, phát huy nghệ thuật sơn mài trong bối cảnh toàn cầu hóa,” - PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệu nhấn mạnh.

Tại hội thảo, GS. Sakurako Matsushima (Đại học Utsunomiya, Nhật Bản) cho rằng: nghệ thuật sơn mài tự nhiên là một di sản văn hóa quan trọng của châu Á, phản ánh lịch sử phát triển và bản sắc của từng quốc gia. Tuy nhiên, sự xuất hiện của vật liệu nhân tạo, quy trình công nghiệp cùng thay đổi trong lối sống hiện đại đang đe dọa các phương pháp sản xuất truyền thống vốn tốn nhiều công sức và thời gian.

“Tự động hóa và thương mại hóa đang đặt hiệu quả và giá thành lên trên các giá trị tinh thần, xã hội và nhân văn,” – bà nói, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc truyền nghề và đào tạo thế hệ nghệ nhân mới.

“Giáo dục là cần thiết, nhưng kỹ năng và kỹ thuật mới là yếu tố quyết định để duy trì chất lượng và bản sắc của nghề sơn mài.”

Đồng quan điểm, ông Maung Maung – Chủ tịch Hiệp hội Sơn mài Myanmar cho biết, ngành sơn mài tại nhiều nước châu Á đang gặp khó khăn do sự suy giảm nhu cầu du lịch, nguồn thu nhập chính của nghệ nhân. Bên cạnh đó, lực lượng thợ trẻ ngày càng ít do họ chuyển sang các ngành nghề khác có thu nhập ổn định hơn.

“Nghề sơn mài đòi hỏi sự kiên nhẫn - có khi hàng tháng mới hoàn thiện được một tác phẩm. Trong khi đó, công việc hiện đại thường mang lại thu nhập nhanh hơn. Vì vậy, cần giúp thế hệ trẻ hiểu rằng sơn mài không chỉ là một nghề, mà là một di sản sống, là niềm tự hào văn hóa của dân tộc,” - ông Maung Maung chia sẻ.

Kết thúc hội thảo, các đại biểu thống nhất hướng đến những giải pháp cụ thể: thúc đẩy nghiên cứu và truyền bá nghề thủ công sơn mài; tăng cường hợp tác quốc tế; xây dựng chương trình giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức cộng đồng, từ đó khơi dậy tình yêu, sự trân trọng và cam kết bảo tồn đối với di sản sơn mài – một tinh hoa văn hóa của châu Á trong thời đại mới.

Việt Hùng