Học tập - Năng lực khiến con người khác biệt với AI

Tác phẩm "Học" của Giáo sư André Giordan được Tiến sĩ Nguyễn Khánh Trung dịch.

"Học" của Giáo sư André Giordan được Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành tháng 8/2025. Tác giả khẳng định: "Học là điều kiện để tồn tại, như ăn uống và hít thở. Con người khác biệt với rô bốt ở chỗ chúng ta không chỉ tiếp thu thông tin, mà còn biết học từ sai lầm, từ trải nghiệm sống, từ tình thương và hợp tác xã hội.

Một đứa trẻ có thể tự nhiên học ăn, học nói, học đi, học cảm nhận thế giới bằng những cách tinh tế mà không một hệ thống máy móc nào có thể mô phỏng trọn vẹn".

Theo ông, là chính khả năng học tự nhiên ấy lại bị mai một khi con người bước vào nhà trường, nơi lẽ ra phải nuôi dưỡng và phát huy nó. Thay vì khơi gợi sự tò mò, nhà trường lại thường nặng về "truyền đạt một chiều" khiến người học trở nên thụ động. Từ đó, tác giả Giordan thúc đẩy một "văn hóa đặt câu hỏi", coi thắc mắc, hoài nghi, phản biện... là chìa khóa để mở rộng tri thức và thích ứng với thế giới biến đổi.

Tác phẩm được chia thành ba phần. Phần thứ nhất chỉ ra bất cập của giáo dục hiện nay khi thiên về nhồi nhét kiến thức. Ông phân tích ba mô hình sư phạm lớn (thực nghiệm, huấn luyện, kiến tạo), nhấn mạnh não bộ con người vốn "mềm dẻo" và cần một môi trường học tập giàu tương tác, ý nghĩa.

Sách có thiết kế hiện đại, phù hợp với thời đại công nghệ số.

Phần thứ hai bàn về động lực và quá trình học tập. Theo Giáo sư Giordan, học tập luôn là sự tương tác giữa thông tin bên ngoài với quan niệm sẵn có của người học, đôi khi gây ra xung đột nhận thức, nhưng chính từ đó con người trưởng thành. Ông cũng đưa ra những công cụ thực tiễn như sơ đồ, mô hình, hình ảnh để giúp học sinh chủ động tổ chức và ghi nhớ tri thức.

Phần thứ ba hướng tới tương lai của nhà trường và nghề dạy học. Người thầy vừa truyền đạt tri thức, vừa phải trở thành người truyền cảm hứng, khơi gợi sự ngạc nhiên, dẫn dắt học trò tìm ra con đường tự học, tự biến đổi.

Hai chương cuối cùng của cuốn sách mang đến viễn cảnh về "người thầy tương lai": một nhà giáo linh hoạt, biết lắng nghe, biết khích lệ và cùng học trò đặt ra những câu hỏi mới.

Trong kỷ nguyên AI, khi kiến thức có thể được tìm thấy dễ dàng qua ChatGPT hay các công cụ số, thì vai trò của người thầy càng trở nên quan trọng hơn không phải ở chỗ "có bao nhiêu kiến thức trong đầu" mà ở năng lực kết nối, hướng dẫn và nuôi dưỡng tâm hồn học trò.

Giáo sư André Giordan (1946–2023) là nhà khoa học giáo dục hàng đầu châu Âu, Giáo sư Đại học Genève (Thụy Sĩ), sáng lập Trung tâm Nghiên cứu Giáo học pháp và Nhận thức luận khoa học (LDES). Ông để lại hơn 30 cuốn sách, 300 công trình nghiên cứu, đặc biệt nổi bật với mô hình học tập dị lập thể (Allostérique), nhấn mạnh sự xung đột nhận thức và chuyển hóa tri thức cũ thành tri thức mới.

Tác phẩm "Học" do Tiến sĩ Nguyễn Khánh Trung, giảng viên Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh dịch với nhiều tâm huyết trong việc đưa tri thức giáo dục hiện đại đến gần hơn với bạn đọc Việt Nam.

Tác phẩm được giới chuyên môn đánh giá là phù hợp cho hoạt động nghiên cứu, hữu ích với giáo viên, phụ huynh và mọi người quan tâm đến giáo dục. Tác phẩm gợi mở con đường hướng tới xã hội học tập hướng con người đến việc học tập suốt đời, liên tục vượt thoát những chuẩn mực cũ để tiến hóa và trưởng thành.

THỤY PHƯƠNG