Học sinh phổ thông tranh biện về trí tuệ nhân tạo: Nên có thái độ lạc quan hay bi quan?

Đội phản đối - THS Khaby Lame Mechanism giành quán quân vòng chung kết WS bảng Mở rộng/WS open break.

Để AI phát triển tự do là lựa chọn đầy rủi ro?

“Chúng tôi ưu tiên một thế giới nơi con người có thái độ lạc quan thay vì bi quan đối với công nghệ trong các vấn đề liên quan đến trí tuệ nhân tạo” là chủ đề dành cho 2 đội thi xuất sắc nhất bảng mở rộng - hạng mục tranh biện World School tại chung kết Cuộc thi tranh biện và hùng biện đa thể thức Olympia International Debate & Speech Championship (OIDSC) 2025.

Đội ủng hộ cho rằng khoảng cách giữa người biết và không biết sử dụng AI đang ngày càng lớn. Ủng hộ AI chính là cách để trao cơ hội bình đẳng cho mọi cá nhân, không để ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số. Họ khẳng định: rủi ro của AI không nằm ở bản thân công nghệ, mà ở cách con người sử dụng nó, và đó là điều có thể điều chỉnh, quản lý.

Với đội ủng hộ, thái độ lạc quan với AI không phải là mù quáng, mà là cách tiếp cận chủ động: dám chấp nhận, dám học hỏi và dám định hướng công nghệ vì lợi ích chung.

“Cuối cùng, chúng tôi muốn khẳng định: AI không đến để thay thế con người mà để đồng hành cùng con người. Nếu chỉ vì sợ hãi mà kìm hãm sự phát triển của AI, thì chính chúng ta đang tự ngăn mình tiến tới một xã hội tốt đẹp hơn, sáng tạo hơn và công bằng hơn” đội ủng hộ kết luận.

Đội phản đối - THS Khaby Lame Mechanism, gồm 5 học sinh lớp 8 đến từ TH School, phản bác rằng sự lạc quan mù quáng có thể dẫn nhân loại đến những hậu quả khó kiểm soát với quan điểm: “Chúng tôi không phủ nhận lợi ích của AI, nhưng tin rằng việc để AI phát triển tự do là lựa chọn đầy rủi ro”.

Theo đội phản đối, AI không hề tạo ra bình đẳng. Ngược lại, nó đang làm sâu sắc thêm khoảng cách giữa các quốc gia giàu và nghèo, giữa những người có điều kiện tiếp cận công nghệ và những người không có.

Về mặt xã hội, họ cho rằng AI đang dần làm mất giá trị con người. Khi máy móc có thể xử lý và ra quyết định nhanh hơn con người, hàng triệu lao động có nguy cơ mất việc, trở nên phụ thuộc và bị hạ thấp giá trị. Đây không còn là vấn đề kỹ thuật, mà là vấn đề đạo đức và nhân văn.

Đội phản đối cho rằng, lựa chọn đúng đắn không phải là “chấp nhận rủi ro” mà là đặt giới hạn cho công nghệ.

Đội ủng hộ khẳng định AI không phải là mối đe dọa mà là cơ hội giúp xã hội phát triển nhanh hơn, công bằng hơn và bao trùm hơn.

Ở lượt tranh biện thứ hai, đội ủng hộ phản bác rằng, việc kiểm soát không nên đồng nghĩa với việc kìm hãm sự phát triển. Chính phủ các quốc gia đang ngày càng nhận thức rõ rủi ro và đã xây dựng hành lang pháp lý cho AI - đó là minh chứng cho sự học cách quản trị công nghệ, chứ không phải né tránh. Chỉ có tiếp tục nghiên cứu và phát triển, con người mới đủ hiểu biết để quản lý AI một cách hiệu quả.

Đội phản đối lập luận ngược lại: không thể trông đợi vào “ý thức tốt” của các tập đoàn công nghệ. Khi quyền lực và lợi nhuận tập trung vào một số ít, nguy cơ thao túng chính sách, thậm chí “chủ nghĩa thực dân kiểu mới” trong công nghệ là hoàn toàn có thật. AI, nếu không được kiểm soát, có thể trở thành công cụ chi phối cả chính phủ và nền kinh tế toàn cầu.

Một trong những phần tranh luận gay cấn nhất là khi đội phản đối đặt câu hỏi: “Nếu AI được phát triển để phục vụ con người, vậy ai đảm bảo rằng con người sẽ không bị thay thế?”

Đội ủng hộ đáp lại: “AI không tự động cướp đi việc làm, mà chính cách con người chọn sử dụng nó mới là vấn đề. Nếu được giáo dục đúng, con người sẽ biết cách hợp tác với AI thay vì bị loại bỏ”.

Dù lập luận theo hai hướng, nhưng hai đội vẫn có điểm chung với thừa nhận AI vừa là cơ hội vừa là thách thức, khác biệt nằm ở cách con người đối diện và quản trị nó.

Quán quân bảng Junior

Nếu áp dụng mô hình giáo dục tự định hướng: Học sinh yếu bị bỏ lại phía sau?

Ngoài chủ đề về trí tuệ nhân tạo, chủ đề của vòng chung kết tranh biện World School bảng Junior - chỉ dành riêng cho học sinh cấp THCS : “Chúng tôi tin rằng các trường học nên tích cực áp dụng mô hình giáo dục tự định hướng – tức là trao quyền cho người học được chủ động lựa chọn nội dung, phương pháp, tốc độ và mục tiêu học tập của mình, thay vì bị ràng buộc hoàn toàn bởi chương trình hay giáo viên”.

Đội ủng hộ cho rằng, mục tiêu đạo đức của giáo dục là mang lại tri thức và kỹ năng cho tất cả học sinh. Thế nhưng, hệ thống hiện nay lại quá chú trọng điểm số và bài thi chuẩn hóa, mà bỏ qua tư duy sáng tạo, khả năng hiểu sâu và sự phát triển cá nhân. Chính vì vậy, chúng tôi tin rằng các trường học cần áp dụng rộng rãi mô hình giáo dục tự định hướng (Self-Directed Education - SDE).

SDE là mô hình cho phép học sinh tự học theo tốc độ, khả năng và sở thích của mình, đồng thời phát triển kỹ năng lãnh đạo, làm việc nhóm và giải quyết vấn đề. Mô hình này không loại bỏ kỷ luật, mà chuyển hóa kỷ luật thành tự giác và chủ động học tập.

Trong hệ thống hiện tại, các trường thường tập trung vào học sinh trung bình để nâng thành tích, còn những học sinh yếu hoặc học chậm hơn thì bị bỏ lại phía sau. Bài học khô khan, thiếu tương tác, khiến học sinh chỉ học vẹt để thi, chứ không thực sự hiểu vấn đề. Trái lại, trong mô hình SDE, học sinh được khuyến khích đặt câu hỏi, khám phá và hiểu bản chất của kiến thức - ví dụ, không chỉ học “1 + 1 = 2”, mà còn hiểu vì sao “1 + 1 lại bằng 2”.

Giáo viên trong mô hình này không còn là “người đọc - học sinh chép”, mà trở thành người hướng dẫn. Học sinh hợp tác, học hỏi lẫn nhau, phát triển động lực nội tại thay vì học vì sợ điểm kém.

Nhờ đó, giáo dục không còn tạo ra những “cỗ máy làm bài thi”, mà nuôi dưỡng những con người biết tư duy, sáng tạo và thích nghi với cuộc sống hiện đại. Vì vậy, chúng tôi khẳng định: giáo dục tự định hướng chính là tương lai của nền giáo dục nhân văn và bền vững.

Các đội tham gia tranh biện

Đội phản đối - Galvanized Steel Square gồm học sinh đến từ nhiều trường khác nhau, phản bác rằng, hãy cùng xác định khái niệm “giáo dục tự định hướng”. Đây là mô hình trong đó học sinh tự quyết định hoàn toàn về nội dung học, cách học, thời gian học - mà hầu như không có sự hướng dẫn của giáo viên. Nói cách khác, học sinh tự lập thời khóa biểu, tự chọn môn học và tự xác định tốc độ học tập của mình.

“Chúng tôi cho rằng mô hình này nghe thì có vẻ trao quyền, nhưng thực tế lại thiếu hiệu quả, thiếu công bằng và không thực tế đối với phần lớn học sinh. Trước hết, chúng tôi tin rằng học sinh vẫn cần sự hướng dẫn và cấu trúc từ giáo viên. Trẻ em và thanh thiếu niên chưa đủ khả năng để tự quản lý việc học của mình. Các em thường thiếu kinh nghiệm, động lực và kỷ luật cần thiết để lập kế hoạch học tập dài hạn. Giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn giúp học sinh hiểu sâu, sửa lỗi và rèn luyện tư duy phản biện”- đội phản đối nêu quan điểm.

Nếu trường học bỏ qua cấu trúc này và để học sinh hoàn toàn tự quyết, việc học sẽ trở nên hỗn loạn, rời rạc và kém hiệu quả. Học sinh có thể chỉ chọn học những gì mình thích, như nghệ thuật hay thể thao, mà bỏ qua các môn nền tảng như Toán, Khoa học hay Ngữ văn - vốn là những kỹ năng cần thiết cho tương lai và cuộc sống.

Theo đội phản đối, nếu áp dụng mô hình giáo dục tự định hướng, không phải học sinh nào cũng được hưởng lợi như nhau. Học sinh có cha mẹ có học thức hoặc giàu có sẽ được hỗ trợ tốt hơn, trong khi những em khác có thể bị bỏ lại phía sau. Điều này tạo ra bất bình đẳng trong giáo dục. Vì thế, duy trì mô hình trường học có giáo viên và chương trình học cụ thể là cách tốt nhất để đảm bảo mọi học sinh có cơ hội đóng góp công bằng cho xã hội sau này.

Những học sinh nêu quan điểm, họ không phủ nhận hoàn toàn giá trị của mô hình giáo dục tự định hướng. Điều quan trọng là cách áp dụng nó phải hợp lý và có kiểm soát. Học sinh vẫn cần có giáo viên, kỷ luật và động lực bên ngoài để phát triển đúng hướng. Mô hình giáo dục tự định hướng có thể hữu ích, nhưng chỉ khi được giám sát, áp dụng có chọn lọc và phù hợp với độ tuổi. Việc “áp dụng rộng rãi” mô hình này, như phía Ủng hộ đề xuất, là thiếu thực tế và tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sự phát triển của học sinh.

Đỗ Hợp