Hoàn thiện pháp luật về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương điều hành phiên họp

Nhiều điểm mới của dự thảo Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù

Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang trình bày Tờ trình Dự án Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.

Sau hơn 16 năm triển khai thực hiện Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, công tác dẫn độ đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Cùng với những yêu cầu mới phát sinh của quá trình hội nhập quốc tế, yêu cầu của hoàn thiện pháp luật, cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luật Tương trợ tư pháp đã bộc lộ những hạn chế, bất cập cần được tháo gỡ, giải quyết. Thực tiễn công tác chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù đặt ra yêu cầu cần thiết là phải xây dựng Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.

Dự thảo Luật gồm 4 chương, 45 điều; gồm một số nội dung chủ yếu sau:

Về phạm vi điều chỉnh: dự thảo Luật quy định nguyên tắc, thẩm quyền, điều kiện, trình tự, thủ tục chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù giữa Việt Nam với nước ngoài; trách nhiệm của các cơ quan nhà nước Việt Nam trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.

Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang trình bày Tờ trình Dự án Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.

Về nguyên tắc chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù: được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và các bên cùng có lợi, phù hợp với Hiến pháp, pháp luật của Việt Nam và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Trường hợp giữa Việt Nam và nước ngoài chưa ký kết điều ước quốc tế về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù thì hoạt động chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù được thực hiện theo nguyên tắc có đi có lại nhưng không trái pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật và tập quán quốc tế.

Về áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù: dự thảo Luật quy định điều kiện và cơ quan chủ trì xem xét, quyết định áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù là Cơ quan trung ương về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù (Bộ Công an). Đây là điểm mới so với quy định của Luật Tương trợ tư pháp. Quy định này phù hợp với quy định của các hiệp định về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù mà Việt Nam đã ký kết và tương thích với quy định của các luật liên quan.

Về thời điểm người đang chấp hành án phạt tù có quyền rút đơn xin chuyển giao: Dự thảo Luật quy định người đang chấp hành án phạt tù hoặc người đại diện hợp pháp của người đó chỉ có quyền rút lại đơn xin chuyển giao trước khi quyết định tiếp nhận hoặc quyết định chuyển giao có hiệu lực.

Các đại biểu Quốc hội dự phiên họp

Về chi phí và kinh phí trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù: Việt Nam chi trả các chi phí hoạt động chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù phát sinh đến thời điểm bàn giao người đang chấp hành án phạt tù, trừ trường hợp có thỏa thuận khác; trường hợp Việt Nam là nước nhận, Việt Nam chi trả mọi chi phí hoạt động chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù phát sinh từ thời điểm tiếp nhận người đang chấp hành án phạt tù, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Kinh phí cho công tác chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù theo quy định của pháp luật về ngân sách Nhà nước. Người đang chấp hành án phạt tù hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có thể tự nguyện đóng góp, hỗ trợ toàn bộ hoặc một phần chi phí sinh hoạt, đi lại và các chi phí khác của người đang chấp hành án phạt tù được chuyển giao theo quy định của pháp luật.

Về điều kiện tiếp nhận, chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, dự thảo Luật quy định người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài có thể được tiếp nhận, chuyển giao khi có đủ các điều kiện: Cơ bản kế thừa quy định của Luật Tương trợ tư pháp. Tuy nhiên, để tạo điều kiện cho công dân Việt Nam được về Việt Nam tiếp tục chấp hành án phạt tù cũng như phù hợp với hầu hết các hiệp định về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù mà Việt Nam là thành viên, trong trường hợp Việt Nam là nước nhận, dự thảo Luật bỏ quy định về người đang chấp hành án phạt tù có nơi thường trú cuối cùng tại Việt Nam và quy định thời hạn còn lại tiếp tục thi hành án ít nhất 06 tháng trong trường hợp đặc biệt. Đây là các nội dung mới so với Luật Tương trợ tư pháp. Cùng với đó, dự thảo Luật quy định Chính phủ quy định chi tiết trường hợp đặc biệt nếu thời hạn chưa chấp hành án phạt tù phải còn ít hơn một năm.

Dự thảo Luật cũng bổ sung quy định việc chuyển giao, tiếp nhận các tài liệu liên quan đến chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù giữa Bộ Công an với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, Tòa án nhân dân có thẩm quyền có thể được thực hiện trên môi trường điện tử theo quy định của pháp lý. Quy định này nhằm thực hiện chủ trương chuyển đổi số quốc gia và đáp ứng yêu cầu thực tiễn công tác.

Về chuyển đổi hình phạt tù trong trường hợp tiếp nhận người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài về Việt Nam: Trường hợp hình phạt tù trong bản án, quyết định mà nước chuyển giao tuyên đối với người đang chấp hành án phạt tù không phù hợp với các quy định của Bộ luật Hình sự Việt Nam thì phải chuyển đổi cho phù hợp. Việc chuyển đổi hình phạt tù phải căn cứ vào các tình tiết của vụ án được nêu trong bản án hoặc quyết định đã được nước chuyển giao tuyên. Hình phạt tù chuyển đổi không được nghiêm khắc hơn hình phạt tù mà nước chuyển giao đã tuyên về tính chất và thời hạn; không chuyển đổi hình phạt tù thành các hình phạt khác. Thời gian đã chấp hành án phạt tù ở nước chuyển giao được trừ vào thời hạn hình phạt tù tại Việt Nam. Người đang chấp hành án phạt tù được tiếp nhận về Việt Nam không bị kết án lần thứ hai về tội phạm đã được tuyên trong bản án của nước chuyển giao.

Về tổ chức thi hành việc tiếp nhận, chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù: Bộ Công an có trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ này trong thời hạn 45 ngày làm việc kể từ ngày quyết định thi hành quyết định tiếp nhận có hiệu lực, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Dự thảo Luật giao Chính phủ quy định chi tiết Điều này. Quy định này nhằm nâng cao trách nhiệm của Bộ Công an cũng như bảo đảm quyền của người đang chấp hành án phạt tù. Đây là quy định mới so với Luật Tương trợ tư pháp.

Về tiếp tục chấp hành án phạt tù tại Việt Nam: Khi nhận được thông báo về quyết định đặc xá, đại xá hoặc miễn, giảm hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện hoặc các quyết định tư pháp khác của nước chuyển giao đối với người đang chấp hành hình phạt tù, Bộ Công an phải gửi ngay thông báo đó cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, quyết định. Để có thể thực hiện nội dung này trên thực tiễn, dự thảo Luật quy định Chính phủ quy định chi tiết Điều này.

Về nội dung quản lý nhà nước và trách nhiệm quản lý nhà nước về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù: dự thảo Luật quy định Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù và Bộ Công an chịu trách nhiệm trước Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.

Sau khi được thông qua, Luật này có hiệu lực từ ngày 01/7/2026 và thay thế Luật TTTP; các yêu cầu chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù được lập hoặc tiếp nhận trước ngày Luật này có hiệu lực thì áp dụng quy định của Luật TTTP số 08/2007/QH12 và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật.

Tiếp tục hoàn thiện dự thảo Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo thẩm tra

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy Ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành với sự cần thiết xây dựng Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù với những lý do được nêu trong Tờ trình của Chính phủ và nhất trí với việc xây dựng Luật là để tiếp tục thể chế hóa chủ trương của Đảng về cải cách pháp luật, cải cách tư pháp, tăng cường hội nhập quốc tế, tiếp tục nội luật hóa quy định của các điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên. Đồng thời, việc xây dựng dự án Luật tại thời điểm này nhằm nghiêm túc thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra nhận thấy, cùng với dự án Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù thì 03 dự án Luật có liên quan đên tương trợ tư pháp là: Luật Dẫn độ, Luật Tương trợ tư pháp về hình sự, Luật Tương trợ tư pháp về dân sự cũng được trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9 có mối liên hệ mật thiết với nhau. Do đó, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục phối hợp rà soát kỹ các quy định của dự thảo Luật với 03 dự thảo Luật nêu trên để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất.

Về áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù:

Có ý kiến đề nghị quy định dự thảo Luật theo hướng, Bộ Công an cần lấy ý kiên của Bộ Ngoại giao trước khi áp dụng nguyên tắc có đi có lại để bảo đảm thận trọng và phù hợp với định hướng chính sách đối ngoại của Việt Nam, mỗi quyết định có ý nghĩa ngoại giao sâu sắc, thể hiện quan điểm, cam kết của Việt Nam trên trường quốc tế, đặc biệt trong việc hợp tác quốc tế về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.

Có ý kiến đề nghị làm rõ "trường hợp cần thiết" Bộ Công an lấy ý kiến Bộ Ngoại giao, các cơ quan có liên quan là trường hợp nào.

Có ý kiến đề nghị bỏ quy định về có cam kết bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền nước ngoài để linh hoạt hơn trong tổ chức thực hiện, phù hợp với thực tiễn và quan hệ quốc tế giữa Việt Nam và nước ngoài.

Về kinh phí chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù:

Về vấn đề này, trong UBPLTP có 02 loại ý kiến:

- Việc quy định kinh phí cho công tác chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước nhưng việc bố sung quy định về tự nguyện đóng góp, hỗ trợ toàn bộ hoặc một phần chi phí cho người đang chấp hành án phạt tù được chuyển giao là cần thiết, góp phần giảm chi ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, để tránh việc chi trả ngân sách đối với những khoản chi đã được đóng góp, hỗ trợ, đề nghị cần bổ sung vào dự thảo Luật quy định có tính nguyên tắc để phân định rõ giữa khoản chi do ngân sách nhà nước bảo đảm và khoản chi do tự nguyện đóng góp, hỗ trợ.

- Một số ý kiến đề nghị chỉ quy định "Kinh phí cho công tác chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước" vì nếu bổ sung khoản kinh phí tự nguyện đóng góp, hỗ trợ thì khó tách bạch với kinh phí do ngân sách nhà nước bảo đảm; trường hợp những chi phí cần thiêt liên quan đền người được chuyển giao chưa được pháp luật quy định thì cần rà soát, đánh giá để bô sung trong Nghị định của Chính phủ hoặc Thông tư hướng dẫn của Bộ trưởng Bộ Tài chính.

Quang cảnh phiên họp

Về chuyển đổi hình phạt tù: Để bảo đảm quy định của dự thảo Luật phù hợp, khả thi, thuận lợi cho Tòa án nhân dân trong quá trình áp dụng, Cơ quan thẩm tra đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, đánh giá chính sách hình sự trong Bộ luật Hình sự của Việt Nam với quy định về hình phạt tù của các nước, quy định của các hiệp định về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù mà Việt Nam là thành viên, trên cơ sở đó bố sung các quy định cụ thể hơn về chuyển đổi hình phạt tù.

Về hủy quyết định thi hành quyết định tiếp nhận, hủy quyết định thi hành quyết định chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù: dự thảo Luật chưa có quy định về việc hủy quyết định thi hành quyết định tiếp nhận, hủy quyết định thi hành quyết định chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù. Đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung để bảo đảm đầy đủ, bao quát trường hợp đang được quy định tại Luật Tương trợ tư pháp./.

Khánh An - Cao Hoàng - Vũ Hiếu - Thế Anh