Họa tiết thực vật trên gốm cổ hé lộ tư duy toán học của con người thời tiền sử

Các họa tiết thực vật từ một cuộc khai quật tại Arpachiyah (Iraq), hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Anh. (Ảnh của Giáo sư Yosef Garfinkel)

Những biểu hiện nghệ thuật sớm nhất của họa tiết thực vật cho thấy con người có thể đã hình thành tư duy toán học và hình học từ hàng nghìn năm trước khi biết ghi chép các phép tính - thậm chí trước cả khi chữ viết ra đời.

Một nghiên cứu quy mô lớn về gốm cổ, vừa công bố trên Journal of World Prehistory, do Giáo sư Yosef Garfinkel và Sarah Krulwich (Đại học Do Thái Jerusalem) thực hiện, đã phân tích hàng trăm mảnh gốm thuộc văn hóa Halaf ở miền Bắc Lưỡng Hà và vùng Levant phía Bắc, có niên đại khoảng 6200-5500 trước Công nguyên.

Nhóm nghiên cứu khảo sát các hình ảnh hoa, bụi cây, cành và cây cối được trang trí trên đồ gốm, và phát hiện mức độ đối xứng, lặp lại và tổ chức hình học rất cao.

Theo cách mô tả của các tác giả, những hoa văn này thể hiện “một sự nắm bắt tinh vi về việc phân chia không gian, từ rất lâu trước khi các con số được viết ra.”

Bà Sarah Krulwich nhận định rằng các họa tiết này là bằng chứng cho thấy tư duy toán học đã hình thành từ rất sớm, trước cả chữ viết. Thông qua nghệ thuật, con người đã hình dung được khái niệm về sự phân chia, trình tự và cân bằng.

Theo hai nhà nghiên cứu, việc trang trí hoa văn thực vật trên đồ gốm Halaf phản ánh kiến thức sâu sắc về đối xứng, cũng như khả năng chia hình tròn thành các đơn vị cân xứng như 4, 8, 16 hay 32 phần - những con số không hề mang tính ngẫu nhiên.

Trước đó, nghệ thuật thời tiền sử chủ yếu tập trung vào hình ảnh con người và động vật. Gốm Halaf đánh dấu lần đầu tiên thế giới thực vật được đưa vào biểu đạt nghệ thuật một cách có hệ thống và đạt trình độ thẩm mỹ cao.

Hai tác giả đã ghi nhận các họa tiết thực vật tại 29 địa điểm khảo cổ, với phong cách trải dài từ tả thực đến trừu tượng, cho thấy đây là những lựa chọn nghệ thuật có chủ đích.

Báo cáo nghiên cứu cho biết: “Ở mỗi địa điểm, chỉ có một số ít mảnh gốm được trang trí bằng họa tiết thực vật, vì vậy chúng thường không nhận được nhiều sự chú ý. Chỉ khi tổng hợp dữ liệu từ nhiều báo cáo khác nhau, tầm quan trọng nổi bật của các họa tiết này mới thực sự lộ rõ.”

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng đây có thể là một trong những lần sử dụng họa tiết thực vật sớm nhất và phổ biến nhất trên thế giới, đồng thời là sớm nhất tại khu vực Cận Đông.

Những chiếc bình Halaf đại diện cho khoảnh khắc đầu tiên trong lịch sử khi con người lựa chọn thế giới thực vật như một chủ đề xứng đáng với sự quan tâm nghệ thuật.

Điều này phản ánh sự chuyển biến trong nhận thức, gắn liền với đời sống làng xã định cư và sự gia tăng ý thức về đối xứng cũng như thẩm mỹ.

Họa tiết trên đồ gốm rất đa dạng: từ những cây nhỏ với hai lá, thân cao và một bông hoa; các bông hoa nhỏ bốn cánh; đến một hình vẽ “được thực hiện hết sức tỉ mỉ” của một bông hoa lớn mang bố cục đối xứng đặc trưng của họ Cúc; hay hình ảnh một cái cây với các cành hoặc nhánh lá đối xứng mọc ngang từ thân chính.

Theo nghiên cứu, sự phong phú của các loài thực vật xuất hiện trên đồ gốm cho thấy con người đã có nhận thức toàn diện về thế giới thực vật, từ kích thước, hình dạng đến từng bộ phận như cành và hoa.

Các họa tiết này dường như được lựa chọn vì vẻ đẹp và đặc biệt là vì tính đối xứng dễ tạo cảm giác hài hòa.

Giáo sư Garfinkel nhấn mạnh: “Khả năng chia không gian một cách đồng đều, được phản ánh trong các họa tiết hoa lá này, rất có thể bắt nguồn từ những nhu cầu thực tiễn của đời sống hằng ngày, như chia sẻ mùa màng hay phân bổ đất đai trong cộng đồng.”

Đáng chú ý, không có hình ảnh nào mô tả các loại cây lương thực, cho thấy mục đích của các họa tiết mang tính thẩm mỹ nhiều hơn là nông nghiệp hay nghi lễ.

Theo các tác giả, hoa thường gắn liền với những phản ứng cảm xúc tích cực - điều có thể lý giải vì sao chúng xuất hiện nổi bật trên đồ gốm Halaf./.

(Vietnam+)