Họa sĩ Phạm Bình Chương - người miệt mài tìm 'hồn phố'

Tác phẩm "Đợi" của họa sĩ Phạm Bình Chương.

Với họa sĩ Phạm Bình Chương, Thủ đô Hà Nội dường như hội tụ đủ yếu tố: sự cổ kính xen lẫn hiện đại, sự tĩnh lặng đi cùng náo nhiệt, rồi sự khác biệt rõ rệt của bốn mùa.

Hà Nội như hiểu thấu tâm trạng của ông - "tâm sao cảnh vậy", đó là lý do Phạm Bình Chương miệt mài vẽ về Hà Nội suốt 25 năm qua, với bốn cuộc triển lãm cá nhân chỉ bày những bức tranh về Thủ đô, là trường hợp hiếm gặp.

"Chiều Hòe Nhai" - một tác phẩm ấn tượng của họa sĩ.

Trải qua nhiều thay đổi lớn nhưng điều thú vị nhất Phạm Bình Chương phát hiện ra là ở Hà Nội không có điều gì mất đi hoàn toàn, mà đều có sự tồn tại đan xen. Đây chính là sức hấp dẫn lớn nhất đối với tác giả - người nhận ra một Hà nội dai dẳng các tầng ký ức và phản ánh lại bằng con đường hội họa tân cổ điển.

Phạm Bình Chương cho rằng: Sự đa dạng trong đời sống đang tiếp diễn đầy xung đột, nhưng lại là những sự xung đột dịu êm. Bộ tranh trong triển lãm "Xuống phố 4" được họa sĩ khai thác mạnh mẽ nội dung này.

Ngoài những góc quen và chân thực đến nao lòng, chúng ta hãy còn xem thấy nhiều điều tầng tầng, lớp lớp được thể hiện một cách tinh tế, giàu sức gợi.

Ngõ Huyện bình yên đi vào tranh.

Những biển hiệu xi-măng thời Pháp thuộc còn sót nằm cạnh những tấm biển hộp thời mới. Cửa gỗ xếp tấm được đặt cùng cửa xếp kéo trong một số nhà…Những sự xung đột "vỏ phố" này không có hạn định, không báo trước.

Nó cứ lặng lẽ xuất hiện, tiếp nối rồi tự đào thải, mà nhiều người không hề biết được rằng có những thứ rất đỗi quen thuộc hàng ngày một thời đã biến đi mãi mãi, thí dụ như cái bơm đầu ngã ba, cái cột điện lằng nhằng dây điện, hay cái hộp gỗ đựng thuốc lá…

"Sau cơn mưa mùa hè" làm dịu lòng người ngắm tranh.

Các nhà phê bình mỹ thuật nhận định, trong tranh Phạm Bình Chương, Hà Nội luôn trầm mặc, thanh lịch và ấm áp dù đã có nhiều biến chuyển mạnh mẽ. Họa sĩ thích thể hiện sự chuyển động, sự thay đổi của Thủ đô được đặt cạnh những giá trị bất biến. Đó là đời sống bình dị của người Hà Nội.

"Xuống phố 4" là cầu nối đưa công chúng tìm lại những vật, cảnh giản dị ấy. Bên cạnh đó, có một điểm mới nhất của bộ tranh lần này là ông khai thác những bút tích lưu lại của những thế hệ tiếp nối trong quá trình vận động của đời sống phố phường.

Tác phẩm "Khách thể".

Một bức tường cũ thoạt trông rất bình thường nhưng quan sát kỹ sẽ thấy sự cạnh tranh khốc liệt, bao gồm cả sự sinh tồn và xâm thực văn hóa. Từ chữ dập "khoan cắt bê-tông" đến tờ rơi dán vội và nét vẽ graffiti kiểu phương Tây đè chồng lẫn nhau trên bức tường vôi cũ.

Tác giả tâm sự: Viết hay vẽ lại cái thứ người khác đã vẽ rất hay và lạ. Tôi cố gắng vẽ đúng nhất để thể hiện sự tôn trọng những người đã để lại bút tích, thậm chí nhập vai họ, như thể mình đang vẽ tranh tường thật, hay đang dập nhanh chữ "khoan cắt".

"Nắng đầu phố" gợi bao hoài niệm.

Khi vẽ kỹ sẽ thấy mọi thứ đều không đơn giản vì cuộc sống là cạnh tranh, là sự tiện dụng và đào thải. Nhưng bên bức tường biến hóa ấy lại có thứ như bất biến. Đó là một quán nước với những khách hàng quen thuộc.

Họ ngồi đó hàng ngày như nhà của họ với những câu chuyện đời thường bất tận. Bà chủ quán góp vui cho bức tường bằng cái áo treo. Rồi một ngày bức tường đó sẽ được quét trắng tinh bởi nhóm sinh viên tình nguyện, một đời sống mới lại bắt đầu …

Tất cả được họa sĩ thẩm thấu và thể hiện "hồn phố" một cách bình dị, sâu lắng trong bộ tranh này. Đặc biệt là các bức tranh khổ lớn, người xem sẽ cảm nhận rõ hơn "hồn phố" ở những mảng lớn và ở cả những chi tiết mang tính biểu tượng của sự chuyển đổi trong đời sống xã hội ở Thủ đô...

Họa sĩ Phạm Bình Chương.

Rộng hơn, những bức tranh góc phố, ngôi nhà còn mang dáng dấp đô thị thời Pháp thuộc sẽ được bày cùng với tranh vẽ đô thị mới… Ông luôn để ý những khoảnh khắc chuyển dịch-giao thời đó.

Là họa sĩ từng đã vẽ qua lối trừu tượng rồi biểu hiện nhưng rồi lại quay ngang, kiên định đi theo con đường "hiện thực tân cổ điển". Đây chính là mảnh đất để anh cảm nhận và nắm bắt thể hiện được "hồn phố Thủ đô" một cách thuyết phục nhất. Phạm Bình Chương đã luôn bền bỉ và đầy hứng khởi với Hà Nội. Đó, cũng là thông điệp chính của triển lãm lần thứ tư này.

Triển lãm trưng bày từ ngày 1 đến 7/11/2024, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (số 66 đường Nguyễn Thái Học, phường Điện Biên, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội).

MAI LỮ