Hòa đàm Nga-Ukraine sẽ về đâu? 5 câu hỏi đặt ra trước khả năng tổ chức Hội nghị thượng đỉnh ba bên với Mỹ

Tổng thống Mỹ Donald Trump trong hai cuộc gặp thượng đỉnh, với Tổng thống Nga Vladimir Putin (ngoài cùng bên trái) ngày 15/8 ở Alaska và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 18/8 ở Washington. (Nguồn: TASS, Getty Images)

Bất chấp chuỗi cuộc gặp liên tục diễn ra giữa Tổng thống Trump với Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cùng một số lãnh đạo châu Âu, giới quan sát cho rằng vẫn còn tồn tại khoảng cách giữa các yêu cầu từ phía Moscow với điều kiện của Kiev cùng các đồng minh châu Âu để có thể đi đến một thỏa thuận chung giải quyết xung đột.

Sau khi kết thúc hội đàm chính thức với ông Zelensky và các lãnh đạo châu Âu vào chiều ngày 18/8, khi các nguyên thủ còn dự tiệc tối tại Nhà Trắng, Tổng thống Trump bất ngờ tuyên bố trên mạng xã hội rằng ông đang thu xếp một cuộc gặp song phương giữa hai nhà lãnh đạo Nga và Ukraine, sau đó là hội nghị ba bên có sự tham dự của chính ông.

Một bài báo đăng tải trên Politico đã đặt ra 5 câu hỏi lớn trước thềm một hội nghị thượng đỉnh 3 bên tiềm tàng:

Tổng thống Putin có thực sự đồng ý gặp ông Zelensky?

Kế hoạch lớn của Tổng thống Trump phụ thuộc vào việc ông chủ Điện Kremlin có sẵn sàng gặp trực tiếp Tổng thống Ukraine hay không là một khả năng khó có thể đoán định.

Ngày 19/8, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov nói với truyền thông nhà nước rằng, bất kỳ cuộc gặp nào cũng phải diễn ra "từng bước, từ cấp chuyên gia rồi mới đi qua mọi giai đoạn cần thiết", một lập luận quen thuộc mà Kremlin từng dùng để trì hoãn.

Dù vậy, ông Lavrov không loại trừ khả năng diễn ra cuộc gặp thượng đỉnh Nga-Ukraine hay có thêm sự góp mặt của Mỹ. Ông nói rõ Tổng thống "không nhất thiết từ chối" một hội nghị song phương hay ba bên.

Đây không phải là lần đầu tiên Điện Kremlin đưa ra tín hiệu về cuộc gặp Putin-Zelensky. Hồi tháng 5 vừa qua, dù úp mở khả năng tham dự một cuộc gặp thượng đỉnh song phương với Ukraine, cuối cùng, ông Putin chỉ cử phái đoàn thay mình, sau khi Tổng thống Zelensky yêu cầu ngừng bắn như điều kiện tiên quyết.

Cam kết an ninh giữa châu Âu và Mỹ sẽ được phân bổ thế nào?

Theo Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Mark Rutte, "đột phá" từ Hội nghị thượng đỉnh hôm 18/8 giữa Mỹ với Ukraine và các lãnh đạo châu Âu là việc ông Trump sẵn sàng cam kết bảo đảm an ninh cho Kiev, điều mà Tổng thống Nga Putin cũng tỏ ra cởi mở trong cuộc gặp thượng đỉnh với ông chủ Nhà Trắng ở Alaska hôm 15/8.

Tuy nhiên, theo ông Rutte, chi tiết về vai trò của Mỹ vẫn chưa rõ ràng. Trả lời kênh Fox and Friends của Fox News hôm 19/8, Tổng thống Trump cho biết, các đồng minh châu Âu sẽ "gánh trước" phần cam kết, đồng thời khẳng định Mỹ "sẽ không đưa bộ binh tới Ukraine". Thay vào đó, ông nêu khả năng Pháp, Đức và Anh sẽ triển khai binh sĩ.

Mỹ vẫn có thể đóng góp bằng những cách khác, bao gồm cả hỗ trợ không quân như ông chủ Nhà Trắng gợi ý. Một quan chức cấp cao nói với Politico tuần này rằng: "Tôi không nghĩ có một lằn ranh đỏ nào cho vai trò của Mỹ trong các nỗ lực gìn giữ hòa bình lâu dài".

Hội nghị ba bên Mỹ-Nga-Ukraine sẽ diễn ra ở đâu?

Nhà Trắng đang cân nhắc địa điểm cho hội nghị nếu nó thực sự diễn ra. Danh sách lựa chọn không dài do lệnh bắt giữ của Tòa án Hình sự quốc tế đối với ông Putin vì cáo buộc liên quan việc đưa trẻ em Ukraine sang Nga.

Ngày 19/8, Ngoại trưởng Thụy Sỹ Ignazio Cassis cho biết, nước này sẵn sàng trao "miễn trừ ngoại giao" cho ông Putin nếu Hội nghị thượng đỉnh ba bên diễn ra tại đất nước này và Tổng thống Nga đến dự đàm phán. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng gợi ý Geneva, trong khi Tổng thống Putin muốn tổ chức ở Moscow.

Tuy nhiên, theo Politico, Cơ quan Mật vụ Mỹ đang tính phương án tổ chức tại Budapest (Hungary). Nếu thành hiện thực, Thủ tướng Hungary Viktor Orbán, đồng minh của ông Trump và là một trong số ít các nhà lãnh đạo châu Âu không chỉ trích Nga, sẽ đóng vai trò chủ nhà.

Lựa chọn này có thể gợi lại ký ức khó chịu với Ukraine: Bản Ghi nhớ Budapest năm 1994 từng hứa bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ cho Kiev đổi lấy việc từ bỏ vũ khí hạt nhân, nhưng trong xung đột Nga-Ukraine, cam kết ấy trở thành vô nghĩa.

Liệu có các nhượng bộ lãnh thổ?

Trở ngại lớn nhất hiện nay là yêu cầu của Tổng thống Putin về nhượng bộ lãnh thổ. Ông Trump từng gợi ý phương án "đổi đất": Nga sẽ trả lại một số khu vực đã giành quyền kiểm soát, nhưng giữ lại những phần khác, trong đó có những vùng ở Donbas mà Moscow chưa kiểm soát hoàn toàn.

Ông Putin khẳng định sẽ không chấm dứt xung đột nếu không đạt được phần lãnh thổ mong muốn, trong khi Tổng thống Zelensky kiên quyết phản đối "đổi đất lấy hòa bình".

Thủ tướng Đức Friedrich Merz, người tham gia Hội nghị thượng đỉnh tại Nhà Trắng hôm 18/8, cho biết, vấn đề lãnh thổ không được nêu ra, nghĩa là thảo luận bị hoãn lại tới khi ông Zelensky và ông Putin gặp trực tiếp.

Tuy nhiên, bất kỳ điều kiện nào liên quan nhượng bộ lãnh thổ gần như chắc chắn khiến Tổng thống Zelensky từ chối tham gia hội nghị tay ba.

Ông Trump có đổi lập trường một lần nữa?

Trong phần lớn nhiệm kỳ, ông Trump nhiều lần khen ngợi Tổng thống Putin, công khai chỉ trích nhà lãnh đạo Zelensky và lúc thì đình chỉ, lúc lại nối lại viện trợ vũ khí cho Ukraine. Gần đây, ông thể hiện thất vọng với sự thiếu thiện chí của Nga trong đàm phán và bày tỏ nghi ngờ về ý định của ông chủ Điện Kremlin.

Thế nhưng, sau cuộc gặp hôm 15/8, Tổng thống Trump lại tỏ ra nghiêng về phía Điện Kremlin, nhắc lại yêu cầu của Nga loại bỏ thảo luận ngừng bắn, thay vào đó hướng tới "hòa bình lâu dài", cũng như điều kiện cũ rằng Ukraine không bao giờ được gia nhập NATO.

Cuộc gặp hôm 18/8 giữa ông Trump, ông Zelensky và các lãnh đạo châu Âu dường như đưa Tổng thống Mỹ trở lại với lập trường ủng hộ Ukraine, song vẫn không thể loại trừ khả năng ông chủ thứ 47 của Nhà Trắng lại một lần nữa đổi thái độ để ngả về phía Moscow - để mặc châu Âu và Ukraine rơi vào thế khó.

Nhìn chung, một hội nghị ba bên có thể mở đường cho các cuộc đàm phán nghiêm túc chấm dứt xung đột, điều ông Trump cam kết từ khi bước vào nhiệm kỳ thứ hai. Nhưng để thực hiện, ông còn nhiều bước cần vượt qua, bắt đầu từ việc thuyết phục hai nhà lãnh đạo đối địch ngồi vào bàn đàm phán.

Hoàng Hà