Hiện tượng đại dương tối và hệ lụy khôn lường

Nhiều khu vực đại dương trên thế giới suy giảm ánh sáng trong 2 thập niên qua và xu hướng này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng sự sống dưới biển trên toàn thế giới, tờ The Guardian dẫn cảnh báo từ giới nghiên cứu.

Trong công trình nghiên cứu đăng trên tạp chí khoa học Global Change Biology hôm 27-5, TS Thomas Davies - nhà bảo tồn biển tại ĐH Plymouth (Anh) cùng các cộng sự đã thu thập dữ liệu từ vệ tinh và sử dụng mô hình số học để theo dõi diện tích vùng ánh sáng của đại dương. Đây là lớp nước bề mặt có đủ ánh sáng để sinh vật có thể quang hợp, thường có độ sâu khoảng 200 m.

Kết quả nghiên cứu của TS Davies cho thấy tổng cộng có 75 triệu km² đại dương có vùng ánh sáng giảm đi trong giai đoạn từ 2003 đến 2022. Con số 75 triệu km² tương đương 21% diện tích đại dương toàn cầu và bằng với tổng diện tích đất liền của châu Âu, châu Phi, Trung Quốc và Bắc Mỹ.

Hình ảnh cho thấy thay đổi trong diện tích vùng ánh sáng toàn cầu từ năm 2003 đến 2022. Các vùng màu đỏ thể hiện khu vực đại dương suy giảm ánh sáng và màu xanh thể hiện vùng đại dương gia tăng ánh sáng. Ảnh: Thomas Davies

Trong đó, 9% diện tích đại dương có vùng ánh sáng bị giảm đi hơn 50 m và 2,6% diện tích đại dương suy giảm vùng ánh sáng tới hơn 100 m.

Theo TS Davies, hiện tượng đại dương suy giảm ánh sáng thường thấy ở ven biển, khi có các dòng nước lạnh chứa nhiều chất dinh dưỡng trồi lên mặt nước hoặc khi mưa cuốn bùn đất và chất dinh dưỡng từ đất liền ra biển.

Tuy nhiên, hiện chưa rõ nguyên nhân khiến vùng ánh sáng ngoài khơi xa cũng bị giảm. Các chuyên gia cho rằng điều này liên quan biến đổi khí hậu và sự thay đổi của các dòng hải lưu trên toàn cầu.

“Những khu vực có sự thay đổi lớn về tuần hoàn đại dương, hoặc nơi đại dương bị ấm lên do biến đổi khí hậu, dường như đang bị tối đi — chẳng hạn như khu vực Nam Đại Dương và khu vực dòng hải lưu Gulf Stream đi qua Greenland” - theo TS Davies.

TS Davies cho biết phát hiện này “thực sự đáng lo ngại” khi mà vùng ánh sáng là điều kiện sống của phần lớn sinh vật biển. Chính trong lớp nước này, những sinh vật siêu nhỏ gọi là phytoplankton thực hiện quá trình quang hợp. Chúng là nền tảng của gần như toàn bộ chuỗi thức ăn biển và tạo ra gần một nửa lượng oxy trên hành tinh.

Ngoài ra, nhiều loài cá, động vật có vú biển và sinh vật khác săn mồi, kiếm ăn và sinh sản trong các vùng nước ấm thuộc vùng ánh sáng, nơi có nguồn thức ăn dồi dào nhất.

Chính vì thế, việc đại dương suy giảm ánh sáng rõ rệt so với trước đây sẽ để lại những hệ lụy nghiêm trọng đối với hệ sinh thái biển, ngành thủy sản toàn cầu và chu trình chuyển đổi carbon cũng như chất dinh dưỡng trong đại dương.

“Những thay đổi như vậy có thể làm gián đoạn các chuỗi thức ăn dưới biển, thay đổi sự phân bố của các loài, làm suy yếu khả năng của đại dương trong việc duy trì đa dạng sinh học và điều hòa khí hậu” - Giáo sư Oliver Zielinski, giám đốc Viện Nghiên cứu Biển Baltic Leibniz (Đức) cảnh báo.

Mặc dù hiện tượng đại dương suy giảm ánh sáng diễn ra trên quy mô lớn, khoảng 10% diện tích đại dương - tương đương 37 triệu km² - cũng đã trở nên sáng hơn trong 20 năm qua. Tuy vậy, các chuyên gia cảnh báo vẫn phải cần thêm biện pháp ứng phó trước các rủi ro tiềm tàng từ hiện tượng đại dương tối đi này.

“Các vùng biển ven bờ - nơi gần với hoạt động của con người nhất - đặc biệt dễ bị tổn thương trước hiện tượng này. Khả năng phục hồi của các vùng là yếu tố then chốt cho cả sức khỏe sinh thái lẫn ích lợi cho con người” - ông Zielinski nói.

TRỌNG TẤN