Hiến kế đẩy nhanh tiến trình thoái vốn, cổ phần hóa

Việc “khơi thông” hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước sẽ giúp thị trường chứng khoán có thêm nguồn cung hàng mới chất lượng

Nhiều vướng mắc

Quyết định 360/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đặt mục tiêu, đến năm 2025, cơ bản hoàn thành việc sắp xếp lại, chuyển đổi sở hữu khối doanh nghiệp nhà nước; nguồn thu từ cơ cấu lại doanh nghiệp nộp ngân sách giai đoạn 2021 - 2025 đạt ít nhất 248.000 tỷ đồng; phê duyệt đề án cơ cấu lại giai đoạn 2021 - 2025 của toàn bộ tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước...

Báo cáo về kết quả thực hiện Đề án cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước của Bộ Tài chính cho thấy, về cổ phần hóa, giai đoạn 2021 - 2022, có 5 doanh nghiệp cổ phần hóa với tổng giá trị doanh nghiệp được phê duyệt theo phương án là 642 tỷ đồng; trong đó, giá trị vốn nhà nước là 474 tỷ đồng. Giai đoạn 2023 - 2025, mục tiêu là cổ phần hóa 30 doanh nghiệp, dự kiến thu về 36.823 tỷ đồng, song kết quả là chưa thực hiện cổ phần hóa được doanh nghiệp nào. Trong khi giai đoạn 2016 - 2020, có tới 180 doanh nghiệp được phê duyệt phương án cổ phần hóa, với tổng giá trị 498.690 tỷ đồng, trong đó, giá trị vốn nhà nước là 233.792 tỷ đồng.

Về thoái vốn, giai đoạn 2021 - 2024, đã thoái vốn nhà nước tại 15 doanh nghiệp (F1), thu về 654,8 tỷ đồng. Các tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước đã thoái vốn tại 55 doanh nghiệp (F2) thu về 8.605,9 tỷ đồng, gấp 3,3 lần giá trị sổ sách. Tương tự hoạt động cổ phần hóa, tình hình thoái vốn giai đoạn 2021 - 2024 cũng chậm hơn so với giai đoạn 2016 - 2020 (với quy mô thu về là 177.400 tỷ đồng, gấp 6,5 lần giá trị sổ sách).

Tính đến tháng 3/2025, số lượng doanh nghiệp nhà nước được phê duyệt đề án cơ cấu lại theo Quyết định số 360 chỉ đạt 122/676, tương đương 18% về| số lượng.

Tại kỳ họp Quốc hội mới đây, một số nguyên nhân khiến quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước bị chậm trễ được Bộ Tài chính chỉ ra, bao gồm cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Chẳng hạn, quy trình xin ý kiến các bộ, cơ quan liên quan mất nhiều thời gian; việc xây dựng, phê duyệt quy hoạch phát triển ngành chậm, ảnh hưởng đến tiến độ hoàn thiện, phê duyệt chiến lược tổng thể đầu tư phát triển của các doanh nghiệp; hay chưa thống nhất được ai là người chịu trách nhiệm chính về việc rà soát, xây dựng, phê duyệt đề án cơ cấu lại cho từng doanh nghiệp. Ngoài ra, quá trình sắp xếp, tinh giản bộ máy, chuyển giao quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước về Bộ Tài chính trong thời gian gần đây cũng ít nhiều ảnh hưởng đến tiến độ tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước.

Ông Nguyễn Thomas, Giám đốc Thị trường nước ngoài Công ty Chứng khoán SSI chia sẻ, trong quá trình tư vấn cho các doanh nghiệp nhà nước thoái vốn, tái cấu trúc, SSI nhận thấy, việc thực hiện các kế hoạch sắp xếp lại doanh nghiệp theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đều được các doanh nghiệp rất quyết tâm thực hiện. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện các kế hoạch này thường bị chậm so với dự kiến của chính doanh nghiệp và cơ quan đại diện vốn, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan.

Về mặt khách quan, theo ông Thomas, quá trình xây dựng các kế hoạch tái cơ cấu/thoái vốn cụ thể thường mất khá nhiều thời gian. Ví dụ, khâu định giá, kiểm đếm tài sản để đảm bảo xác định đúng giá trị cổ phần khi chào bán có thể kéo dài 1 - 2 năm đối với doanh nghiệp sở hữu nhiều bất động sản. Sau khi có kế hoạch, thường phải có thời gian chờ, do cần phải khớp giữa thời điểm thực hiện tái cơ cấu/thoái vốn theo kế hoạch với các điều kiện thị trường phù hợp. Sau đó, quá trình phê duyệt cũng thường kéo dài, do trong quá trình phê duyệt, có thể có sự thay đổi của các văn bản chỉ đạo.

Về mặt chủ quan, quá trình tái cấu trúc/thoái vốn nhà nước thường kéo dài, những thay đổi về nhân sự phụ trách, thực hiện cũng là nguyên nhân khiến việc thực hiện không đạt như kế hoạch.

Tuy nhiên, theo ông Thomas, với các cải cách gần đây về thể chế, đặc biệt là các chính sách của Đảng và Nhà nước về thúc đẩy kinh tế tư nhân sẽ thúc đẩy thị trường tài chính nói chung và thị trường vốn nói riêng phát triển một cách mạnh mẽ. Các doanh nghiệp nhà nước theo đó sẽ có thêm nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển trên một sân chơi mới rộng lớn hơn.

Về mặt vĩ mô, như nói ở trên, yếu tố thị trường chứng khoán (triển vọng được nâng hạng, chỉ số hồi phục mạnh lên vùng đỉnh ba năm qua) hiện đang là điều kiện thuận lợi, song những biến động khó lường về địa chính trị, thương mại toàn cầu có thể ảnh hưởng tới việc thực hiện các kế hoạch cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước. Bên cạnh đó, các cải cách mạnh mẽ về cơ cấu tổ chức bộ máy hành chính (bộ, ngành, địa phương) và chính sách là thuận lợi trong dài hạn, nhưng trong ngắn hạn có thể có những khó khăn cho việc thực hiện kế hoạch này, do các cơ quan bộ ngành đang trong giai đoạn sắp xếp và ổn định tổ chức.

Về khâu triển khai thực hiện, từ góc độ đơn vị tư vấn, SSI nhận thấy rằng, có nhiều vấn đề vướng mắc khiến cho doanh nghiệp lúng túng khi thực hiện.

Ví dụ, các quy định về định nghĩa doanh nghiệp nhà nước. Tại khoản 11, Điều 4, Luật Doanh nghiệp 2020, doanh nghiệp nhà nước được định nghĩa là “doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ, tổng số cổ phần có quyền biểu quyết”. Nhưng các văn bản về quản lý vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất - kinh doanh, cụ thể là Luật 69/2014/QH13, Nghị định 91/2015/NĐ-CP về đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp và quản lý, sử dụng vốn, tài sản tại doanh nghiệp, Nghị định 32/2018/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 91/2015/NĐ-CP, lại quy định đối tượng áp dụng là các doanh nghiệp do Nhà nước sở hữu 100% vốn. Do đó, quá trình thực hiện thoái vốn, huy động vốn, các doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư trên 50% (và dưới 100%) chưa rõ phạm vi áp dụng/vận dụng các quy định của Luật Quản lý vốn nhà nước, Nghị định 91 và Nghị định 32 đối với doanh nghiệp của mình cụ thể như thế nào.

Cần tư duy mới về quản lý vốn nhà nước

Chuyên gia SSI, ông Thomas cho rằng, nên chăng các văn bản về quản lý vốn nhà nước có quy định trường hợp các doanh nghiệp không do Nhà nước sở hữu 100% vốn nhưng có nhu cầu áp dụng/vận dụng các quy định của Luật 69, Nghị định 91, Nghị định 32 và các quy định liên quan thì có thể lựa chọn áp dụng tùy thuộc nhu cầu của doanh nghiệp.

“Chúng tôi cho rằng, bên cạnh những giải pháp từ trên xuống như các kế hoạch/chỉ đạo của Chính phủ, các bộ, ngành chủ quản, cần có thêm những giải pháp từ cơ sở. Cụ thể là việc xác định kế hoạch, thời gian và bước đi thích hợp cần dựa trên sự đánh giá/nhận định của chính doanh nghiệp về nhu cầu vốn, nhu cầu cơ cấu tổ chức phục vụ cho kế hoạch phát triển. Từ đó, đưa ra các bước đi phù hợp để vừa triển khai kế hoạch sắp xếp lại doanh nghiệp vừa đáp ứng nhu cầu nội tại và định hướng phát triển của doanh nghiệp”, ông Thomas nhấn mạnh.

Từ góc độ nhà tư vấn, bà Trần Thị Hà My, chuyên viên Trung tâm Phân tích, Công ty Chứng khoán Rồng Việt cho rằng, hiện cả nước đang trong một quá trình cải cách, đổi mới toàn diện; trong đó, khu vực kinh tế nhà nước cũng cần phải song hành và tiếp tục hoàn thành mục tiêu tái cơ cấu đã đặt ra.

“Nếu như ở khu vực kinh tế tư nhân, Chính phủ đã đổi mới tư duy khi xác định vai trò của khu vực kinh tế tư nhân là động lực tăng trưởng quan trọng nhất thì ở khu vực kinh tế nhà nước, tư duy quản lý vốn nhà nước cũng cần thay đổi”, bà My kiến nghị.

Ngoài ra, theo bà My, quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước không thể đi một mình mà cần có sự tham gia của khu vực tư nhân, do đó, cần có sự đối xử bình đẳng giữa vốn nhà nước và vốn tư nhân ở các doanh nghiệp thuộc diện tái cấu trúc, cổ phần hóa một phần hoặc toàn phần. Đồng thời, quá trình tái cơ cấu cũng cần lưu ý đến việc tách bạch chức năng quản lý nhà nước, chức năng đại diện vốn chủ sở hữu và chức năng quản lý doanh nghiệp. Làm được điều này sẽ giúp cho doanh nghiệp có quyền tự chủ hơn trong việc ra quyết định kinh doanh, đầu tư cũng như thúc đẩy sự năng động, đổi mới sáng tạo ở khu vực kinh tế nhà nước nói chung.

Nhã An