Hé lộ kịch bản mới nhất về đình chiến và gìn giữ hòa bình tại Ukraine

Vấn đề đình chiến Ukraine - từ cấm kỵ đến công khai

Khi các chuyên gia quân sự và dân sự về gìn giữ hòa bình gặp gỡ tại Geneva (Thụy Sĩ) vào mùa xuân năm 2022, họ nhất nhất yêu cầu phải bảo đảm bí mật. Chủ đề của họ khi ấy rất nhạy cảm: Cách thức triển khai một lệnh ngừng bắn ở Ukraine trong tương lai.

Súng phòng không Ukraine. Ảnh: Washington Post.

Tuần trước, nhóm chuyên gia này lên tiếng công khai lần đầu tiên. Họ công bố một tài liệu dài 31 trang chuyên sâu về các chi tiết kỹ thuật về cách thức giám sát và thực thi một lệnh ngừng bắn dọc theo chiến tuyến Nga - Ukraine dài hơn 1.000km.

Tài liệu này được chia sẻ vào tháng 2/2025 thông qua một kênh bí mật - một cuộc họp tại Geneva giữa các chuyên gia chính sách đối ngoại của Mỹ, Nga và Ukraine. Đây đều là những chuyên gia thân cận với chính phủ tương ứng của họ.

Pháp và Anh đã đưa ra triển vọng gửi hàng ngàn quân của họ tới Ukraine sau khi chiến sự chấm dứt dẫu rằng người ta vẫn chưa rõ trách nhiệm của lực lượng này là gì. Trong khi đó, Nga không có dấu hiệu nào sẽ chấp nhận một lực lượng như vậy. Còn Tổng thống Mỹ Trump cũng gần như bảo đảm một nỗ lực như vậy.

Walter Kemp - chuyên gia về an ninh châu Âu, người soạn thảo tài liệu của nhóm Geneva, cho hay: “Một trong những hoạt động giám sát ngừng bắn lớn nhất sẽ xảy đến với chúng tôi rất nhanh chóng. Nhưng cho tới nay chưa có hình dung cụ thể về hình hài của hoạt động này”.

Tổng thống Trump cho biết ông muốn giải quyết vấn đề thật nhanh. Tuần qua, ông đã thực hiện những bước cụ thể nhằm ép Ukraine ngồi vào bàn đàm phán với Nga. Những động thái đó bao gồm ngừng viện trợ quân sự cũng như ngưng chia sẻ thông tin tình báo cho Ukraine. Ông cũng liên tục phát ngôn rằng Tổng thống Nga Putin muốn đạt một thỏa thuận.

Trước đây trong gần suốt quãng thời gian 3 năm xung đột Nga - Ukraine, triển vọng về một lệnh ngừng bắn dường như là điều xa vời. Một số nhà phân tích khi ấy còn coi đấy là chủ đề cấm kỵ. Giới lãnh đạo Ukraine và phương Tây cố gắng tập trung vào chiến trường thay vì thỏa hiệp. Họ miễn cưỡng khi phải nói công khai về khả năng Ukraine có thể không giành được chiến thắng.

Khát khao của ông Trump về chấm dứt nhanh chóng chiến sự đã hướng sự chú ý đến kịch bản thực địa nếu chiến sự thực sự kết thúc. Lệnh ngừng bắn trước đó tại Ukraine, được đàm phán tại Minsk (Belarus) vào năm 2015 chứng kiến tình trạng giám sát kém và sự thiếu vắng phương thức trừng phạt các vi phạm thỏa thuận ngừng bắn.

Phương hướng cụ thể về ngừng bắn và giám sát đình chiến

Dự thảo đình chiến và gìn giữ hòa bình lần này do tổ chức nghiên cứu mang tên “Trung tâm Chính sách an ninh Geneva” soạn thảo. Trung tâm này nhận được tài chính từ chính phủ Thụy Sĩ.

Tổ chức này đề xuất một vùng đệm rộng ít nhất 9,6km để phân tách giữa quân đội Nga và quân đội Ukraine, với kế hoạch 5.000 cảnh sát và dân thường tham gia tuần tra ở đây. Tài liệu lập luận rằng có thể cần thêm khoảng 10.000 binh sĩ nước ngoài để bảo đảm an ninh cho những giám sát viên này.

Các giám sát viên sẽ báo cáo về việc tuân thủ lệnh ngừng bắn và việc liệu vũ khí hạng nặng đã được kéo ra cách xa vùng đệm một khoảng cách đúng như thỏa thuận giữa hai bên hay chưa. Lực lượng này sẽ hoạt động dưới trướng của Liên hợp quốc hoặc một tổ chức quốc tế khác. Họ có khả năng ngăn chặn các căng thẳng và hiểu lầm phát triển thành chiến sự mới.

Thomas Greminger - Giám đốc Trung tâm Geneva, từng trông coi việc giám sát ngừng bắn ở Ukraine từ năm 2017 đến 2020 với tư cách là tổng thư ký Tổ chức An ninh và hợp tác châu Âu (OSCE) trong giai đoạn đó.

Ông Greminger cho biết mình đã tập hợp một nhóm chuyên gia ngừng bắn sau khi nổ ra xung đột Nga - Ukraine vào năm 2022., để đưa ra những lựa chọn về cách thức xây dựng một thỏa thuận đình chiến tại Ukraine có tính bền vững cao hơn thỏa thuận trước đó.

Theo ông Greminger, những chuyên gia trên bao gồm quan chức tại các tổ chức quốc tế và cựu chỉ huy quân sự có kinh nghiệm gìn giữ hòa bình.

Mặt khác, ông Greminger chủ trì các cuộc thảo luận bí mật giữa các chuyên gia đối ngoại của Ukraine, Nga, Mỹ và châu Âu.

Ngoại giao thực dụng và khó khăn chưa từng thấy trong chấm dứt xung đột

Những nỗ lực của Trung tâm Geneva đã làm sáng tỏ phần nào về ngoại giao ở hậu trường - một đặc trưng của cuộc xung đột quân sự mà trong đó cả phương Tây và Ukraine đều tìm cách cô lập Nga trên trường quốc tế, trong khi họ vẫn tương tác riêng với Nga trong một số vấn đề.

Đàm phán cửa sau với Nga đã mang lại một loạt cuộc trao đổi tù binh và một thỏa thuận cho phép Ukraine xuất khẩu ngũ cốc thông qua Biển Đen cho tới khi Nga rút ra khỏi thỏa thuận này vào năm 2023.

Tài liệu của Trung tâm Geneva cho biết, trong suốt cuộc chiến, cả Nga và Ukraine đã “tìm ra cách thức hợp tác về những vấn đề hai bên cùng quan tâm”.

Tài liệu đề xuất rằng các giám sát viên quốc tế sẽ làm việc với một ủy ban chung bao gồm quan chức quân sự của cả Nga và Ukraine. Thông qua ủy ban này, hai bên có thể bảo đảm bên còn lại phải chịu trách nhiệm về những gì họ làm, đồng thời đàm phán những điều như thả người bị bắt giữ, rà phá bom mìn và tạo hành lang dân sự đi xuyên qua vùng đệm.

Samuel Charap - nhà phân tích về Nga tại Tập đoàn RAND, nhận định về việc thực thi lệnh đình chiến ở Ukraine: “Đây sẽ là một vấn đề khó khăn, chưa từng có tiền lệ”.

Một trong những lý do cho sự khó khăn này là chiều dài của ranh giới giữa lãnh thổ do Nga và Ukraine kiểm soát lớn gấp 5 lần chiều dài vùng phi quân sự giữa Triều Tiên và Hàn Quốc. Lý do khác, ông Charap nói, là độ hiện đại và tầm bắn của những vũ khí trong tay Nga và Ukraine.

Samuel Charap cho biết ông đang xây dựng các đề xuất riêng về cách thức sử dụng các cảm biến trên UAV, khinh khí cầu, phao và thuyền để giám sát lệnh ngừng bắn.

Theo ông Charap, giám sát chính xác sẽ là nhân tố chính bảo đảm lệnh đình chiến tương lai tại Ukraine sẽ duy trì được dài lâu. Ông phân tích, khả năng ghi lại các vi phạm sẽ khiến mỗi bên kiềm chế ý định thách thức độ ổn định của lệnh ngưng chiến, đồng thời làm giảm nguy cơ một hành động không chủ ý nào đó có thể kích hoạt trở lại chiến sự.

Trung Hiếu/VOV.VN biên dịch Nguồn: New York Times