Hậu duệ đời thứ 5 tiết lộ 'bí mật' trong ngôi nhà gỗ của nhà thơ Nguyễn Khuyến

Những thông điệp ngầm gửi hậu thế

Ngôi nhà gỗ hơn 100 năm tuổi tại xã Trung Lương mà nhà thơ Nguyễn Khuyến đã ở từ khi cáo quan về quê đến những năm tháng cuối đời nay là nơi thờ tự. Công trình này được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia vào năm 1991.

Hiện nay, người trông coi ngôi nhà là ông Nguyễn Thanh Tùng (SN 1941), hậu duệ đời thứ 5 của cụ Nguyễn Khuyến.

Theo ông Tùng, ngôi nhà cổ này không chỉ đơn thuần là nơi ở, mà còn ẩn chứa tư tưởng, triết lý của bậc hiền tài muốn truyền lại cho con cháu.

Ngay trước cổng vào, gia chủ đề 3 chữ Nho “Môn Tử Môn”, nghĩa là cửa ra vào của học trò.

Cổng vào được cụ Nguyễn Khuyến xây nhỏ hẹp để răn dạy học trò

Ông Tùng chia sẻ: “Cụ xây cổng nhỏ hẹp như một lời răn dạy tới học trò của mình rằng, trước khi học chữ, phải học đạo làm người. Đã là trò, dù là ai, địa vị thế nào khi vào cửa thầy đều phải xuống ngựa, bỏ ô lọng, giữ lễ nghĩa.

Cổng được xây nhô ra ngoài theo hình chữ V, mang ngụ ý rằng đây là mảnh đất dành riêng cho con trưởng”.

Trong khuôn viên có 3 cây nhãn tiến vua hơn 100 năm tuổi

Bên trong cánh cổng cổ kính là khoảng sân rộng rợp bóng cây. Nổi bật trong khuôn viên là 3 cây nhãn tiến vua hơn 100 năm tuổi, được trồng từ 3 hạt nhãn mà con trai cụ Nguyễn Khuyến xin về từ tiệc mừng thọ vua Tự Đức.

Ông Tùng giải thích: “3 cây nhãn tượng trưng cho 3 lần đỗ đầu của cụ Tam nguyên Yên Đổ, là lời nhắc nhở hậu thế phải học tập tinh thần hiếu học và đỗ đạt vẻ vang của cha ông”.

Nhà đại tế 7 gian được phục dựng lại, là nơi để tiếp khách

Khu nhà từ đường được xây theo lối kiến trúc Bắc Bộ xưa, phía trước là nhà đại tế, phía sau là hậu cung. Ông Tùng kể lại, trước đây nhà đại tế có 7 gian, nền nhà cao 9 bậc, còn hậu cung thấp chỉ bằng 1/3 nhà đại tế. Tuy nhiên, sau khi được phục dựng, 9 bậc thềm nay chỉ còn lại 3 bậc.

Điểm đặc biệt là nhà đại tế được xây thẳng một hàng 7 gian, không theo kiểu 5 gian 2 chái truyền thống. Lý giải về điều này, ông Tùng trầm ngâm: “Cụ Nguyễn Khuyến muốn dạy con cháu rằng, đã là đúng thì không có sai, đã là phải thì không có trái. Bởi vậy, nhà đại tế được xây thẳng, thể hiện tư tưởng rõ ràng, minh bạch của bậc chính nhân quân tử”.

Nơi lưu giữ những kỷ vật lấp lánh khoa bảng một thời

Phía sau nhà đại tế là nhà hậu cung, ở giữa là khoảng sân nhỏ hình chữ Nhị, chỉ những người có sắc phong thần mới được xây.

Nhà hậu cung được gìn giữ nguyên bản. Đây chính là nơi cụ Nguyễn Khuyến đã ở từ khi cáo quan về quê cho đến cuối đời

Đặc biệt, những dòng chữ trên cột nhà đều do chính cụ Nguyễn Khuyến viết, sau đó thuê thợ chạm khắc lên. Theo ông Tùng, nhà hậu cung được bảo tồn nguyên vẹn, được đảo ngói 1 lần vào năm 1985.

Nhà hậu cung được làm bằng gỗ lim, chạm khắc đơn giản. Chữ trên khung cột đều do cụ Nguyễn Khuyết viết rồi thuê thợ khắc lên

Bên trong nhà hậu cung là cả một không gian trầm mặc. Phía trên gian thờ chính giữa treo bức đại tự có dòng chữ “Ngũ lộ lưu căn”. Theo ông Tùng, bức đại tự này không chỉ thể hiện mong muốn con cháu đời sau được hưởng phúc lộc tổ tiên mà còn như một lời nhắc nhở con cháu, dù đất nước có biến động thăng trầm, phải luôn giữ gìn cội nguồn, không quên gốc rễ.

Không chỉ là nơi thời tự, nơi đây còn lưu giữ nhiều kỷ vật gắn bó mật thiết với cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

Từ chén rượu, ống quyển cho đến câu đối sơn son thếp vàng “Ân tứ vinh quy”, “Nhị giáp tiến sĩ” do vua Tự Đức ban tặng khi cụ đỗ đầu 3 kỳ thi, tất cả đều là minh chứng cho một thời khoa bảng lẫy lừng của danh nhân.

Các kỷ vật gắn liền với cuộc đời cụ Nguyễn Khuyến như ống quyển, câu đối vua Tự Đức ban... vẫn được hậu thế gìn giữ cẩn thận

Ngoài ra, gian thờ còn treo bức cuốn thư của Tiến sĩ Dương Khuê, người bạn tri kỷ của cụ Nguyễn Khuyến cùng câu đối khắc trên thân cây dừa, món quà của Tổng đốc Ninh Thái (nay là tỉnh Thái Bình) tặng.

Một trong những kỷ vật đặc biệt nhất chính là bát hương trên ban thờ. Ông Tùng chia sẻ: ”Tôi được nghe cha ông kể lại, cụ tổ tôi là quan lớn thời nhà Mạc. Khi cụ lâm trận mất, vua Mạc Đăng Dung ban cho bát hương đề 4 chữ ‘Cung đình vạn tuế’ để thờ cụ”.

Bát hương vua Mạc ban cho cụ tổ của Tam nguyên Yên đổ

Hơn một thế kỷ trôi qua, ngôi nhà cổ của cụ Nguyễn Khuyến không chỉ là một di tích lịch sử văn hóa mà còn là nơi lan tỏa tinh thần hiếu học cho bao thế hệ trẻ.

Mỗi mùa thi đến, nơi đây lại đón bước chân của nhiều sĩ tử từ khắp mọi miền, thành kính dâng hương, gửi gắm ước nguyện về một kỳ thi suôn sẻ, đỗ đạt vinh quy.

Trọng Tùng