'Hạt giống' xanh giữa đại ngàn Trường Sơn

Tốt nghiệp ngành lâm nghiệp, Trường đại học Nông Lâm Huế năm 1998, ông Phạm Nguyễn Thành có 20 năm gắn bó với ngành lâm nghiệp qua nhiều vị trí khác nhau, với nhiều tổ chức trong nước và quốc tế. Tâm huyết với mô hình giao rừng tự nhiên cho cộng đồng quản lý, ông cùng các cộng sự luôn tìm tòi các phương pháp tiếp cận khác nhau nhằm nâng cao hiệu quả mô hình này.

Như lý giải của ông Thành, nguồn thu nhập của người dân khi tham gia bảo vệ rừng phụ thuộc nhiều vào khai thác dược liệu dưới tán rừng. Tuy nhiên có nhiều thời điểm, người dân sinh sống quanh khu vực đổ xô vào rừng săn dược liệu, rồi bán cho thương lái. Để kiếm lời, người dân khai thác cả cây to lẫn cây non, không ít loại thảo dược vốn mọc đầy rẫy trên những cánh rừng, giờ đã dần biến mất. Thực trạng này là “nỗi đau” của những người làm công tác bảo vệ rừng và đặt ra thách thức lớn cho mô hình bảo vệ rừng dựa vào cộng đồng.

Ý tưởng xây dựng một mô hình kinh tế gắn khai thác dược liệu có trách nhiệm hình thành từ đó. Mô hình này đòi hỏi phải giải quyết được vấn đề: Người dân tham gia vào hoạt động bảo tồn thiên nhiên lâu dài nhưng phải có nguồn thu nhập ổn định, giảm áp lực khai thác tận thu và giữ gìn sự đa dạng sinh học.

Nói là làm, ông Phạm Nguyễn Thành cùng với một người bạn làm chung dự án đã mày mò tìm hướng đi, mời gọi thêm những người chung chí hướng hợp tác thực hiện dự án. Từ hai thành viên ban đầu, nhóm kết nối thêm một giảng viên đại học và một dược sĩ bào chế cùng hiện thực hóa ý tưởng.

Nói về ý tưởng kinh doanh, ông Phạm Nguyễn Thành chia sẻ, khởi nghiệp tinh dầu không phải là điều gì mới mẻ, vì trên địa bàn tỉnh nói riêng và cả nước nói chung có rất nhiều sản phẩm từ tinh dầu vấn đề là làm sao tìm ra được “nỗi đau” của khách hàng và hài hòa được lợi ích kinh doanh và lợi ích của cộng đồng. "Nỗi đau" ấy chính là tìm được một sản phẩm thuần thiên nhiên, không pha trộn mang lại được giá trị. Vì thế, song song với việc làm ra sản phẩm thuần thiên nhiên, chúng tôi cùng với những người nông dân, cơ quan quản lý Nhà nước, chính quyền địa phương bắt tay vào xây dựng vùng nguyên liệu dựa vào việc phát huy bền vững các giá trị rừng, thúc đẩy cộng đồng cư dân bản địa tham gia bảo tồn các giá trị của rừng.

Để hiện thực hóa mục tiêu ấy, những thành viên sáng lập LMX phải là người "dẫn đường". Họ ra đồng, lên rừng cùng với người dân không ngại mưa nắng để tự trồng cây, thu hái nguyên liệu. Nhờ đó, họ tích lũy được các kiến thức bản địa, kinh nghiệm canh tác, và quan trọng nhất là niềm tin của người dân. Từ đó, họ thiết lập được một mạng lưới các hộ dân hợp tác với LMX để làm nguyên liệu ổn định cho những năm tiếp theo. Đó chính là nền tảng quan trọng để cuối năm 2016, Công ty LMX được thành lập với khát vọng nâng cao giá trị dược liệu, xây dựng mối gắn kết bền vững giữa rừng và người dân bản địa.

Sau khi định hình doanh nghiệp (DN), LMX mất thêm 6 tháng phát triển hệ thống chiết xuất và gần một năm thử nghiệm với các loại nguyên liệu, chuẩn hóa quy trình sản xuất các loại tinh dầu từ thảo dược thiên nhiên; công bố quy chuẩn chất lượng sản phẩm. Dược liệu được chọn làm sản phẩm dẫn dắt là thiên niên kiện- một loại dược liệu quý với công dụng chữa các bệnh về xương khớp. Trên cơ sở nghiên cứu các đặc tính của dược liệu, công ty đã phát triển các sản phẩm tinh dầu, dầu massage, cao xoa bóp thiên niên kiện và nhiều sản phẩm khác với thương hiệu Sao La. Năm 2018, những sản phẩm tinh dầu đầu tiên chính thức có mặt trên thị trường.

Lý giải cho thương hiệu Sao La, ông Phạm Nguyễn Thành cho hay, Sao La là một trong động vật quý hiếm nằm trong Sách Đỏ của Việt Nam. Chúng sinh sống chủ yếu ở vùng núi rừng hẻo lánh ở dãy Trường Sơn, thức ăn ưa thích của chúng là thiên niên kiện. Vì thế khi phát triển thương hiệu Sao La, chúng tôi muốn truyền tải thông điệp thúc đẩy người dân cùng đồng hành bảo vệ rừng, bảo vệ cân bằng sự đa dạng sinh học.

Cũng như một số DN khởi nghiệp khác, khi gia nhập thị trường, LMX đối diện với nhiều khó khăn khi chưa có kinh nghiệm trong phát triển thị trường, chiến lược kinh doanh... Các sản phẩm của DN chỉ thật sự có chỗ đứng khi dịch COVID-19 bùng phát. Công ty tập trung sản xuất các sản phẩm tinh dầu, nước rửa tay, xà phòng… phục vụ nhu cầu phòng, chống dịch. Vừa quảng bá, mời dùng thử sản phẩm, công ty vừa ký thêm các hợp đồng gia công cho các đối tác giải quyết nhu cầu bao tiêu sản phẩm cho người dân. Đây không chỉ là bước ngoặt giúp duy trì sinh kế cho nhiều hộ gia đình, mà còn mở ra hướng đi mới cho LMX khi tiếp cận các kênh thương mại điện tử, đưa sản phẩm đến với đông đảo khách hàng. Từ việc liên kết với một vài hộ dân, LMX xây dựng mô hình hợp tác giữa DN và các cộng đồng được giao rừng tự nhiên tại Nam Đông và A Lưới.

Đó cũng là điều tạo nên sự khác biệt giữa LMX và các sản phẩm cùng hướng đi trên thị trường.

Theo ông Phạm Nguyễn Thành, trước khi thu mua nguyên liệu, công ty đầu tư khá nhiều trong việc xây dựng nên các tổ hợp tác, hợp tác xã, hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý, điều hành, kinh doanh để những đơn vị này trở thành đối tác cung ứng nguyên liệu. Thông qua các tổ hợp tác này, công ty chuẩn hóa và ban hành các quy trình thu hái, sản xuất nguyên liệu trên nguyên tắc khai thác song hành với mục tiêu phục hồi, để dược liệu dưới tán rừng chỉ nhiều lên chứ không giảm đi. Công ty không xây dựng các vùng nguyên liệu tập trung mà khuyến khích cộng đồng cùng tham gia phát triển vùng nguyên liệu, bởi khi người dân đã trồng và dụng công chăm sóc, họ sẽ ý thức và có trách nhiệm hơn trong khai thác và bảo vệ nguồn dược liệu tự nhiên.

Như nhận định của ông A Viết Cối, Phó Chủ tịch UBND xã A Roàng, huyện A Lưới, các hợp đồng bao tiêu sản phẩm dược liệu bản địa đã tạo ra một chuỗi giá trị khép kín, vừa bảo vệ rừng, vừa cải thiện sinh kế cho người dân, góp phần giúp A Roàng từng bước thoát nghèo. Đặc biệt, việc hỗ trợ tập huấn nâng cao kỹ năng khai thác và trồng mới thảo dược dưới tán rừng, đã thúc đẩy hoạt động tuần tra bảo vệ rừng và giảm thiểu tình trạng khai thác rừng trái phép. Cách làm này phù hợp với chiến lược phát triển bền vững hệ sinh thái rừng tự nhiên, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa bảo vệ rừng, duy trì cân bằng sinh thái rừng với phát triển kinh tế của địa phương.

Trong chặng đường hơn 8 năm khởi sự kinh doanh, LMX luôn nhận được sự đồng hành của rất nhiều người cùng chí hướng. Trong đó, dự án WWF, Trường Sơn xanh… đã đồng hành hỗ trợ các cộng đồng ở Khu bảo tồn Sao La; xã A Roàng phát triển các mô hình trồng một số cây dược liệu dưới tán rừng. Các hoạt động truyền thông của dự án cũng làm thay đổi nhận thức của người dân, tạo nên sự gắn kết, quảng bá thương hiệu của Sao La với bạn bè trong và ngoài nước.

Các sản phẩm của LMX được đa dạng với các sản phẩm chăm sóc cho da, tóc... Chất lượng sản phẩm được nâng cao và đạt chứng nhận OCOP 4 sao, đạt các giải cao tại các cuộc thi khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và có mặt ở hầu hết các thị trường, các sàn thương mại điện tử. Tiếp nối thành công ấy, cuối tháng 10/2024, LMX tiếp tục ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm thảo dược với 4 nhóm cộng đồng bảo vệ rừng thuộc Khu bảo tồn Sao La và 2 nhóm cộng đồng bảo vệ rừng ở xã A Roàng và Thượng Long.

Hành trình xanh ấy cũng được nối tiếp với nhiều hoạt động hỗ trợ cộng đồng phát triển vùng nguyên liệu ngay tại vườn nhà; thúc đẩy các HTX kinh doanh bền vững… Cách làm này không chỉ mang lại các giá trị kinh tế cho cộng đồng mà còn khơi dậy ý thức gìn giữ tài nguyên rừng cho thế hệ mai sau.

Nội dung: Hoàng Loan Ảnh và clip: Hoàng Loan; Hồng Anh Thiết kế: Việt Anh