Hát bội bước ra khỏi đình làng, chinh phục khán giả trẻ ở TP Hồ Chí Minh

Hát bội bước ra khỏi đình làng

Trong nhiều thập kỷ, hát bội - bộ môn sân khấu cổ truyền đậm chất Việt vẫn thường gắn liền với những buổi lễ tế thần, các hội đình trang nghiêm hoặc các sân khấu nhà hát truyền thống. Tuy nhiên, ở TP Hồ Chí Minh hôm nay, nơi đang nỗ lực xác lập vị thế là trung tâm văn hóa sáng tạo, hát bội đang được “làm mới” một cách đầy táo bạo.

Cụ thể, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP Hồ Chí Minh cùng với Hiếu Văn Ngư đã bắt tay với Dot Bar - một không gian bar tại trung tâm Quận 1 để đưa loại hình sân khấu cổ truyền này đến gần hơn với giới trẻ và du khách quốc tế.

Hát bội trên sân khấu truyền thống.

Không gian quán bar mang nét hiện đại, phóng khoáng và cởi mở đã trở thành điểm diễn hát bội định kỳ đầu tiên tại TP Hồ Chí Minh. Mọi yếu tố truyền thống được giữ gìn nguyên vẹn, từ phục trang thủ công tỉ mỉ, hóa trang công phu, đến dàn nhạc trống - kèn sống động và những điệu bộ vũ đạo đặc trưng. Nghệ sĩ có mặt trước buổi diễn tới hai tiếng đồng hồ để trang điểm, họa mặt theo đúng tinh thần cổ xưa. Một căn phòng hóa trang nhỏ trong kho rượu, tuy khiêm tốn về không gian, lại chứa đựng trọn vẹn nguồn năng lượng và linh hồn của nghệ thuật truyền thống.

Công chúng, khán giả trẻ chưa bao giờ đến gần với nghệ sĩ, nghệ thuật hát bội hơn thế.

Nghệ sĩ Khổng Minh Khương với gần 30 năm gắn bó nghề hát bội chia sẻ: “Tôi chưa từng nghĩ mình sẽ biểu diễn hát bội trong quán bar. Ban đầu tôi lo vì hai không gian khác biệt, nhưng khi thấy khán giả tập trung theo dõi từng động tác, tôi xúc động vô cùng. Dù diễn ở đâu, được biểu diễn và lắng nghe là hạnh phúc lớn nhất”.

Khán giả được giao lưu và hiểu hơn về vở diễn hát bội với phần dẫn dắt, giới thiệu của Quỳnh Nhi.

Vở diễn “Ôn Đình chém Tá” hay “San Hậu” được trình bày rút gọn trong khoảng 25 phút, kết hợp giữa phần dẫn chuyện của Quỳnh Nhi và phần thị phạm vũ đạo của nghệ sĩ Bảo Châu. Người xem không chỉ được thưởng thức mà còn có thể tham gia tương tác cùng nghệ sĩ.

Đối với nhiều khán giả lần đầu tiếp xúc với hát bội, chủ yếu là giới trẻ và du khách quốc tế thì đây là một trải nghiệm hoàn toàn mới mẻ, thậm chí gây choáng ngợp bởi vẻ đẹp lộng lẫy và sự khoa trương đặc trưng của nghệ thuật truyền thống này. Có thể nói, chưa bao giờ công chúng được đến gần hát bội đến vậy, với cảm giác như thể có thể “sờ, chạm” vào nghệ sĩ, đắm chìm trong nghệ thuật và tương tác bằng mọi giác quan.

Làm mới cách kể chuyện di sản

“Đưa hát bội vào quán bar không phải để làm lố mà là để khơi gợi lại sự hứng thú, tò mò từ khán giả thời nay”, đại diện Hiếu Văn Ngư, chị Quỳnh Nhi lý giải. Là người nhiều năm nghiên cứu và tổ chức các hoạt động gắn hát bội với đời sống hiện đại, Quỳnh Nhi và Hiếu Văn Ngư chính là mắt xích quan trọng kết nối các dự án sáng tạo giữa Nhà hát và các không gian như Dot Bar, Đường sách Nguyễn Văn Bình hay Phố đi bộ Nguyễn Huệ...

Cách xuất hiện độc đáo, mới lạ của nghệ sĩ hát bội trong không gian quán bar.

Không chỉ biểu diễn, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP Hồ Chí Minh còn tổ chức các workshop như “Hát bội 101”, “Ca-Biện-Phấn-Hành” để người xem có cơ hội trực tiếp thử vẽ mặt, luyện vũ đạo, tập câu thoại. Điều này đã xóa tan ranh giới giữa “người xem” và “người diễn”, khiến hát bội trở thành món ăn tinh thần gần gũi hơn, dễ tiếp cận hơn.

Chị Xuân Huyên, người đứng sau ý tưởng “mang hát bội vào quán bar” cho biết: “Ban đầu có nhiều ý kiến trái chiều, nhưng mình xác định rất rõ, không thay đổi di sản mà thay đổi cách tiếp cận. Mình muốn kể câu chuyện di sản theo hướng mới, ban đầu là hát bội, sau đó là cải lương, đờn ca tài tử và múa rối nước. Mình muốn mang những bộ môn nghệ thuật truyền thống nay đến gần hơn với công chúng là những người trẻ, đặc biệt là giới thiệu văn hóa Việt Nam đến với du khách bạn bè quốc tế”.

Đối với người nghệ sĩ hát bội, bất cứ nơi nào cũng có thể trở thành sân khấu.

Chỉ trong hai tháng 2 và 3/2025, Nhà hát Nghệ thuật Hát Bội TP Hồ Chí Minh phối hợp cùng nghệ sĩ Hiếu Văn Ngư đã đồng biên soạn và mang đến cho du khách quốc tế sáu show diễn đặc biệt, bao gồm các chương trình đặt riêng và biểu diễn tại Dot Bar. Những buổi biểu diễn này đã tạo hiệu ứng tích cực mạnh mẽ.

Chị Quỳnh Nhi chia sẻ: “Không khí sôi động, hào hứng của bạn bè quốc tế khi được trải nghiệm sự khoa trương, lộng lẫy của hát bội khiến tôi vô cùng tự hào khi giới thiệu bằng tiếng Anh và hướng dẫn họ cách phát âm các từ "hát bội", "đẹp", "Việt Nam" bằng tiếng Việt”.

Du khách nước ngoài thích thú với nghệ thuật hát bội, nhất là được thưởng thức trong không gian hoàn toàn mới.

Không thể không nhắc đến vai trò của những nghệ sĩ hát bội như Thanh Bình, Hoàng Tuấn, Bảo Châu, những người trực tiếp mang hơi thở mới vào từng tiết mục. Họ không ngại sân khấu nhỏ, không gian hẹp, thiếu trang thiết bị chuyên dụng. “Miễn có khán giả, có chỗ diễn là chúng tôi hạnh phúc. Các bạn trẻ tán thưởng, cười, vỗ tay, nghĩa là bộ môn này vẫn sống, vẫn truyền được cảm xúc”, nghệ sĩ Thanh Bình nói.

Phá cách, đổi mới, đưa hát bội đến gần hơn với khán giả trẻ.

Trong thời gian tới, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP Hồ Chí Minh dự kiến tiếp tục hợp tác với các đơn vị tư nhân để mở rộng sân khấu hát bội đến nhiều không gian mới như trường học, điểm du lịch và các tour văn hóa. Đồng thời, Nhà hát cũng hướng đến việc quảng bá hát bội ra quốc tế, tiêu biểu như tham gia Liên hoan Sân khấu Trẻ châu Á tại Thái Lan với các vở diễn mang chủ đề thời sự, điển hình là biến đổi khí hậu.

Có thể thấy, hát bội đang dần lột xác, không phải bằng cách thay đổi nội dung hay đánh mất bản sắc mà bằng sự chủ động bước ra khỏi vùng an toàn, thử nghiệm trong những môi trường mới mẻ, chưa từng nghĩ tới. Chính tại những không gian ấy, như một quán bar nhỏ giữa trung tâm TP Hồ Chí Minh, những nét mặt rằn đen trắng, tiếng trống vang rền, ánh mắt nhập vai và từng bước đi nhịp nhàng của nghệ sĩ đã khiến khán giả thổn thức. Đây chính là cách bảo tồn nghệ thuật bằng hành động và sáng tạo, giúp hát bội không chỉ “sống còn” mà còn sống động và tràn đầy sức sống trong thời đại hôm nay.

Bài và ảnh: Hương Trần/Báo Tin tức và Dân tộc