Hành trình tháo gỡ các nút thắt để chứng khoán Việt Nam nâng hạng theo FTSE và MSCI

Chính phủ và cơ quan quản lý nhiều lần khẳng định quyết tâm tháo gỡ rào cản để tiến tới nâng hạng. Với nhà đầu tư nước ngoài, đây không chỉ là tiêu chí kỹ thuật mà còn là thước đo về mức độ minh bạch và hội nhập của thị trường. Với nhà đầu tư trong nước, nâng hạng gắn liền với triển vọng đón dòng vốn lớn, qua đó hỗ trợ thanh khoản và củng cố niềm tin.

Từ cuối năm 2024 đến nay, nhiều văn bản pháp lý cùng các bước nâng cấp hạ tầng đã được ban hành, thể hiện nỗ lực quyết liệt trong hành trình đạt mục tiêu này.

Khởi đầu với cơ chế non-prefunding

Ngày 2/11/2024, Thông tư 68/2024/TT-BTC chính thức có hiệu lực, lần đầu tiên áp dụng cơ chế non-prefunding cho thị trường Việt Nam. Trước đây, nhà đầu tư tổ chức nước ngoài buộc phải có đủ tiền trong tài khoản trước khi đặt lệnh mua chứng khoán.

Đây là một trong những tiêu chí khiến FTSE Russell nhiều lần giữ nguyên xếp hạng Việt Nam ở nhóm cận biên. Với thay đổi mới, nhà đầu tư ngoại có thể đặt lệnh mua ngay trong ngày, sau đó thanh toán vào ngày T+1 hoặc T+2, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Cơ chế này được xem là cột mốc quan trọng, bởi nó trực tiếp đáp ứng một trong những yêu cầu then chốt của FTSE. Các công ty chứng khoán cũng phải nâng cao trách nhiệm khi đứng ra bảo lãnh thanh toán trong trường hợp khách hàng không đủ tiền.

Loạt cải cách trong nửa đầu năm 2025

Ngay sau đó, nhiều văn bản khác tiếp tục được ban hành nhằm hoàn thiện khung pháp lý. Thông tư 18/2025/TT-BTC sửa đổi hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán giao dịch, đồng thời bổ sung hướng dẫn về công bố thông tin. Văn bản này được coi là bước tiến trong việc chuẩn hóa quy trình, hạn chế sai sót và tăng cường tính minh bạch.

Thông tư 14/2025/TT-BTC có hiệu lực từ 1/6/2025, điều chỉnh quy trình mở tài khoản lưu ký chứng khoán dựa trên số định danh cá nhân, đồng thời sửa đổi, bổ sung một số nội dung liên quan đến quyền chuyển nhượng và phái sinh. Thay đổi này giúp thủ tục gọn nhẹ, hạn chế tình trạng chồng chéo giữa các quy định trước đó.

Trong khi đó, Thông tư 03/2025/TT-NHNN hiệu lực ngày 16/6/2025, quy định việc mở tài khoản vốn đầu tư gián tiếp bằng đồng Việt Nam cho nhà đầu tư nước ngoài. Đây là một cải cách quan trọng vì trước đây, thủ tục mở tài khoản vốn thường kéo dài và phức tạp. Với quy định mới, thời gian xử lý được rút ngắn, tạo điều kiện để nhà đầu tư ngoại tham gia thị trường nhanh hơn.

Những động thái này giúp thị trường chứng khoán Việt Nam cải thiện đáng kể về thủ tục hành chính và tính minh bạch.

Nâng cấp hạ tầng với hệ thống KRX

Một trong những bước tiến lớn về công nghệ là việc hệ thống KRX chính thức đi vào vận hành ngày 5/5/2025 tại Sở Giao dịch Chứng khoán TP HCM (HOSE). Hệ thống này thay thế hạ tầng cũ vốn nhiều lần quá tải, gây nghẽn lệnh trong các giai đoạn thanh khoản tăng cao.

KRX giúp năng lực xử lý giao dịch tăng mạnh, đồng thời tạo điều kiện để rút ngắn thời gian thanh toán và chuẩn bị cho giao dịch T+0.

Đây cũng là nền tảng để triển khai nhiều sản phẩm mới trong tương lai, từ giao dịch trong ngày, bán khống có kiểm soát đến các công cụ phái sinh phức tạp hơn. Sự kiện này được thị trường đánh giá là bước đột phá về hạ tầng, đáp ứng tiêu chí quan trọng của FTSE Russell liên quan đến chu kỳ thanh toán và khả năng giám sát vận hành.

Bước ngoặt từ Nghị định 245

Đỉnh điểm của giai đoạn cải cách pháp lý diễn ra vào ngày 11/9/2025, khi Chính phủ ban hành Nghị định 245/2025/NĐ-CP, sửa đổi và bổ sung 89 điều, đồng thời bãi bỏ 22 điều trong Nghị định 155/2020/NĐ-CP. Đây là một trong những văn bản có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong nhiều năm trở lại đây.

Nghị định 245 rút ngắn thời gian đưa cổ phiếu lên sàn sau IPO từ 90 ngày xuống 30 ngày, giúp doanh nghiệp nhanh chóng tiếp cận nhà đầu tư và gia tăng tính linh hoạt của thị trường sơ cấp. Trách nhiệm của công ty chứng khoán trong vai trò tư vấn được nâng lên một mức mới, buộc các tổ chức này phải trực tiếp thực hiện hồ sơ, thay vì chỉ ký tên mang tính hình thức hoặc thuê ngoài.

Ở mảng trái phiếu, Nghị định siết chặt điều kiện phát hành khi yêu cầu hầu hết các tổ chức phát hành phải có xếp hạng tín nhiệm, đồng thời áp dụng tiêu chí giới hạn hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu. Mục tiêu là bảo vệ nhà đầu tư, hạn chế rủi ro phát hành tràn lan và nâng cao tính an toàn của thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Một thay đổi quan trọng khác là thủ tục cấp mã số giao dịch cho nhà đầu tư ngoại được đơn giản hóa. Thay vì mất nhiều ngày chờ giấy chứng nhận, nay họ có thể giao dịch ngay sau khi hệ thống điện tử xác nhận. Đây là một bước tiến lớn về tính thuận tiện và khả năng tiếp cận.

Nghị định cũng mở đường cho mô hình tài khoản giao dịch tổng, phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời bổ sung khung pháp lý triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm. Theo lộ trình, cơ chế này sẽ phải vận hành muộn nhất vào cuối năm 2027, nhưng cơ quan quản lý kỳ vọng có thể triển khai sớm hơn.

Đề án nâng hạng và chiến lược dài hạn

Ngay sau, ngày 12/9/2025, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định 2014/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam. Đây là văn bản mang tính định hướng chiến lược, xác định mục tiêu ngắn hạn và dài hạn rõ ràng.

Mục tiêu ngắn hạn của đề án là đáp ứng đầy đủ tiêu chí của FTSE Russell để thị trường chính thức được nâng hạng lên nhóm mới nổi thứ cấp ngay trong năm 2025. Xa hơn, mục tiêu dài hạn hướng đến việc đạt chuẩn MSCI và FTSE Advanced Emerging vào năm 2030.

Để hiện thực hóa, đề án đề ra nhiều giải pháp then chốt: minh bạch hóa tỷ lệ sở hữu nước ngoài, phát triển cơ chế OTA và CCP, nghiên cứu áp dụng cơ chế bán khống có kiểm soát, phát triển thị trường ngoại hối với công cụ phòng ngừa rủi ro, áp dụng chuẩn IFRS và OECD trong quản trị, đồng thời đa dạng hóa sản phẩm tài chính từ trái phiếu xanh, hợp đồng phái sinh mới cho đến chứng chỉ quỹ.

Việc ban hành đề án này được nhìn nhận như một sự cam kết rõ ràng nhất từ Chính phủ trong việc nâng hạng. Nó không chỉ mang tính ngắn hạn phục vụ kỳ đánh giá của FTSE, mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam trong nhiều năm tới.

Triển vọng nâng hạng và tác động đến thị trường

Theo kế hoạch, FTSE Russell sẽ tiến hành đánh giá thường niên vào tháng 9/2025 và công bố kết quả vào đầu tháng 10. Nếu Việt Nam được nâng hạng, hiệu lực sẽ bắt đầu từ tháng 3/2026, thời điểm các ETF tham chiếu FTSE Emerging Markets giải ngân.

HSBC ước tính, nếu Việt Nam được nâng hạng, khoảng 1,5 tỷ USD từ các quỹ thụ động theo dõi chỉ số FTSE sẽ chảy vào thị trường ngay khi phân loại có hiệu lực. Trong kịch bản thuận lợi, tổng dòng vốn có thể lên đến 10,4 tỷ USD bao gồm cả quỹ chủ động, nhưng thực tế được cho là thấp hơn do phần lớn các quỹ thụ động toàn cầu hiện theo dõi MSCI.

Kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước như Qatar, Saudi Arabia hay Romania cho thấy, chỉ số chứng khoán và thanh khoản thường tăng mạnh quanh thời điểm nâng hạng. Tại Việt Nam, điều này khiến tâm lý thị trường trong nước đang nghiêng nhiều hơn về kỳ vọng một nhịp tăng kế tiếp.

Ở góc độ đầu tư, những cổ phiếu vốn hóa lớn, thanh khoản cao và còn dư địa sở hữu ngoại sẽ có lợi thế lớn. Các mã đầu ngành thuộc nhóm ngân hàng, bất động sản, thép, công nghệ, thực phẩm – đồ uống và chứng khoán… được đánh giá có nhiều cơ hội nằm trong rổ chỉ số FTSE khi thị trường nâng hạng.

Trong khi đó, ngành chứng khoán cũng dự kiến hưởng lợi trực tiếp nhờ thanh khoản tăng, kéo theo dư nợ cho vay ký quỹ, hoạt động tự doanh, cũng như các mảng khác tích cực hơn.

Hành trình từ Thông tư 68/2024, loạt thông tư trong nửa đầu 2025, sự kiện hệ thống KRX đi vào vận hành, Nghị định 245 và Đề án Nâng hạng cho thấy quyết tâm cải cách và đồng bộ.

Dù phán quyết cuối cùng từ FTSE Russell vẫn còn ở phía trước, những bước đi này đã củng cố nền tảng để thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế, mở ra cơ hội thu hút dòng vốn ngoại và nâng cao vị thế trên bản đồ tài chính toàn cầu.

Xuân Nghĩa