Hành trình mở đất phương Nam dưới lăng kính giai thoại

Trong hành trình mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt Nam, tên tuổi các chúa Nguyễn luôn gắn liền với những quyết sách mang tính chiến lược, thể hiện tầm nhìn xa và và sự khôn khéo của các chúa Nguyễn trong cách thiết lập quan hệ bang giao với triều đình Chân Lạp. Cuốn sách Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam của nhà giáo, nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Hữu Hiếu, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành tháng 6 năm 2025, là một công trình góp phần tái hiện sinh động một thời đoạn lịch sử thông qua lăng kính kể chuyện.

Cuốn sách Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam. Ảnh: Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật.

Tác phẩm không chỉ đơn thuần thuật lại sự kiện lịch sử mà còn giới thiệu những giai thoại mang tính dân gian, kết hợp với trích dẫn từ các bộ chính sử như Đại Nam thực lục, Quốc triều chính biên, Đại Việt sử ký toàn thư… và nhiều tài liệu do người nước ngoài ghi chép. Bằng lối kể chuyện hấp dẫn, các nhân vật lịch sử như chúa Tiên Nguyễn Hoàng, chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, Nguyễn Hữu Cảnh, công nương Ngọc Vạn… đã hiện lên sinh động, gắn liền với những quyết sách, hành động và tâm thế đặc biệt trong công cuộc mở cõi về phía Nam.

Một ví dụ điển hình là câu chuyện về lời sấm truyền “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã giúp mở ra một hướng đi cho Nguyễn Hoàng, đồng thời mở ra tiến trình Nam tiến kéo dài hơn hai thế kỷ. Qua đó cho thấy, lịch sử không đơn thuần là những sự kiện khô khan, mà còn là những lựa chọn và ứng xử chính trị linh hoạt của các bậc minh chúa.

Tác phẩm cũng cho thấy việc mở đất nhiều khi phải bắt đầu bằng các giải pháp ngoại giao, văn hóa, và cả các mối quan hệ gia tộc. Một dẫn chứng rõ nét là cuộc hôn nhân giữa công nương Ngọc Vạn và quốc vương Chân Lạp Chey Chettha II.

Không dừng lại ở sự kiện lịch sử hay giai thoại dân gian, cuốn sách còn thể hiện quan điểm phê phán, đánh giá, gợi mở của tác giả thông qua các lời bình cuối mỗi giai thoại. Những nhận định ngắn gọn này giúp người đọc trẻ hiểu rằng lịch sử không phải là điều bất biến, mà luôn cần được tiếp cận và diễn giải từ nhiều chiều cạnh.

Ngoài câu chuyện của triều chính, tác phẩm còn nhắc đến đời sống văn hóa - xã hội, tín ngưỡng của vùng đất mới: từ phong tục tập quán, cách ăn mặc, sự tiếp xúc với Phật giáo đến mối quan hệ giữa người Việt với các dân tộc bản địa và cả cộng đồng Hoa kiều, người Minh Hương, thương nhân phương Tây. Nhờ đó, người đọc có thể thấy được tính đa dạng, phức hợp mà cũng rất giàu bản sắc của phương Nam ngay từ buổi đầu hình thành.

Với giáo viên, đây là tư liệu tham khảo để tổ chức tiết học đọc hiểu tư liệu lịch sử, xây dựng bài thuyết trình, chuyên đề hoặc tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Với các bạn trẻ, việc tiếp cận lịch sử qua hình thức giai thoại không chỉ khơi gợi sự tò mò, yêu thích mà còn giúp tiếp cận các vấn đề lịch sử một cách đa chiều.

Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam không nhằm mục đích thay thế sách sử chính thống, mà là sự bổ trợ cần thiết, giúp lịch sử không còn xa vời mà trở thành một phần trong đời sống tinh thần, một di sản kể chuyện, lan tỏa trong cộng đồng. Đây là cuốn sách phù hợp với độc giả yêu sử Việt, những người trẻ muốn tìm hiểu về cội nguồn, hoặc bất kỳ ai dành tình yêu, sự gắn bó cho mảnh đất phương Nam.

Đức Huy - Thúy Hạnh