Hành trình hồi sinh vựa lúa Tuy Hòa

Vựa lúa Tuy Hòa đang từng bước chuyển mình phát triển, xây dựng thương hiệu trên thị trường. Ảnh: NGỌC HÂN

Nguồn mạch sống

Không nằm ngoài ảnh hưởng của chiến tranh, thiên tai, vựa lúa Tuy Hòa trong quá khứ chịu ảnh hưởng nặng nề. Hàng nghìn héc ta đất lúa bị tàn phá, người dân phải sống trong cảnh lầm than, thiếu thốn. Trên những cánh đồng khô cằn, nông dân chỉ biết ngửa mặt trông chờ vào những cơn mưa. Cái đói, cái khát đeo bám, bởi lúa có khi mất mùa, có khi chết khô giữa những ngày nắng cháy. Nhưng rồi, đập Đồng Cam xuất hiện - như một kỳ tích, như một cuộc đổi đời.

Đập Đồng Cam là công trình thủy lợi do các kỹ sư người Pháp thiết kế, được xây dựng bởi hàng vạn người dân từ năm 1924, đến năm 1932 mới hoàn thành đưa vào sử dụng. Đây là một trong ba công trình đại thủy nông ở miền Trung, không chỉ có giá trị lớn về kinh tế mà còn có giá trị thẩm mỹ và kỹ thuật. Ngay sau khi công trình được đưa vào sử dụng, cánh đồng Tuy Hòa đã sản xuất ổn định 2 vụ/năm, nhanh chóng trở thành vựa lúa lớn nhất miền Trung.

Từ ngày con đập chia dòng nước mát lành về từng cánh đồng, từng mái nhà, cánh đồng lúa Tuy Hòa đã bước sang một trang mới. Cũng chính con đập này đã kiên cường tồn tại qua hai cuộc kháng chiến, chứng kiến những tháng ngày bi thương nhưng cũng đầy kiêu hãnh của quê hương. Đạn bom có thể san bằng làng mạc, nhưng không thể dập tắt khát vọng sống và tinh thần vươn lên của những con người bám đất, bám ruộng.

Trong gần trăm năm hoạt động, hệ thống thủy nông Đồng Cam đã cung cấp dòng nước trong lành cho cánh đồng lúa Tuy Hòa. Đang ra thăm cánh đồng nhà mình, ông Nguyễn Văn Hoàng ở xã Hòa Phong (huyện Tây Hòa), hào hứng: “Gia đình tôi cũng như nhiều hộ dân ở đây bao đời gắn bó với ruộng đồng, trải qua nhiều đổi thay trong thói quen sản xuất. Cảnh “lần ăn từng bữa” vì ruộng khô cháy, mất mùa vẫn còn ám ảnh trong tâm trí của thế hệ chúng tôi cho đến tận bây giờ. Nhờ những nhánh kênh nhỏ tiếp nối từ hệ thống thủy nông Đồng Cam tiếp nước cho ruộng thuận lợi nên đất tại đây khá màu mỡ, mỗi sào thu hoạch 300-400kg lúa là chuyện bình thường. Đời sống của người dân được cải thiện rõ rệt.

Theo ông Nguyễn Minh Huệ, Chủ tịch Công ty TNHH MTV Thủy nông Đồng Cam, sau bao nhiêu thăng trầm, đập Đồng Cam vẫn lặng lẽ làm tròn sứ mệnh của mình, đưa dòng nước tưới mát 31.000ha ruộng đồng, nuôi sống hàng triệu con người. Không chỉ là công trình thủy lợi, nó còn là máu thịt, là niềm tự hào của người dân Phú Yên. Biến đổi khí hậu, hạn hán, nhu cầu phát triển nông nghiệp bền vững… tất cả đang đặt ra những thách thức mới. Giữ vững dòng nước Đồng Cam, giữ vững sự sống cho quê hương, không chỉ là trách nhiệm, mà còn là một lời tri ân dành cho thế hệ cha ông đã dày công xây đắp. “Chúng tôi đã và đang quản lý khai thác, bảo tồn và phát huy giá trị đập Đồng Cam xứng tầm với vị thế của một di tích cấp quốc gia”, ông Huệ nhấn mạnh.

Những cánh đồng lúa thân thiện

Không chỉ là một trong những vựa lúa trọng điểm của cả nước, cánh đồng lúa Tuy Hòa còn đang chứng kiến một hành trình đổi mới không ngừng, từ sản xuất truyền thống sang nền nông nghiệp hiện đại và bền vững. Người nông dân đã hòa mình cùng cuộc cách mạng của ngành lúa gạo Việt Nam.

Cuộc cách mạng mới đã diễn ra trên đồng ruộng, trong nghĩ suy của từng người nông dân. Những cánh đồng lúa thân thiện từ Dự án tuyên truyền, vận động nông dân áp dụng canh tác lúa thân thiện với môi trường tại Việt Nam đã được triển khai mạnh mẽ. Mô hình không chỉ giúp nâng cao năng suất, sản lượng lúa, mà còn góp phần xây dựng một nền nông nghiệp bền vững, thích ứng tốt với biến đổi khí hậu. Đồng thời, thu nhập của người nông dân cũng được cải thiện rõ rệt, cuộc sống ấm no hơn.

Ông Nguyễn Tùng Tân ở thôn Phụng Tường 2, xã Hòa Trị (huyện Phú Hòa), chia sẻ: Đây là vụ thứ 6 gia đình tôi và nhiều hộ xung quanh trồng lúa theo phương pháp canh tác lúa thân thiện với môi trường. Một số biện pháp kỹ thuật cơ bản như cấy mạ non, cấy một dảnh, cấy thưa; tưới ướt, khô xen kẽ; làm cỏ sục bùn; bón phân hữu cơ và xử lý rơm rạ bằng chế phẩm vi sinh sau thu hoạch… đã cho thấy hiệu quả rõ rệt so với canh tác lúa truyền thống. Các chi phí đầu vào như giống, phân bón, thuốc trừ sâu đã giảm đáng kể; năng suất lúa thì đạt cao.

Người dân ứng dụng máy bay không người lái để gieo sạ lúa. Ảnh: NGỌC HÂ

Cơ giới hóa nông nghiệp

Trên cánh đồng lúa tại các huyện Tây Hòa, Phú Hòa, Tuy An…, hệ thống máy móc như máy cày, máy sạ hàng, máy gặt đập liên hợp, máy cuộn rơm xuất hiện ngày càng nhiều, dần thay thế sức lao động của nông dân. Theo báo cáo tổng hợp từ Sở Nông nghiệp và Môi trường, mỗi vụ sản xuất, trên gần 25.000ha lúa gieo trồng, nông dân đã sử dụng máy móc hơn 90% trong các khâu làm đất, thu hoạch. Ngoài mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn, việc áp dụng cơ giới hóa còn giải quyết những khâu khó khăn của ngành Nông nghiệp hiện nay là thiếu nhân công mùa vụ, giúp nông dân tiết kiệm chi phí, giải phóng sức lao động.

Trong vụ lúa đông xuân 2024-2025, nhiều hộ dân ở xã Hòa Phú, huyện Tây Hòa đã thuê các thiết bị máy móc thực hiện từ khâu làm đất, gieo sạ, phun thuốc… giúp giảm sức lao động, tăng năng suất cây trồng. Theo ông Võ Văn Dị, Giám đốc HTX Nông nghiệp kinh doanh dịch vụ Hòa Phú, bà con nông dân rất phấn khởi khi ngày càng nhiều máy móc hiện đại hỗ trợ nông dân trong sản xuất nên không còn cảnh chạy đôn chạy đáo tìm thuê lao động như trước đây. Việc áp dụng cơ giới hóa giúp bảo vệ sức khỏe, đồng thời giảm chi phí sản xuất khoảng 30%.

Tại HTX Nông nghiệp An Nghiệp (huyện Tuy An) với tổng diện tích lúa canh tác gần 500ha, HTX đã đầu tư nhà kho, lò sấy công nghệ không đảo, nâng cấp tuyến kênh cùng các trạm bơm tưới. Từ đó, HTX đã sản xuất và thành công với thương hiệu Gạo thơm Hoa Vàng, là điểm sáng để các HTX khác học tập kinh nghiệm.

Ông Trần Tấn Khoa, Giám đốc HTX Nông nghiệp An Nghiệp cho hay: “Hiện nay, hầu hết thành viên HTX, hộ nhận khoán đều sử dụng máy móc vào các khâu làm đất, thu hoạch, vận chuyển, vừa tiết kiệm chi phí vừa mang lại hiệu quả kinh tế cao nên năng suất lúa của HTX luôn đạt trên 80 tạ/ha. Đồng thời, việc xây dựng chuỗi liên kết, có sản phẩm thương mại đã giúp HTX có chỗ đứng trên thị trường, mở rộng mối quan hệ hợp tác sản xuất. Giờ đây, không chỉ bà con tin tưởng, mà nhiều đối tác tìm tới hợp tác tiêu thụ sản phẩm với HTX. Nhờ vậy, gia đình thành viên HTX và hộ nhận khoán đều có đời sống khấm khá, tiếp tục đầu tư máy móc vào sản xuất”.

Theo ông Nguyễn Văn Minh, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Phú Yên, đưa hạt lúa, hạt gạo thành sản phẩm nông sản có giá trị và chỗ đứng trên thị trường, đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất, tổ chức liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị… là những nỗ lực mà ngành Nông nghiệp đang đồng hành cùng nông dân. Nhờ đó, tỉnh ngày càng xuất hiện nhiều điểm sáng về sản xuất lúa…; khẳng định thương hiệu hạt gạo Tuy Hòa, góp phần ổn định an ninh lương thực của tỉnh.

NHƯ THANH - NGỌC HÂN